We zijn het ons niet altijd bewust, maar we zitten midden in de vierde industriële revolutie. Sterker nog, er wordt gezegd dat zelfs de vijfde industriële revolutie al voor de deur staat. De vierde industriële revolutie draait om de ‘interconnectedness’ van alles, ofwel het ‘Internet of Things’ (IoT). Om al die ‘things’ met elkaar te verbinden, moeten ze elkaar wel begrijpen. Daarom gaat deze ontwikkeling hand in hand met de ontwikkeling van kunstmatige intelligentie (AI). Door AI kunnen we apparaten slimmer maken, zodat ze situaties gemakkelijker kunnen analyseren en daardoor ook beter op elkaar aan kunnen sluiten. Klinkt allemaal prachtig, maar waar is de factor mens in dit alles?
Eén van de meest indrukwekkende TED Talks die ik de afgelopen tijd heb gezien is die van de Britse portretfotograaf Platon. Platon is bekend om zijn indrukwekkende portretten van wereldleiders en andere iconen. Van Bill Clinton tot Vladimir Putin en van Muhammed Ali tot Stephen Hawking; allemaal zijn ze door hem op beeld vastgelegd. Platon portretteert mensen niet zomaar. Voordat hij dat doet vraagt hij zichzelf af hoe het is om de ander te zijn. Hij verplaatst zich letterlijk in de schoenen van de ander. Met andere woorden: Platon start zijn werk altijd met empathie. Het is juist die empathie die het uiteindelijke portret kleurt en die zijn foto’s tot de buitencategorie laten behoren. In zijn TED-Talk benadrukt Platon: “Empathy is not just walking in someone’s shoes or feeling someone’s pain. Empathy is the secret ingredient for finding a human connection.”
Raken we in een tijdperk van ‘inter-connectedness’ de ‘connection’ met elkaar kwijt?
Empathie lijkt vaak ver te zoeken. In een artikel in de New York Times werd jaren geleden al gesproken over een ‘empathy deficit’ in onze samenleving. Dat tekort aan empathie is de laatste jaren eerder groter dan kleiner geworden. Overal in de wereld neemt de polarisatie en het onderlinge wantrouwen toe. We hebben steeds meer moeite om onszelf in de ander te verplaatsen. We tuimelen met z’n allen van de ene in de andere crisis, maar lijken het vermogen te zijn verloren om die crises gezamenlijk op te lossen. Er hangt boven ons hoofd dat we neergaan als de generatie van connectiviteit, maar waarvan de leden van die generatie ‘disconnected’ raakten met elkaar. Onze apparaten staan steeds meer met elkaar in verbinding, maar als mensen staan we steeds minder met elkaar in verbinding.
“Onze apparaten staan steeds meer met elkaar in verbinding, maar als mensen staan we steeds minder met elkaar in verbinding.”
Dit is een tamelijk depressief beeld. Gelukkig is tijd vergankelijk en veranderen beelden in de loop van de tijd. Ik zie de kunsten graag als de pioniers van de tijd van de toekomst. Als ik naar de kunstuitingen van dit moment kijk dan zie ik vooral een beeld van gezamenlijkheid en menselijke verbinding. Zo won deze week Son Mieux een Edison voor hun lied Tonight, waarbij de jury het lied beschrijft als “een tijdloos anthem dat verbroedert en verbindt”. Tonight is een strijdlied waarbij niet tegen elkaar, maar in gezamenlijkheid wordt gestreden.
Een ander voorbeeld vormt een dansgroep die ik onlangs zag op het Holland Dance Festival: Sol Invictus van Hervé Koubi. Dansers die auditeerden voor deze dans werden door Hervé Koubi in de eerste plaats niet geselecteerd om hun danstechnische kwaliteiten, maar om hoe goed ze in een groep als een gezamenlijkheid konden dansen. Het gevolg was een bont gezelschap van onder andere Oekraïense, Russische, Palestijnse én Israëlische dansers, mannen én vrouwen, én zelfs een danser met slechts één been. Hoe inclusief wil je het hebben? Hervé Koubi benadrukte op het podium voorafgaand aan de dans: “In deze dans wordt samen gedanst door mensen die niet samen horen te dansen op dit moment. Maar als je samen kunt dansen, kan je ook samen leven.”
De dans was de meest weergaloze en indrukwekkende dans die ik ooit heb gezien. Ook in de wereld van design zie ik signalen van verbinding. Daar ontwaakt het pluriverse design paradigma, waarin centraal staat dat er oog is voor iedereen, voor ieder perspectief en voor ieders wereldbeeld. Ook portretfotograaf Platon spreekt een beeld van hoop en verbinding uit in zijn TED-talk: “we will not go down as the generation of connectivity that disconnected itself, no. I think we’re going to rise up. I think we’re going to rekindle the spirit of optimism. It seems to me they underestimated the resilience of humanity”. De veerkracht van medemenselijkheid die Platon hier uitspreekt is aanstekelijk.
Het begint bij de factor mens
Onze empathie lijkt een deuk te hebben gehad, maar is niet weg. Empathie zit immers al miljoenen jaren in ons biologische systeem. Wel moeten we haar opnieuw ontdekken en opnieuw trainen. Dat is vooral een kwestie van mindset. Empathie grijpt terug naar de factor mens, los van alle systemen, technologieën en modellen. We moeten terug naar de mens die uitdagingen en problemen ervaart, niet naar de systemen, technologieën en modellen die het probleem creëren.
Terug naar de factor mens is een essentiële stap vooruit in onze ontwikkeling. We weten nog niet precies wat de vijfde industriële revolutie zal inhouden. Hij staat voor de deur, maar hij is nog niet binnen dus we weten nog niet hoe hij eruit ziet. Maar de verwachting is wel dat deze vijfde industriële revolutie de factor mens weer voorop zal plaatsen. Zo zijn er mensen die denken dat de vijfde revolutie zal draaien om menselijke creativiteit. Ook zijn er mensen die denken dat de vijfde industriële revolutie zal draaien om ultrapersonalisatie en dat er ruimte moet zijn voor het bedienen van mensen in al haar verschillende geledingen. Anderen denken dat de vijfde revolutie zal draaien om het verdwijnen van de scheiding tussen mens en technologie. Rechtsom of linksom, de factor mens zal een cruciale rol vervullen bij de vijfde industriële revolutie. Ik kan niet wachten!
Als je dit artikel leuk vindt, lees dan ook:
