We zijn echte vleeseters hier in Europa. Van traditionele Hongaarse goulash en Zweedse gehaktballetjes tot de Duitse schnitzel. En een visje op zijn tijd gaat er ook wel in. Denk maar aan mediterrane visgerechten zoals de Franse bouillabaisse of de Portugese bacalhau. Maar de aarde kan niet oneindig tegemoet komen aan de steeds toenemende vraag naar vlees en vis.
De meeste mensen weten wel dat er steeds minder vissen in de zeeën zwemmen door overbevissing. En we begrijpen op zich ook wel dat er voor vleesproductie grote hoeveelheden water en landnodig zijn. En dan is deze sector ook nog verantwoordelijk voor bijna 60 procent van alle broeikasgassen die bij de voedselproductie vrijkomen. Als we ook in de toekomst vlees willen blijven eten, moeten we iets doen aan de milieu-impact hiervan.
Een van de oplossingen voor dit probleem is kweekvlees. Onderzoekers hebben een manier gevonden om echt vlees te maken in laboratoriumomstandigheden, zodat geen dieren worden gedood en het milieu minder wordt belast dan nu. Lijkt geweldig, maar er is nog een lange weg te gaan voordat je in je favoriete restaurant biefstuk uit het lab kan bestellen.
Vlees dat in een laboratorium wordt gekweekt. Een klein plukje cellen wordt uit een dier genomen en in een bioreactor geplaatst waar het voedingsstoffen, vitamines en frisse lucht krijgt om uit te groeien tot volwaardige spieren en vet.
Ja.
Het kan gezonder zijn dan vlees zoals we dat nu kennen, omdat het minder verzadigd vet kan bevatten. Het vlees kan ook zonder antibiotica worden gemaakt, wat het gevaar van antibioticaresistentie verminderd.
Het is milieuvriendelijker. Voor de productie van kweekvlees is minder energie en water nodig dan voor de productie van gewoon vlees. Ook is de CO2-uitstoot lager, hoewel dat afhangt of bij het kweekproces al dan niet hernieuwbare energie wordt gebruikt.
Wanneer de productie eenmaal is opgeschaald, kan kweekvlees de voedselzekerheid vergroten.
In Singapore is de verkoop van gekweekte kip van Eat Just goedgekeurd. In Europa staat kweekvlees echter nog lang niet op het menu. Toch komen er steeds meer aanbieders van kweekvlees op de markt.
Sleutelingrediënt voor toekomstige voedselzekerheid
Kweekvlees is bekend onder vele namen; kweekvlees, synthetisch vlees, slachtvrij vlees en labgekweekt vlees, om er enkele te noemen. Het belooft een gezonder, duurzamer geproduceerd vlees, waar geen dier voor hoefde te lijden.
“De ingrediënten voor het voedingsmedium zouden als droog poeder over langere afstanden vervoerd kunnen worden, zodat er niet per se landbouwgrond nodig is in de buurt van de productiefaciliteiten,” schrijft onderzoeker duurzame voedselsystemen Hanna Tuomisto in een artikel uit 2019. Dit hangt echter af van de vraag of klanten bereid zijn om het voedsel te eten.
Kweekvlees versus echt
We krijgen een beter beeld van de behoefte aan gecultiveerd vlees als we naar wat cijfers kijken. De wereldwijde voedselproductie is verantwoordelijk voor een kwart van alle broeikasgasemissies. De veeteelt alleen is al goed voor 60 procent van deze uitstoot. Landbouw en veeteelt zijn samen verantwoordelijk voor 85 procent van de stikstof- en 90 procent van de fosforuitstoot. Daarbovenop zijn de twee samen goed voor 80 procent van de veranderingen in landgebruik, 70 procent van het watergebruik, en veroorzaken ze 80 procent van het verlies aan biodiversiteit in de wereld. En dat is op dit moment. Verwacht wordt dat de vleesconsumptie in de wereld in de toekomst zal toenemen. In laboratoria gekweekt vlees kan helpen de milieulast te verlichten zonder iedereen te dwingen vegetariër te worden.
Kweekvlees kan een duurzaam alternatief zijn voor gewoon vlees, maar dat hangt af van de energiebron die bij de productie wordt gebruikt. Er is veel energie nodig voor het produceren van ingrediënten voor het groeimedium en voor het laten draaien van de bioreactor waarin het vlees groeit.
In de afgelopen tien jaar hebben verschillende onderzoekers berekend hoeveel energie nodig is om kweekvlees te produceren. Het gaat dan om 25-32 MJ/kg tot 147-264 MJ/kg geproduceerd kweekvlees. Als de energie echter afkomstig is van niet-hernieuwbare bronnen, dan is volgens de wetenschappers Lynch en Pierrehumbert de CO2-uitstoot van in het laboratorium gekweekt vlees op lange termijn veel hoger dan die van conventioneel vlees. Dit is vooral te zien in vergelijking met varkensvlees en kip.
Hoe wordt het gemaakt?
In 2013 bakte wetenschapper Mark Post de eerste in het lab gekweekte hamburger live op televisie. Zijn bedrijf Mosa Meat, opgericht in 2016, ging verder met het ontwikkelen van labgekweekt vlees, samen met verschillende andere start-ups over de hele wereld.
“Om spierweefsel met de juiste structuur en smaak te maken, leggen we de spiercellen op een gelsteiger en met deze structurele ondersteuning beginnen de spiercellen op natuurlijke wijze samen te trekken, bulk aan te zetten en zich te vormen tot spiervezels. Wanneer we alle spiervezels op elkaar leggen (ongeveer 20.000 vezels voor één hamburgerpatty) en het vet toevoegen, hebben we vlees. Het vlees kan dan worden verwerkt met standaard voedseltechnologieën. We kunnen het vlees bijvoorbeeld door een molen halen om er gemalen rundvlees van te maken. Omdat het echt vlees is, heeft het dezelfde eigenschappen die we van conventioneel vlees gewend zijn. Het ‘bloedt’ bijvoorbeeld net als gewoon vlees, en het sist en bruint als je het bakt,” zegt Hannah Tait van Mosa Meat.
Elke vleessoort
Theoretisch kan kweekvlees worden gemaakt van elk dier met stamcellen die in vet- en spiercellen kunnen veranderen. Onder de bijna 30 kweekvleesbedrijven in Europa – Israël en Turkije meegerekend – wordt een scala van verschillende vleessoorten ontwikkeld, van rundvlees en andere roodvleesprodukten tot kipfilet en eend. Het Franse Gourmey wil zelfs een diervriendelijke versie van het populaire, maar zeer omstreden foie gras gaan maken. Het bedrijf deed in 2021 de eerste smaaktests van deze gekweekte ganzenlever en dat leverde positieve reacties op.
Vergeleken met andere vormen van vlees zijn zeevruchten een nieuwe innovatie. De meeste start-ups van gekweekte zeevruchten in Europa zijn pas de laatste jaren opgericht.
“De meeste kweektechnologieën voor vlees en vis volgen een vergelijkbaar algemeen producttraject. Er zijn natuurlijk technologische verschillen binnen dezelfde categorie en tussen de twee categorieën”, zegt Daphna Heffetz, CEO van Wanda Fish, een start-up die verschillende visfilets produceert. De grenzen van de soorten gekweekte zeevruchten die kunnen worden geproduceerd, zijn nog onbekend, aldus Heffetz.
Israël behoort tot de koplopers op het gebied van innovatie van gekweekt vlees. Heffetz noemt daarvoor enkele redenen. Startende hightechbedrijven kunnen hun bedrijven gemakkelijk vestigen via technologische hubs die gesteund worden door de Israeli Innovation Authority. “Wanneer zich een nieuwe kans met een groot potentieel voordoet, met name op het gebied van high-tech en biotech, zullen Israëli’s waarschijnlijk de eersten zijn om erop in te springen”, voorspelt Heffetz. En de bedrijven kunnen van elkaars succes profiteren: “Sommige van de Israëlische gekweekte vleesbedrijven gaan snel vooruit, wat een succesvol model creëert voor anderen om zich bij aan te sluiten.”
Opschaling
In 2019 ontwikkelde Mosa Meat een diervrij alternatief voor foetaal rundergroeiserum. Hun nieuwe alternatief wordt beschouwd als duurzamer, ethischer, en schaalbaarder. De volgende uitdaging is het opschalen van de technologie, zodat vlees kan worden geproduceerd in grote hoeveelheden die betaalbaar zijn voor de gemiddelde vleeseter.
