In april is het drie jaar geleden dat Eindhoven een overeenkomst sloot met het befaamde Duitse onderzoeksinstituut Fraunhofer. Drie doelen hadden de ondertekenaars van het Memorandum of Understanding daarbij: een aanzienlijke verbetering van de kwaliteit van het leven, een betere concurrentiepositie van de Europese industrie en een innovatiever mkb. Daarnaast zouden de afspraken moeten bijdragen aan de duurzaamheids- en klimaatdoelstellingen van Europa.
Okay, dit zijn hoog gegrepen doelstellingen voor een samenwerking als deze, maar nu lijkt het dan zover. Alle reden voor een update met Henk Kok, binnen de gemeente Eindhoven verantwoordelijk voor dit dossier.
Natuurlijk zijn er de afgelopen jaren op kleine schaal verbindingen gelegd. Onderzoekers van de TU Eindhoven en van Holst Centre maken geregeld gebruik van de kennis en contacten bij een van de Fraunhofer-instituten in Duitsland. Ook lopen er lijntjes met andere partners in Europese projecten. Maar een structurele samenwerking, laat staan een nevenvestiging met het naambordje ‘Fraunhofer’ in Eindhoven, nee, dat is nog steeds niet zichtbaar.
“Er is altijd veel meer tijd nodig voor dit soort operaties dan je zou willen”, zegt Henk Kok, die al jarenlang voor Eindhoven het internationale speelveld afstruint op zoek naar innovatieve kansen. “Maar we zijn nu echt heel dicht bij een concrete invulling, inclusief een kantoor met personeel dat door Fraunhofer, Brainport, gemeente Eindhoven, Stichting Brainport Smart District (Helmond) en de TU/e betaald wordt.” Het laatste zetje hiertoe moet komen van de Regiodeal, die de regio Eindhoven €370 miljoen euro brengt, waarvan €130 miljoen van het Rijk. “We hebben een aanvraag gedaan voor 1 miljoen euro als aanjaagfinanciering en de eerste tranche van dit bedrag is goedgekeurd.” Daar werden enkele voorwaarden aan verbonden, namelijk dat er binnen 6 maanden een businessplan ligt waarin het verdienmodel voor de diverse activiteiten laat zien dat na 4 jaar de entiteit zelfstandig verder kan. Ook moeten in dit plan de juridische en organisatorische structuur, communicatie naar buiten en de democratische verankering geregeld worden.
“Er is altijd veel meer tijd nodig voor dit soort operaties dan je zou willen”
Henk Kok heeft al contacten met Fraunhofer sinds 2012 en toen hij hoorde dat voormalig burgemeester Rob van Gijzel de relatie met de Duitsers wilde versterken, greep hij zijn kans. “Via het Morgenstadt-netwerk zouden wij onderdeel kunnen worden van een koepel van samenwerkende steden, kennisinstellingen en Duitse bedrijven die gezamenlijk de wereld van morgen wilden ontdekken. Het mooie was dat die Duitsers – veel Morgenstadt-steden liggen in Duitsland – al snel zagen wat wij konden toevoegen aan hun kennis en expertise. Duitsland is een productieland, Nederland een handelsland. Maar wij in Eindhoven combineren beide kwaliteiten: wij zijn producenten in een handelsland. Dat gecombineerd met de kracht van de triple helix – de samenwerking tussen overheid, onderwijs en bedrijfsleven – maakte Eindhoven voor Fraunhofer een gedroomde partner. Zij zagen Brainport als één groot living lab, en dat is het ook wel een beetje. Met Rob van Gijzel als burgemeester en Mary-Ann Schreurs en Staf Depla als wethouders vielen ze helemaal met hun neus in de boter: de manier waarop zij omgingen met hun relaties in onderwijs en bedrijfsleven, dat was voor die hiërarchisch ingestelde Duitsers ondenkbaar.”
Het leidde begin 2016 tot een bezoek van vier toponderzoekers van Fraunhofer aan Brainport. “Die vier keken hun ogen uit bij ons. We hebben ze alles laten zien, laten voelen bijna, en ze vielen van de ene verbazing in de andere. Daarna is het in no time gelukt om dat Memorandum of Understanding op te stellen, zodat het tijdens het bezoek van Angela Merkel aan Eindhoven nog officieel getekend kon worden.”
De TU Eindhoven, Fraunhofer Gesellschaft en Brainport Development stonden vanaf dat moment met de gemeente Eindhoven aan de lat voor de invulling. Daaruit ontstonden diverse initiatieven, waarvan de ene wat succesvoller en zichtbaarder was dan de andere. Zo was er een poging tot de lancering van een smart society academy en lopen er diverse samenwerkingen op Europese projecten, maar nooit met alle vijf partners tegelijk.
“De stad bezit publieke ruimte, wat gebeurt er als we daar publieke data aan toevoegen?”
Intussen liep vanaf 2015 het Europese ‘lighthouse’ project Triangulum, een samenwerking tussen Stavanger, Manchester en Eindhoven, met daarnaast drie ‘volg-steden’. Kok werkte er aan precies de onderwerpen die ook in de Fraunhofersamenwerking op het verlanglijstje stonden: smart city, mobiliteit, licht, energie en digitalisering. In Eindhoven werd dat onder meer zichtbaar in projecten in en Eckart/Vaartbroek en Strijp-S. Volker Wessels, Woonbedrijf, KPN en TU Eindhoven werden de vaste lokale partners van de gemeente Eindhoven; samen werkten ze er aan een “data-backbone” en diverse daarop aangesloten projecten.
Kok: “Ook hier ging het weer om de samenwerking tussen overheden, bedrijven en kennisinstellingen. Voor de bedrijven was dat experimenteren in proeftuinen en voor de stad innovatie van de aanpak van urbane vraagstukken, allemaal hartstikke nieuw. De stad bezit publieke ruimte, wat gebeurt er als we daar publieke data aan toevoegen? En wat als die data aan bedrijven wordt gegund? We wisten in elk geval zeker dat we geen ‘lock-in’ binnen oplossingen van die bedrijven. Het gaat erom dat data die in de publieke ruimte wordt verzameld binnen een aantal gemeentelijke waarborgen over privacy, eigenaarschap en betrouwbaarheid, weer ter beschikking wordt gesteld van onder meer burgers en bedrijven, zodat er een meerwaarde kan ontstaan.”
Hier meer over de datagebruik-afspraken van de gemeente Eindhoven
Precies daar komt ook de aansluiting met Fraunhofer weer om de hoek kijken. Kok: “Fraunhofer zag al veel eerder dat je als onderzoeksinstelling moet aanhaken bij de problemen van burgers, bezoekers, bedrijven, enzovoort. Zo kijken wij er ook tegenaan: dat soort processen mag je nooit alleen aan de markt overlaten.” In de tussentijd is er een project bijgekomen waarvoor Fraunhofer een ideale partner is: het Brainport Smart District in Helmond. “Ze waren sowieso al geïnteresseerd in onze living labs, maar eentje als deze hoort in Duitsland ook tot de ‘buitencategorie’.”
Voor de invulling van de samenwerking is vanaf nu dus ook een stoeltje voor Smart District gereserveerd. “Daarmee is ook de verbinding met de gemeente Helmond gelegd. Al met al samen met de TU/e, de gemeente Eindhoven, Brainport Development en Fraunhofer zelf is dit al een mooi team. Gezamenlijk kunnen we daarmee de onderzoeksgebieden en -locaties gaan bepalen. Ook kunnen we samen een projectportfolio gaan bouwen, mede op basis van deelname aan Europese tenders.”
“Onze gezamenlijke strategische denkkracht zetten we in om daar de juiste keuzes in te maken.”
Daarbij is het wel van belang de strategie van de stad voor ogen te houden, zegt Kok. “Welke ontwikkelingen voorzien we in beleid, in technologie, digitalisering, duurzaamheid, mobiliteit en gezonde stad? Ook het valideren van nieuwe technieken is daarbij van belang, richting verdere opschaling in Europa. En onderliggend speelt ook het economisch belang een rol: onze initiatieven mogen best winst gaan opleveren voor het bedrijfsleven, dat helpt alleen maar om het geheel beter te laten landen. Onze gezamenlijke strategische denkkracht zetten we in om daar de juiste keuzes in te maken.”
Nu de Regiodeal-steun er is, is de eerstvolgende stap de benoeming van een kwartiermaker. “Iemand die zaken op korte termijn kan regelen, maar ook verder vooruit kan kijken. Die binnen zes maanden een zakelijk plan neerlegt met daarin de juridische, organisatorische en fiscale entiteit, de democratische borging en de kosten en baten over een periode van 4 jaar. Want dan moet deze activiteit zelfstandig haar eigen broek kunnen ophouden. Met name dat verdienmodel verdient aandacht. Projectfinanciering, validatie in proeftuinen en netwerklidmaatschap waarin bedrijven, kennisinstellingen en overheden betalen voor een lidmaatschap omdat er meerwaarde zit om te behoren tot de kenniskring.”
Foto: Brainport Smart District
Als je dit artikel leuk vindt, lees dan ook:
