April doet wat hij wil, dat is tijdens een pandemie kennelijk niet anders. De eerste 14 dagen van deze maand staan volledig in het teken van twee gezichten. In een aantal landen gaat deze maand gefaseerd het slot eraf, terwijl andere regeringen juist een extra zak zand voor de poorten paraat zetten om niet te verzuipen in viraal hoog water.
Maar waar zijn ze het strengst en waar mag het meest? Het snelle antwoord: Griekenland en Finland. Hoe de vork precies in de steel zit, wordt in deze episode in een oogopslag duidelijk. Met een nieuwe Lockdown Index score worden achttien landen op 22 maatregelen, restricties en sluitingen met elkaar vergeleken. De totaalscore biedt een geheel nieuw inzicht in de onderlinge verschillen.
Wispelturig is ook de verse tussenstand met de prikpercentages. Vreemde eend in de bijt is Nederland, waar begin deze week tijdens een persconferentie van premier Mark Rutte en Hugo de Jonge in een klap 700.000 vaccins werden opgeteld. Een nieuwe schattingsmethode was geboren. Nederland zou al dik een maand de prikaantallen te laag hebben ingeschat, waardoor het er op de internationale lijstjes wat bekaaid vanaf kwam.
Een kolossaal verschil
Het verschil tussen de oude en nieuwe methode van gezette prikken inschatten, wordt direct inzichtelijk als je de animatie van afgelopen week bekijkt. Toen leek het er nog op alsof Nederland tot de traagsten van Europa behoorden. Het is niet bekend waarom hier als enige schattingen gebruikt worden waarvan de methode nu al voor de tweede maal volledig is omgegooid. Over het algemeen hanteert de rest een alternatieve methode om de tussenstand vast te stellen genaamd tellen.
Van EK naar WK
Brand meester en brandhaarden
In het Verenigd Koninkrijk zijn begin deze maand de eerste stappen gezet om de samenleving van het slot te halen. Voor het eerst in 2021 mochten de Britten weer een biertje drinken op het terras en zijn veel openbare gebouwen weer open gegaan. De bikkelharde lockdown waar ze sinds begin dit jaar inzaten hebben, in combinatie met de hoge vaccinatiegraad, geleid tot een bijna volledig coronaluwe samenleving. Na Israël lijken de Britten nu het tweede land op aarde te zijn waar het pijlsnelle prikwerk de sleutel vormde tot een dagelijks leven zonder lockdowns, volle IC’s of smetvrees.
Niet alleen de Britten; ook in Portugal, waar iedereen bijna drie maanden moest thuis blijven, wordt vanwege het lage aantal besmettingen meer en meer vrijheid toegelaten. Toch is het tot nu toe lang niet overal een coronaluwe lente. Waar Tsjechië iets lijkt af te koelen, krijgen nu vooral Zweden, Hongarije, Polen en Frankrijk een virale voltreffer te verwerken. Om dit scenario te voorkomen, hebben landen als Duitsland, Italië en Noorwegen hun bestaande regels verder aangescherpt.
Aan aanvullende maatregelen wil Nederland voorlopig nog niet denken. Hier moeten – als de cijfers het toelaten – de terrassen eind april weer open en kunnen tienduizenden mensen zich verheugen op experimentele evenementen. Op de onderstaande heatmap is het aantal nieuwe coronameldingen te zien op basis van het weekgemiddelde per 100.000 inwoners sinds eind februari.
Wat is een lockdown?
Met het fenomeen ‘lockdown’ maakten we sinds afgelopen jaar op vrij onsubtiele wijze kennis. Maar toch blijft de definitie hiervan tamelijk vaag. En ook termen als totale, intelligente, slimme of gedeeltelijke lockdown bieden weinig concrete onderbouwing. Mij leek het interessant het beleid van de Europese landen met elkaar vergelijken. Maar omdat de coronaregeltool van Reopen.Europa nogal onoverzichtelijk is en de zogenaamde Government Stringency Index van de datahelden van Our World in Data een opmerkelijke opbouw heeft en geen onderscheid maakt tussen adviezen en verplichtingen, ontstaat een behoorlijk vertekend beeld.
Door deze twee benaderingen samen te voegen, ontwikkelde de datajournalist van dienst een nieuwe Lockdown Index Score die eenvoudig en concreet in elkaar zit. Met een cijfer van nul voor bijna volledige vrijheid tot honderd voor een totale ophokplicht, is direct inzichtelijk hoe draconisch het coronabeleid is. De helft van de score wordt berekend met sluitingen van openbare gebouwen. Hierin levert een volledige sluiting 4 punten op (rood), zijn zware restricties goed voor 2 (paars) en betekenen de blauwe vlakken (bijna) volledige opening met alleen basisregels of met milde beperkingen van kracht. Deze leveren 0 punten op voor de lockdownindexscore.
Het zware geschut
Dat regeringen ook andere richtlijnen en restricties in hun ‘instrumentenkoffer’ hebben om de maatschappelijke mobiliteit terug te dringen zodat de pandemie onder controle blijft, mag weinig wenkbrauwen meer doen fronzen. In de onderstaande heatmap wordt het tweede deel van de Lockdown Index Score weergegeven op een achttal maatregelen. Hierbij worden alleen harde verplichtingen, waarop autoriteiten ook handhaven, meegeteld. Adviezen zoals in Scandinavië veel voorkomen krijgend de kleur blauw.
‘Lichtere’ regels zoals (FFP2)-mondkapjesplicht en het beleid omtrent de verkoop en het nuttigen van alcohol tellen even zwaar mee als de sluitingen van openbare gebouwen in de bovenste tabel. Omdat thuiswerkplicht, beperking van bezoek aan huis, avondklok en beperkingen op binnenlandse reizen de grootste inbreuk op de individuele bewegingsvrijheid vormen, de hele samenleving raken en gezamenlijk de facto neerkomen op het stereotype beeld van een lockdown, tellen deze cijfers dubbel mee in de eindstand. Voor landen met een regionaal stoplichtbeleid, is de meestvoorkomende situatie genomen. In Italië was dit bijvoorbeeld code oranje.
Sloten, kieren en vrijheid vieren
Voor wie een beetje heeft meegeteld, lijken de ‘vrijste’ Europeanen geen verrassing meer te zijn. Die zijn (niet in Zweden) maar in Finland te vinden. Hier gaan weliswaar de colleges op universiteiten door, maar is wel een vrij strenge test- en bubbelplicht voor studenten en medewerkers van kracht. Hoewel ook de Finnen wel basisregels kennen qua groepsgrootte en afstand bewaren zoals ook elders op het continent het geval is, hebben ze met een Lockdown Index Score van 2 de meeste vrijheid van het continent. En ondanks dit zeer soepele regeringsbeleid met veelal een adviserend karakter, lukt het ze daar al een jaar om corona onder controle te houden.
In Griekenland is los van op afspraak winkelen nagenoeg alles gesloten, verboden of verplicht. Met 94 van de 100 punten, lijkt hier het meeste sprake te zijn van een totale lockdown. België is met 86 punten verrassend tweede en het door de derde golf zo geteisterde Tsjechië is nummer drie. Voor soepel coronabeleid in een warm vakantieland hebben Kroatië en Spanje voor nu de beste papieren.
Hoe totalitair is Nederland? Dat valt op basis van deze samengestelde score enorm mee. Met slechts 40 van de 100 punten, behoort deze rivierdelta tot de landen met een aanzienlijk losser beleid dan de meeste buurlanden. Ondanks dat hier relatief veel openbare gebouwen gesloten zijn. In Nederland wordt slechts een van de vier zwaarste middelen – avondklok – wordt actief gehandhaafd. Omdat thuiswerken en bezoekbeperkingen adviezen zijn, valt de eindscore vrij laag uit. Op de kaart is het lockdownindexgetal van alle achttien landen terug te zien. De deelcijfers worden in de pop-up zichtbaar.
Meer besmettingen = meer restricties?
Hoewel de Europese Unie al sinds het begin pleit voor een continentale corona-aanpak, blijven de individuele lidstaten toch vooral zelf aan de knoppen draaien. Je zou denken dat in landen met een hoge Lockdown Index Score Covid-19 evenveel om zich heen zou grijpen. Toch lijkt dit beeld niet helemaal te kloppen. Zo grijpt Duitsland het liefst vroeg in, wacht Ierland liever af en speelt Griekenland helemaal op safe.
De landen linksonder genieten van veel vrijheid en weinig besmettingen, terwijl linksboven veel restricties en veel besmettingen betekent. Op basis van het moyenne van alle achttien landen lijken versoepelingen voor Ierland de veiligste gok te zijn. In Zweden is nog altijd het laissez-faire-beleid zichtbaar waar ze afgelopen jaar – ondanks hun enorme brandhaard en hoge dodental – veel lof en kritiek om te verduren kregen. Maar voor hoe lang nog? Voor echte vrijheid – en slim beleid – kan je beter een land oostwaarts gaan.
Fijnmazig draagvlak en zorgvuldig perspectief
Waar Nederland precies mee bezig is in deze knotsgekke week met nieuwe beloftes, een stappenplannen naar de vrijheid, gedoe met twee vaccins, toenemende drukte in de ziekenhuizen, kolossale correcties op de prikcijfers en een hele reeks peperdure experimentele evenementen waar wel 10.000 bezoekers op af moeten komen? Geen idee. Volgens de herkozen premier Mark Rutte en zijn kompaan Hugo de Jonge als coronaminister kunnen eind deze maand de terrassen weer open en moet de avondklok van tafel.
‘Mits de cijfers het toelaten’ gaat het Lockdown Index Cijfer van Nederland over 14 dagen met maar liefst 14 punten omlaag: einde avondklok (-8), Hbo en wo open (-4), horeca buiten open (-2) en detailhandel open (-2) om zo op een summiere opslot-score van 26 uit te komen. Alleen Kroaten en Finnen kennen op dit moment zulke vergaande vrijheden. Aankomend weekeinde wordt net als iedere zondag gedemonstreerd op het Museumplein tegen ‘Politiestaat’ Nederland en de ‘totalitaire lockdown’.
De routekaart naar het stappenplan
Landen spieken veelvuldig bij elkaar voor nieuwe maatregelen of versoepelingen. Zo voerde Tsjechië als eerste van Europa vorig jaar een mondkapjesplicht in, komt het plan voor een avondklok uit Frankrijk en is het nadrukkelijk adviseren – en niet verplichten – van basisregels uit de Scandinavische strategiegids. Ook voor dit stappenplan heeft de Nederlandse regering over de grens gekeken. Portugal en Groot-Brittannië welteverstaan die in december nog het toneel waren van de felste haarden van het continent.
Met behulp van een bikkelharde ophokplicht en in het Britse geval een geoliede vaccinatiestrategie, laten hun cijfers het nu toe om van een vrije toekomst te mogen dromen. Ondanks het gebrek aan een bikkelharde ophokplicht, lage besmettingscijfers en geoliede vaccinatiestrategie lijkt Nederland deze route te willen volgen. En waar ze het idee van dat stappenplan precies vandaan hebben? Kijk en oordeel zelf. Bij de Britten is fase twee deze week in werking getreden terwijl de Portugezen nog vier nachten moeten slapen voor de vierde van vijf fases naar de vrijheid.
Als je dit artikel leuk vindt, lees dan ook:
