Afgelopen woensdag raakte bekend dat de Amerikaanse filosoof Martha Nussbaum de Spinozalens 2022 ontvangt. De Spinozalens is een prijs voor een internationale denker die baanbrekend werk over de relatie tussen ethiek en maatschappij verricht(te). Nussbaum wordt onderscheiden voor haar werk over kwetsbaarheid en toeval, maar ook voor de ‘Capability Approach’ (CA), die ze samen met econoom Amartya Sen uitwerkte.
Met de CA richten Nussbaum en Sen de focus op de echte of effectieve mogelijkheden die mensen hebben. Een zeer simpel voorbeeld: stel dat er een park in je buurt ligt, maar dat het er zo onveilig is dat je er niet naartoe durft, dan zal je er in de praktijk geen gebruik van maken.
Het filosofische fundament van de CA bestaat uit een lijst van tien universele waarden die volgens Nussbaum noodzakelijke voorwaarden zijn voor (het bereiken van) welzijn. Voorbeelden zijn lichamelijke gezondheid en lichamelijke integriteit, maar ook spel, waaronder het kunnen deelnemen aan recreatieve activiteiten. Ze erkent dat elk individu er een andere, specifieke invulling aan kan geven en dat het belang van elke waarde per persoon kan verschillen. Bovendien hoeft niet iedereen ze alle tien te hebben om een goed leven te leiden.
Normatief kader voor welzijn en technologie
Hoewel er veel kritiek is op de CA (bijvoorbeeld op de beperking van slechts tien waarden) biedt deze benadering ook een normatief kader voor welzijn en technologie. Een van de waarden is bijvoorbeeld politiek, waar ook bescherming van vrijheid, zoals vrijheid van meningsuiting en vrijheid van informatie, onder valt. Een voorbeeld, toegepast op Facebook: op sociale media willen adverteerders vaak niet dat bruuskerende berichten naast hun advertenties verschijnen, dus niet alles mag getoond worden. Commerciële belangen leggen zo een restrictie op vrijheid van meningsuiting.
Lees ook: Waarom Zuckerberg en Jobs hun kinderen weghielden bij hun creaties
De macht van Facebook heeft ook een niet te onderschatten impact op de vrijheid van informatie. Het bedrijf mag
inhoud verwijderen als die ingaat tegen hun ‘community standards’. Elke gebruiker gaat daar in principe mee akkoord – voor zover ze die ‘terms of service’ lezen, natuurlijk. Bovendien weet u niet wat u niet te zien krijgt, omdat informatie verwijderd werd of omdat die niet aan u getoond wordt. Er is geen transparantie over welke gegevens offline gehaald werden of op voorhand geweerd worden.
Beschermd of bedreigd
Ook al is dit maar één voorbeeld, de lijst van tien waarden van de CA vormt een interessant raamwerk om diepgaand te reflecteren op hoe elke waarde door een huidige of toekomstige technologie beschermd dan wel bedreigd wordt. En zo blijkt dat abstracte filosofie ook heel praktisch kan zijn.
Over deze column
In een wekelijkse column, afwisselend geschreven door Eveline van Zeeland, Eugène Franken, Willemijn Brouwers, Katleen Gabriels, Carina Weijma, Bernd Maier-Leppla en Colinda de Beer probeert Innovation Origins te achterhalen hoe de toekomst eruit zal zien. Deze columnisten, soms aangevuld met gastbloggers, werken allemaal op hun eigen manier aan oplossingen voor de problemen van deze tijd. Morgen zal het dus goed zijn. Hier zijn alle voorgaande afleveringen.
