Corona in Europa – Waarom zit Nederland in een lockdown?

Haalt de Delta-variant de jaarwisseling? Dit lijkt sinds de opmars van Omikron uiterst onwaarschijnlijk. In aanloop naar de kerstdagen vormt Europa voor het tweede jaar op rij het decor van de hoogste besmettingscijfers op aarde. Om de aanstaande infectiepiek op te vangen, halen overheden de teugels meer en meer aan. In Zweden wordt een zitplaats in de horeca verplicht, Belgen mogen niet meer naar de bios, in Spanje is een mondkapje verplicht op iedere openbare binnen én buitenlocatie. Nergens gaat dit zo ver als in Nederland dat sinds zondag nagenoeg volledig op slot zit. Hoe kan dit?

Toch lijken de resultaten van de eerste onderzoeken van de effecten van Omikron voorzichtig hoopgevend. Voor de individuele patiënt althans. Experts uit de VS, Zuid-Afrika, Denemarken en Groot-Brittannië zijn het redelijk overeens te zijn dat de kans op een ziekenhuisopname veel kleiner is. Maar kleiner is niet gelijk nul. Dat zelfs summiere percentages voor onbeheersbare problemen voor zorgstelsels kunnen, hebben miljoenen coronapatiënten de voorbije twee jaar wel bewezen.

Het probleem bij Omikron is dat de vaccins – zeker zonder boosterprik – minder goed werken waardoor honderden miljoenen Europeanen van jong tot oud opnieuw vatbaar zijn voor een virale voltreffer. Want een ding staat inmiddels vast: deze variant gaat extreem veel besmettingen veroorzaken. De gevolgen moeten wel uitzonderlijk mild zijn, wil dit geen overbelaste IC’s tot gevolg hebben.

Let op de onderstaande schuifkaart van deze week, maar eens op Denemarken en Verenigd Koninkrijk. Hier is deze variant inmiddels dominant. Vier weken geleden was ons continent nog het domein van Delta.

Exponentiële ellende

Vanwege zijn volledig andere eigenschappen is het net alsof de spelregels van deze pandemie volledig overhoop zijn gegooid. Kopenhagen en Londen kregen begin deze maand de twijfelachtige primeur. In slechts zeven dagen tijd besmette Omikron hier afgelopen zeven dagen rond de 2.000 op de 100.000 inwoners, 2 procent (!) van de bevolking. Inmiddels heeft hij ook de macht gegrepen op dat andere Britse eiland en in Noorwegen. Spanje en Frankrijk lijken de volgenden op de lijst.

Eigenlijk toont de schuifkaart twee pandemieën tegelijkertijd. Waar grijpt Delta nog om zich heen en is de opmars van Omikron aanstaande? Dit wordt duidelijker met deze vorige week-versus-deze weekkaart. Omdat Omikron zich veel sneller verspreidt, resulteert dat op deze kaart in donkerroze gekleurde regio’s. In de groene gebieden daalde het aantal nieuwe meldingen. Op de heatmap is de trend op langere termijn te zien.

Volle stadions en lege winkelstraten

Hoewel nagenoeg overal regels zijn aangescherpt, ging dit nergens zo ver als in Nederland. Best opmerkelijk aangezien ons land op basis van besmettingscijfers een weektoenames niet echt opvalt. Waarom zitten de stadions van de Premier League dan nog altijd vol en moet de Eredivisie al weken zonder publiek spelen? Zelfs in het veel voorzichtigere Denemarken is een drankje in de kroeg nog altijd mogelijk met wat extra spelregels.

Puur en alleen op basis van de incidentiecijfers lijkt de uitgangspositie van de Lage Landen zelfs bovengemiddeld goed. Ook op de schuifkaart met een vergelijking met vier weken geleden is het nagenoeg afgelopen met de rode vlakken. Is dit pro-actief zetten vooruitdenken, grillig paniekvoetbal, een tactvolle beslissing met de komst van een lonkende Omikron aan de horizon of de enige overgebleven optie omdat de instrumentenkoffer leeg is ?

Schijn bedriegt

Puur op basis van besmettingen staat Nederland er helemaal niet zo belabberd voor. Toch is het daling bij de Belgen veel forser terwijl zij hier veel minder ingrijpende maatregelen voor nodig hadden. Door een combinatie van factoren is dit voor nu ook niet nodig. Het water staat de Belgen minder aan de lippen dan de noorderburen. En dat is niet volledig ten faveure van het veelvuldig ventileren in alle openbare gebouwen dat daar sinds deze zomer verplicht is.

Is een daling in het aantal meldingen hetzelfde als een daling in het aantal besmettingen? Niet per se. Het aantal ‘besmettingen’ dat wordt meegeteld in de incidentielijstjes en kaarten is het gevolg van de testcapaciteit. Wie weinig test, treft ook weinig nieuwe coronagevallen aan voor in de statistieken. Toch betekent dit niet dat het virus hierdoor spontaan weg is. Sterker nog: het gevaar in landen waar te weinig getest wordt, is dat de zicht op de verspreiding verloren gaat.

Hoe kan het dat in Nederland het percentage positieve tests al wekenlang dik boven de twintig procent ligt terwijl het aantal nieuwe meldingen bijna halveerde? Volgens de WHO zou een land moeten opschalen indien de normwaarde van 5 procent positieve tests overschreden wordt.

Twijfelachtige testcapaciteit

Tussen 6 en 12 december werden er in de GGD-teststraten 453.802 coronatests afgenomen, zo valt te lezen in de data van het RIVM. Dit klinkt veel maar dat heb je wel vaker met lange cijfers. Hoe veel is dit? Best weinig als we de cijfers van het Deense Statens Serum Institut er naast leggen. Op hun datadashboard is te zien hoe er in het Scandinavische land, dat slechts 5,8 miljoen paar neusholtes telt, 244.650 maal een testswap in een neusholte verdween. In een week? Nee, in een dag. In week 50 waren dit bijna 1,5 miljoen(!).

Om Omikron goed te kunnen volgen, schaalden de Denen hun capaciteit bovendien in de voorbije vier weken nog eens met 400.000 PCR-tests per week. In Nederland gebeurde juist precies het tegenovergestelde. Testen gebeurt sindsdien vaker thuis met behulp een commerciële sneltest die buiten de officiële meldingen blijft. In een maand tijd liep het aantal afgelegde PCR-tests terug van rond de 650.000 medio november naar iets meer dan 453.000. Zijn we hiermee het slechtste jongetje van de klas? Wel als we Our World in Data moeten geloven.

Per hoofd van de bevolking worden er voor iedere Nederlander twee Belgen, vier Fransen en maar liefst dertien Oostenrijkers getest in een teststraat van de verantwoordelijke overheidsinstantie.

Blind vertrouwen

Waarom testen sommige landen meer? Dit is niet alleen bedoeld om besmette personen op te sporen, maar ook om de verspreiding van het virus in de samenleving te volgen zodat snelle anticipaties in het beleid mogelijk worden en slagvaardig bron- en contactonderzoek uitbraken kunnen traceren en uittrappen. Mede door de gebrekkige testcapaciteit is BCO eigenlijk nooit van de grond gekomen, wordt bestrijding bemoeilijkt door dichte mist en wordt stelselmatig te laat gehandeld in een periode waarin de ziekenhuizen al wekenlang op hun tandvlees tegen code zwart aanhikken. Omdat hierdoor geen enkel incasseringsvermogen meer over was om de nieuwe Omikron-onzekerheid op te vangen, trok de regering zondag aan de draconische noodrem.

De avondlockdown, thuistest-ontlasting en zuurstoftanks om ziekenhuisbedden vrij te houden, konden niet voorkomen dat de riskante balansact in de week voor kerst plotsklaps voorbij was. Nederland heeft gegokt en verloren. Omikron of niet. Lang had dit overigens nooit meer geduurd omdat die andere olifant in de kamer meer en meer begint op te vallen. Wie wel eens een dagblad openslaat, valt het misschien op dat hier wel heel veel familieberichten in staan de laatste tijd.

In de derde week van december vielen er opnieuw 950 meer doden dan normaal. Of dit nu het gevolg is van het getreuzel met de boosters, uitgestelde zorg die niet langer uitgesteld kon worden of een tekort aan ziekenhuisbedden of zorgpersoneel? Het valt op. In Nederland meldde in de weken hiervoor ook al een oversterfte van 30% boven normaal. Hiermee zijn we al een poosje de hoogste van West-Europa. Het valt op.

Code Zwarte kerst

Alleen Oostenrijk zit enigszins in de buurt van de oversterfte in Nederland. Hier was het vorige maand dan ook code zwart waardoor de regering geen andere mogelijkheid meer had dan de samenleving drie weken lang te sluiten. Ondertussen moest een opschaling in de testcapaciteit, een zeer streng 2G-beleid, quarantaineplicht voor wintersportliefhebbers en een flinke trap op het gaspedaal van de boostercampagne voorkomen dat het nog verder verslechtert. Inmiddels gaat het daar weer iets beter, zijn de zwaarste beperkingen opgeheven en denken ze een virale kerstklap te kunnen incasseren.

Hoewel de rol van Omikron in de Nederlands nog maar beperkt is, gaan we het kerstweekend in met de zwaarste beperkingen van heel Europa. Hoe beperkt precies? Lastig te zeggen met de summiere testcapaciteit en karige kiemsurveillance. Het zicht op de verspreiding is volledig verloren met een torenhoge oversterfte als trieste en volstrekt verklaarbare uitkomst. Wat het water al decennialang niet voor elkaar krijgt, deed Delta het land van de Deltawerken in de voorbije maanden de das om. Komende week neemt zijn opvolger het stokje over. Hopelijk kent deze dominante Covid-variant meer genade voor de bouwers van de Deltawerken dan zijn nare neefje met dezelfde Griekse letter wiens dagen geteld zijn.

Het nieuwe kabinet begint het nieuwe jaar in ieder geval vol goede moed aan de volgende ronde. Hoe ze het land precies uit de coronacrisis willen krijgen? Geen idee. Nederland wil vooral heel veel niet. Maar in ieder geval geen 1G-beleid als Portugal, geen 2G-beleid als Oostenrijk, geen mondmaskers buiten als Spanje, geen ventilatie in de horeca als België, geen verplichte quarantainehotels als Groot-Brittannië, geen FPP2-maskers zoals Duitsland, geen grootschalig testen als Denemarken, geen alcoholverbod als Noorwegen, geen zitplicht in de horeca als Zweden, geen vaccinatieplicht als Italië, geen mondkapjesplicht in schoolklassen als Frankrijk en geen kleinere schoolklassen als Finland.

Wanneer het coronabeleid van een land voornamelijk bestaat uit debatten over het beleid dat je niet wilt, blijft nog maar een optie over: de harde, algehele lockdown als Nederland. Die helemaal niemand wil.

Wat Nederland wel wil? Boosters! Want die worden na drie maanden vertraging eindelijk ook daadwerkelijk in bovenarmen gezet. Maar we hebben nog een zeer lange inhaalslag te maken. Die gezien onze ervaringen met onze trage start van begin dit jaar, hoogstwaarschijnlijk helemaal goedkomt. Laat die oversterfte geen roet in het eten gooien, Oranje doet het in december zelfs iets beter op het EK!

Vrolijke kerstdagen allemaal! Maak het niet te ongezellig, maar ook zeker niet té gezellig.