De hamburger uit 2013 kostte 250.000 euro om te maken, onbetaal voor iedereen, behalve een klein aantal zeer rijke mensen. De voornaamste reden daarvoor was dat er maar één hamburger werd gemaakt. “De kosten van sommige delen van het proces hebben we verlaagd, bijvoorbeeld door automatisering, en door dure onderdelen van het medium te elimineren. Maar de prijzen zullen pas aanzienlijk dalen als we opschalen”, zegt Mosa Meat-woordvoerder Hannah Tait.
Met hun pilot-productiefaciliteit in Maastricht is Mosa Meat begonnen met het opschalen van de productie. “Uiteindelijk vergelijken we de schaalvergrotingsambities van onze industrie met de productiecapaciteit van andere grootschalige voedingsmiddelen zoals lysine, bakkersgist, drinkbare ethanol, citroenzuur en de wijnindustrie”, aldus Tait.
Nog niet voor de Europese markt
Voor Europeanen is kweekvlees nog niet weggelegd. Daarvoor moet je eerst een vlucht naar de andere kant van de wereld boeken. Gekweekte kip van Eat Just is sinds 2020 verkrijgbaar op de Singaporese markt, maar voordat je hier in Europa je boodschappenmandje kan vullen met in het laboratorium gekweekt vlees, moeten de producten worden goedgekeurd door de Europese Autoriteit voor voedselveiligheid (EFSA) op grond van hun novel foods act. Dit betekent dat het vleesproduct niet:
- gevaarlijk mag zijn voor de consument
- de consument niet mag misleiden
- zo sterk verschilt van het levensmiddel of voedselingrediënt, dat het bij normale consumptie uit voedingsoogpunt nadelig zou zijn voor de consument.
Edward Bray, mediarelatiemedewerker bij de EFSA, licht enkele obstakels toe waarmee kweekvlees te maken kan krijgen als het commercieel op de EU-markt wil worden toegelaten. “Deze cellen moeten aan het medium worden toegevoegd. En er is geen immuunsysteem in de bioreactor. Dus een belangrijke vraag is hoe de reactoren vrij van microbiële besmetting worden gehouden.” Dit omvat controle op zware metalen, schadelijke microben en allergeniciteit van het product.
Tait legt het proces uit: “Ons proces begint volledig steriel in een schone en gecontroleerde omgeving. In een gesloten systeem blijft het steriel tot de oogst.” Tegenwoordig worden bioreactoren ook in andere grootschalige industrieën gebruikt zonder gevaar voor microbiële besmetting. In de farmaceutische industrie bijvoorbeeld draaien grootschalige systemen met zoogdiercellen al succesvol zonder antibiotica.
Eerst de restaurants, dan de supermarkten
De EFSA heeft een termijn van negen maanden om een beoordeling af te ronden van nieuwe voedingsmiddelen die op de Europese markt willen komen. Eind maart van 2022 hebben zij nog geen enkele aanvraag voor kweekvlees ontvangen. Maar zodra de eerste aanvragen zijn ontvangen en goedgekeurd, zal het waarschijnlijk nog wel even duren voordat er op grote schaal geproduceerd gaat worden. “Ik denk dat de beperkte commercialisering zal beginnen via restaurants. Het zal nog wel even duren voordat in de supermarkten komt”, zegt Heffetz. Het lijkt erop dat we het nog wat langer zullen moeten doen met gewoon vlees of plantaardige alternatieven. Maar bedrijven denken dat we de eerste gekweekte vleesopties nog dit jaar op de Europese markt zullen zien verschijnen.
Steun ons!
Innovation Origins is een onafhankelijk nieuwsplatform, dat een onconventioneel verdienmodel heeft. Wij worden gesponsord door bedrijven die onze missie steunen: het verhaal van innovatie verspreiden. Lees hier meer.
Op Innovation Origins kan je altijd gratis artikelen lezen. Dat willen we ook zo houden. Heb je nou zo erg genoten van de artikelen dat je ons een bedankje wil geven? Gebruik dan de donatie-knop hieronder:
