Nee, Eindhoven is nog lang geen smart city, hoe hard dat zowel binnen als buiten de stad ook af en toe wordt geroepen. Maar de weg naar dat doel is inmiddels wel stevig geplaveid. Niet alleen is er volop zelfvertrouwen over de lokaal aanwezige voorwaarden, er is zelfs al een werkprogramma dat een eerste invulling moet verschaffen. e52 gaat in een serie artikelen in op de transitie die de stad moet doormaken om daadwerkelijk een smart society te kunnen worden. Vandaag deel 14: Van Smart City naar Wise City. Lees hier alle eerdere bijdragen.
Door Anne van Strien en Johan Kuipers
De wereld, de stad, de buurt; plekken zijn in transitie. In Eindhoven zijn de kiemen van de duurzame stad al zichtbaar. De stad bezit de potentie om uit te groeien tot een Wise City, waarin synergie bestaat tussen sociale, ecologische, economische en technologische domeinen. Om verbindingen tussen technologische en sociale innovatie te laten ontstaan.
In de loop der jaren heeft Eindhoven zich ontwikkeld tot een Smart City, waarin het toepassen van technologische innovatie centraal staat. Dit proces kent zijn oorsprong in de aanwezigheid van Philips en gerelateerde bedrijvigheid. Tegenwoordig staat Eindhoven wereldwijd nog steeds op de kaart als een van de slimste regio’s ter wereld. Op plekken als de campus van de TU Eindhoven en de High Tech Campus is men dagelijks bezig met het ontwikkelen van smart technologies en innovaties.
Deze twee locaties zijn echter letterlijk kleine ecosystemen die geen verbinding met de rest van de stad hebben. Wonen, werken, eten en ontspannen met gelijkgestemden op een eigen campus. Tegelijkertijd ontwikkelt zich een netwerk van sociale, duurzame, culturele en kunstzinnige ondernemingen en initiatieven. Dit netwerk is geworteld in de samenleving van Eindhoven. Deze stroming organiseert evenementen en initiatieven die inwoners samenbrengen.
Het verbinden van de verschillende vormen van innovatie in Eindhoven lijkt een wijze strategie te zijn. Een economische structuur gebaseerd op één of twee sectoren is kwetsbaar. Daar is Eindhoven zelf het levende bewijs van. Techniek en IT zijn van oudsher diep geworteld in het DNA van de stad. Het doorontwikkelen en verbreden van deze sectoren is het handelen vanuit de kracht van de regio. De opgave voor Eindhoven is echter om de twee letterlijk losstaande werelden met elkaar te verbinden. De mogelijkheden van innovaties in IT en techniek verbinden met de sociale uitdagingen. In deze potentiële verbinding zit een enorme kracht.
Gebiedsontwikkeling door social design
Eindhoven staat ook voor een ontwikkelingsopgave, zoals op de oude Phillipsterreinen Strijp-S en Strijp-T. Een nieuwe functionele invulling was nodig maar kwam dankzij de nieuwe economische realiteit (lees: crisis) moeilijk van de grond. De trage (her)ontwikkeling van Strijp-S en Strijp-T vroeg om een nieuwe manier van ontwikkelen. Dit geldt ook voor andere, kleinere gebieden in de stad. Tijdelijkheid fungeert hier, in de breedste zin van het woord, als aanjager voor gebiedsontwikkeling. Het biedt kansen om in een gebied een inhoudelijk programma te ontwikkelen voordat er fysieke ingrepen plaatsvinden.
Het ontwikkelen en ontwerpen van een inhoudelijk programma is social design. De inhoud kenmerkt zich niet door één bepaalde sector maar juist door de veelheid aan verbindingen met en tussen sectoren. Het gebied krijgt steeds meer bewoners, gebruikers, eigenaren, huurders en recreanten. Waar tijdelijkheid in eerste instantie een instrument was voor ontwikkeling krijgen steeds meer tijdelijke initiatieven een vaster karakter. Met name sociale, duurzame, culture en kunstzinnige ondernemingen en initiatieven ontkiemen goed in deze tijdelijkheid en weten succesvolle en soms verrassende verbindingen met elkaar aan te gaan.
Eindhoven als Wise City
Om langzaam maar zeker de potentie van Eindhoven als Wise City te ontdekken voor zowel korte als lange termijn is een frisse kijk nodig. Design thinking en social design zijn mogelijkheden voor een nieuwe kijk op stadmaken. Design thinkers kijken naar verbanden tussen mens en omgeving. Social designers geven vorm aan mogelijkheden voor het laten ontstaan van deze nieuwe verbanden tussen mensen en tussen mensen en hun omgeving. Betrokkenheid in de stad is de focus zodat op lokaal niveau verbinding met bewoners wordt gezocht bij maatschappelijke en stedelijke ontwikkelingen.
De kiemen van de Wise City zijn klein, maar zeker al zichtbaar. De vele nieuwe initiatieven die vanuit deze visie gedreven worden, ontstaan op lokale transitieplekken. Zij bieden een vruchtbare voedingsbodem voor experimenten met nieuwe vormen van duurzaam samenleven, werken en ontspannen.
Social design hubs als NulZes en Corner Spot zijn voorbeelden van collectieven van krachtige jonge ontwerpers die door te doen, denken over de toekomst. Deze broeinesten bevinden zich bijvoorbeeld op het NRE-terrein en in de wijk Doornakkers, beide plekken in transitie. Zo was het NRE-terrein een vervuild industrieterrein waar nu actief naar nieuwe woon-, werk- en ontspanningsvormen wordt gezocht. De wijk Doornakkers is een plek waar met bewoners initiatieven worden gestart die de wijk van binnenuit kunnen versterken. Door de impuls die mensen zelf aan de plek geven door de experimenten die zij doen, ontstaat er op lokale schaal nieuwe energie en dynamiek. Zij vormen de vliegwielen van duurzame maatschappelijke en stedelijke ontwikkelingen.
Veerkrachtig ecosysteem
Om deze transitie naar een Wise City op gang te brengen en te stimuleren zijn nieuwe verbindingen nodig tussen overheden, ontwerpers, gebruikers en bewoners. Maar ook met ondernemers, investeerders en onderwijsinstellingen. Hier ligt een rol voor ruimtemakers en ruimteveranderaars. De opgave van Eindhoven is het benutten van de kracht van social design, en deze inzetten als strategie. Verbindingen tussen het sociale en technologische design versterken de transitie naar de Wise City: een duurzaam ecosysteem met ruimte voor de menselijke maat. In dit nieuwe veerkrachtige ecosysteem doet iedere inwoner mee. Zo creëert Eindhoven als Wise City ruimte voor discussie over de essentiële waarden voor een duurzame stad en wat deze waarden kunnen betekenen voor haar inwoners.
Anne van Strien is social designer en transitiedenker met een focus op stedelijke transities.
Johan Kuipers is adviseur ruimtelijk-economische ontwikkeling bij BMC, een advies- en detacheringsbureau in de publieke sector.
Dit artikel verscheen eerder op ruimteverkenning.eu
