Cyprus gokt op Europese elektriciteitsverbinding

Een crisis als de coronapandemie vraagt om stevige maatregelen. De EU heeft 723,8 miljard vrijgemaakt om met het coronaherstelfonds (Recovery and Resilience Facility; RRF) de Europese economie uit de door corona veroorzaakte recessie te trekken. Om aanspraak te maken op een deel van die grote zak geld, dienen lidstaten een plan in bij de Europese Commissie. In de serie Decarbonizing Europe leggen we die plannen onder een vergrootglas. Deze week: Cyprus.

Als kwantiteit overeenkomt met kwaliteit, slaagt Cyprus met vlag en wimpel. Het Cypriotische recoveryplan ter waarde van zo’n 1,2 miljard euro telt niet minder dan 592 pagina’s. Tel de vier bijlagen erbij op en het is alsof je een boek van George R. R. Martin in handen hebt. Ter vergelijking: Malta maakt zich er voor de besteding van 300 recovery-miljoenen af met 25 bladzijden. 

Met de omvang zit het dus wel snor. Volgens Theododis Tsiolas zijn de plannen ook concreet goed ingevuld. Tsiolas is hoofd van het directoraat ‘Groei’, onderdeel van het Ministerie van Financiën. Op zijn burelen in Nicosia is het plan geschreven. “Het budget is voor het grootste deel ingericht op de versnelde transitie naar een groene economie.” Bijna vijfhonderd miljoen wordt daarin geïnvesteerd.  

Dat is geen sinecure. Neem het vervoer. Het autobezit in Cyprus is hoog. Een toeristenfolder die in Nicosia wordt gedistribueerd grapt over hoe een Cyprioot is te herkennen. “Hij neemt de auto om een cola te halen in een bar op tweehonderd meter van zijn woning.” Het gaat wel even duren voordat al die (opmerkelijk veel diesel)auto’s uit een ander vaatje gaan tappen. In Cyprus zijn elektrische voertuigen (EV’s) momenteel op de vingers van een hand te tellen – en dat bedoelen we letterlijk. Elektrisch laden aan de openbare weg is nauwelijks mogelijk. 

Proeftuin voor mobiliteit

Maar dat gaat allemaal in korte tijd veranderen, beloven ze op het directoraat en zo staat in het plan dat al in juli 2021 door Ecofin (Raad van de EU-ministers van Financiën) is goedgekeurd. Een half jaar geleden schreef Brussel de eerste tranche van ruim 150 miljoen euro over. Cyprus geeft coronagelden uit door subsidies te verlenen aan onder andere automobilisten die overgaan op een EV. Ook wordt de infrastructuur voor elektrisch laden opgezet. Sowieso komen er tien snellaadstations aan de openbare weg bij. Cyprus, dat zo’n vijf keer kleiner is dan Nederland, heeft eigenlijk de goede dimensies om proeftuin te zijn voor volledig elektrische mobiliteit. 

Energiezuinig

Behalve in elektrische mobiliteit gaat Cyprus ook coronagelden investeren in het energiezuinig maken van de ruim 430.000 woningen, appartementencomplexen, kantoren en bedrijven. Omdat lange tijd overheidsbeleid ontbrak om de bouwsector te dwingen ‘zuinig’ te bouwen, vallen veel bestaande gebouwen in een lage energie-efficiëntieklasse. Dat is niet alleen nadelig voor het milieu, maar ook de portemonnee. De energiekosten in Cyprus behoren tot de hoogste van Europa, ook al zijn de belastingen en is het BTW-tarief er relatief laag. 

Dat heeft vooral te maken met het feit dat zo’n negentig procent van elektriciteit wordt opgewekt uit olie, in veel gevallen nog stookolie. Deze fossiele brandstof wordt over zee aangevoerd. De bedoeling is echter wel dat aan de afhankelijkheid van olie een eind gaat komen.

Sleutelproject is een terminal voor vloeibaar gas die momenteel in aanbouw is. Maar de bouw heeft grote vertraging opgelopen. Ook financieel heeft het project averij opgelopen. Hoewel de Europese Unie honderd miljoen in het project heeft gestoken (pre-coronagelden), heeft de regering meer leningen moeten afsluiten. “Het is twijfelachtig of dit project tegen de tijd dat het voltooid is, wel de beloofde voordelen gaat opleveren. Cyprus zit zeker de komende tien jaar aan gas vast om de leningen terug te betalen”, zegt Charles Ellinas. Dat is geen prikkel om nog eens extra te investeren in echt duurzame bronnen. Ellinas is expert in de olie- en gassector en onderzoeker (fellow) bij de Amerikaanse denktank Atlantic Council.

Vloeibaar gas

Het Cypriotische RRF voorziet ook in hervormingen; dat is trouwens een vereiste bij de goedkeuring van alle nationale plannen. Voor het einde van dit jaar wordt de energiesector opengegooid. Nu nog heeft een aanbieder het monopolie. Maar Charles Ellinas heeft weinig vertrouwen dat die maatregel het gewenst effect heeft, precies wegens de (financiële) verplichting om vloeibaar gas af te nemen. “Ondanks de overvloedige zonne-energie die we in Cyprus hebben, wordt deze bron niet zo goed ingezet als in andere landen.” Ellinas wijst erop dat Cyprus op de tweede plaats van onderen staat op de EU-lijst wat betreft het gebruik van duurzame bronnen in de energiemix (bron: Eurostat, cijfers over 2020, red.). 

Maar Charalambos Rousos, directeur van het directoraat ‘Energie’ van het ministerie van Energie, Handel en Industrie zegt dat Cyprus wél vol inzet op zonne-energie. “We bouwen sinds een paar jaar zonneparken en we verwachten medio 2023 een capaciteit van 700 megawatt te hebben. Dat is goed voor zestig procent van de elektriciteitsbehoefte.” Zonnepanelen op daken zijn trouwens sinds lange tijd gemeengoed op het eiland, maar zorgen alleen voor het opwarmen van water. Ondanks de overvloedigheid van zon zal Cyprus nooit worden volgestouwd met zonnepanelen, vertelt Rousos. Daarvoor bestaan er te veel fluctuaties in vraag en aanbod en is er het probleem van de energieopslag. Rousos zegt dat Cyprus stopt met nieuwe investeringen in windenergie op het land, omdat die te weinig efficiënt is. Het waait er gewoonweg te weinig.

Onderzeese elektriciteitskabel

Cyprus heeft het niet gemakkelijk: wat energie betreft is het eiland op zichzelf aangewezen. Het is het enige Europese land dat niet is aangesloten op het Europese net. Het dichtstbijzijnde EU-land is Griekenland, dat op bijna duizend kilometer afstand ligt. Aan de isolatie moet de zogeheten EuroAsia Interconnector een einde maken. Via deze ’s werelds langste onderzeese elektriciteitskabel zullen de Griekse en Cypriotische elektriciteitsnetten aan elkaar worden geknoopt. Daarmee wordt het Cyprus mogelijk om in de toekomst (ook groene) elektriciteit in te voeren én zonne-energie aan het net af te geven. In een later stadium wordt ook Israël aan dat netwerk verbonden.

Niet Fit for 55

Al met al zal het niet gemakkelijk zijn voor Cyprus om aan de Europese doelstellingen te voldoen, zoals de drastische verlaging van koolstofemissies en versnelde productie van duurzame energie. Het zal sowieso moeilijk worden om te voldoen aan ‘Fit for 55’, het aangescherpte plan van de Europese Unie om de uitstoot van broeikasgassen tegen 2030 met 55 procent te verminderen. Hoewel die plannen nog niet definitief zijn, ziet Rousos van het directoraat ‘Energie’ het somber in. “In eerdere Europese richtlijnen kregen wij wegens het bijzonder karakter van onze energiemarkt ontheffingen. In de nieuwe plannen worden die ontheffingen ingetrokken. Als die plannen definitief worden, moeten we investeringen doen die we niet kunnen opbrengen. We hebben daar de economische kracht niet voor.”