Eindhoven presenteert zichzelf graag als smart city; of liever nog, als smart society. Dat die ambitie niet alleen binnen de grenzen van de stad blijft hoorbaar is, blijkt wel uit de vele uitnodigingen die de stad krijgt om dat verhaal nog eens te vertellen. Bijvoorbeeld deze week nog, als onderdeel van de Internet-of-Things-conferentie die in Amsterdam plaatsvond. Maar dat wonder van Eindhoven, waar bestaat dat nu eigenlijk uit? We vragen het Gaby Sadowski, als strateeg bij de gemeente nauw betrokken bij de keuzes die de stad de laatste jaren maakte.
Natuurlijk is de smart society goed zichtbaar in de vele technische vindingen, de aanwezigheid van de Technische Universiteit, de high tech buzz op de campussen en in de living labs die her en der in de stad beginnen te ontstaan. En toch moeten we volgens Sadowski niet in eerste instantie naar de harde techniek kijken om de Eindhovense smart society te kunnen begrijpen. Het gaat veeleer om de wortels van een samenleving en hoe die hebben bijgedragen aan de smartness ervan.
Maar hoe doe je dat eigenlijk, het karakter van een stad goed in kaart brengen? Sadowski en haar collega’s hebben de stad samen met city marketing organisatie Eindhoven365 aan een etnografisch onderzoek onderworpen om dat te doorgronden. Op die manier hebben ze achterhaald dat een smart society niet zomaar “gecreëerd” kan worden. De combinatie van historie, bewoners, bepalende momenten en een onderlinge verbondenheid liggen eraan ten grondslag. Zeven elementen springen er uit. Ze zijn op zich geen van alle uniek, laat Sadowski zien, maar de combinatie is nergens te vinden. Behalve in Eindhoven.
1. Stad van de ruimte
Eindhoven is een stad van ruimte, niet alleen in landelijke zin, maar ook mentaal. “Er was ruimte om te bouwen omdat de stad zich op voormalig boerenland kon ontwikkelen. Maar minstens zo belangrijk is dat er ruimte was voor vernieuwing: sociale structuren waren hier minder drukkend en krachtig dan in andere Brabantse steden. Dat geeft ruimte in het hoofd.”
2. Transformaties
In Eindhoven moet je niet verwachten dat iets lang hetzelfde blijft. De inwoners zijn daar al vanaf de eerste vorming van de stad aan gewend. Sadowski: “De grote transformatie ging van platteland via bedrijventerrein naar moderne grote stad. Niet alleen gebouwen zie je daarbij ontstaan en verdwijnen, dat geldt ook voor de stedelijke patronen. Je zou kunnen zeggen dat het hart van de stad constant beweegt.”
3. Pioniers
Het gros van de Eindhovenaren heeft zijn wortels elders. “Het is altijd een stad van nieuwkomers geweest. Iedereen kent hier wel de ervaring van het (opnieuw) landen en nieuw terrein betreden. Pioniers komen hier goed terecht, juist omdat ze elkaar begrijpen.”
4. Collectiviteit
Het saamhorigheidsgevoel in Eindhoven is aanwezig maar niet erg formeel georganiseerd. “In eerste aanleg heerst er een informele collectiviteit”. Volgens Sadowski heeft dat alles te maken met de vanzelfsprekendheid van de “Company Town Philips” en het gemak waarmee het collectief belang van daaruit werd gezien en bediend. Maar ook nu nog is dat zichtbaar. “De mensen weten elkaar makkelijk te vinden en benutten zo de collectieve intelligentie van medewerkers, burgers en bedrijven.”
5. Uitvinders
Dat hoeft natuurlijk geen betoog, met producten als de compact muziekcassette, de cd en ontelbare andere producten in het achterhoofd: Eindhoven is een stad van uitvinders. De stad van de technische makers die conceptuele creativiteit koppelen aan pragmatisme. Opvallend daarbij is dat Sadowski en duidelijk onderscheid maakt tussen onderzoekers en makers. “Het gaat om knutselen, in de beste zin van het woord. Onderzoeken doe je in een lab, uitvinden in een werkplaats.”
6. Bipolaire creativiteit
De linker- en rechterhelft van de hersenen hebben beide zo hun specialiteit. Emotie en ratio, gevoel en verstand. Eindhoven weet ze, met accenten op zowel design als technologie, met elkaar te verbinden. “In veel van wat Eindhoven voortbrengt zie je een bepaald type creativiteit terug, die analyse en verbeelding, productie en marketing, kunst en technologie samenbrengt.” Sadowski noemt het bipolaire creativiteit.
7. Geloof in betere toekomst
Een stad die in beweging is, nooit af zal zijn en open staat voor vernieuwing, zal bijna van nature uitkijken naar alles wat nog moet komen. Sadowski: “Het goede ligt voor Eindhoven altijd in de toekomst. Er heerst een rotsvast geloof dat er een betere toekomst in het verschiet ligt, en dat je daar bovendien zelf een bijdrage aan kunt leveren.”
Die eigen bijdrage kan in Eindhoven vele vormen aannemen, sommige permanent en andere tijdelijk. “Zo zijn GLOW en de Dutch Design Week festivals met een tijdelijk karakter, maar leiden ze ook tot aanpassingen in de openbare ruimte die permanent kunnen worden.” Daarmee zijn GLOW en DDW zoals Eindhoven zelf is: klein beginnen, letterlijk de ruimte pakken en vervolgens met vereende krachten uitgroeien tot de waarde die het nu heeft. “Waarbij het einde nog niet in zicht is.”
Want ook dat is typisch voor die Eindhovense smart society: je nooit neerleggen bij de gedachte dat iets helemaal af is.