Met het aanbreken van de lente en de levering van miljoenen vaccins, lijkt Europa aan de vooravond te staan van de eindfase van de Covid-19-pandemie. Toch zit op continentaal niveau niet alleen het aantal geprikte bovenarmen in de lift, ook het aantal besmettingen neemt in veel landen nog altijd toe.
De verschillen onderling in maatregelen, lijken dag naar dag verder toe te nemen. De een versoepelt bij de vleet terwijl bij de ander het slot er juist weer op gaat. Deze maatregelen – en de achterliggende strategie – spelen de hoofdrol in de episode van deze week. Net als een half jaar geleden speelt het eigenzinnige Zweden de hoofdrol: in hoeverre verschilt hun aanpak van de rest? Wat gaat goed? En wat kan beter? Om hier een antwoord op te krijgen zijn de maatregelen van achttien landen met elkaar vergeleken op tien verschillende onderdelen.
Maar eerst terug naar de huidige situatie: hoe zit het precies met de cijfers? Als eerste de uitrol van de vaccins: in de wekelijkse race-animatie is goed te zien dat steeds meer landen het gaspedaal verder indrukken. In de onderstaande animatie wordt het aantal prikken per honderd inwoners tussen 29 december en 6 april gevisualiseerd.
Mondiale prikpikorde
Als dag en nacht
Als eerste land van dit continent lijkt het snelle prikwerk in Groot-Brittannië zijn vruchten af te werpen. De stijgende vaccinatiegraad in combinatie met een tamelijk strikte lockdown, hebben ervoor gezorgd dat de Britten de lente in gaan met zulke summiere besmettingscijfers. Zodanig zelfs dat Boris Johnson hint op versoepelingen in de komende weken.
Toch is de microscopische kwelgeest allerminst verdwenen. Hongarije heeft in de eerste week van april het meeste aantal coronameldingen per 100.000 hoofden. Maar de situatie in Frankrijk verslechtert het snelst van allemaal. In het leeuwendeel van deze landen op de heatmap, met het aantal besmettingen op basis van het weekmoyenne, is een opwaartse trend te spotten.
Aanscherpen of versoepelen?
Portugal noteert na een inktzwarte start van 2021 met een lange en bikkelharde lockdown tot gevolg, het laagste aantal nieuwe gevallen van heel Europa. Hiermee is de ergste brandhaard van januari, na een bikkelharde lockdown, nu de meest coronaluwe plek van het continent. Sinds deze week is het daar weer mogelijk om een museum te bezoeken of een terrasje te pakken. Ook in het Verenigd Koninkrijk moeten de poorten vanaf volgende week geopend worden.
Hoewel de besmettingscijfers in Nederland een factor tien en acht hoger liggen dan in Portugal en Verenigd Koninkrijk, is deze week een nieuwe ‘routekaart naar de vrijheid’ aangekondigd. Met verplichte sneltests aan de poort moeten attractieparken, voetbaltribunes en misschien zelfs de terrassen in april weer op een verantwoorde wijze open kunnen.
Toch worden elders de teugels juist aangehaald. Italië ging tijdens het paasweekeinde op slot. België en Frankrijk voerden een nationale lockdown van vier weken in. En ook Angela Merkel denkt hardop na om dit voorbeeld te volgen. Zweden maakte begin dit jaar wetgeving op orde die dit ook hier mogelijk moet maken.
Wat doen overheden op dit moment om het virus in te dammen? Omdat de term ‘lockdown’ allesbehalve concreet is, zijn zeventien landen met elkaar vergeleken op tien specifieke restricties. Grieken mogen het minst, Finnen mogen het meest.
Is Zweden wel zo soepel?
Met ruim 840.000 besmettingen en 13.500 overledenen is Zweden op epidemiologisch vlak een tamelijke grijze muis. Toch speelt het land een zeer opmerkelijke rol tijdens de pandemie. Nadat ze vorig jaar als enige niet in een lockdown gingen, lijken veel opiniemakers, politici en economen nog altijd te geloven dit nog altijd zo is. Toch blijkt uit de gegevens van de ECDC iets heel anders. Veel landen zijn ‘vrijer’. Zo is in Finland alles open, op een vervroegd alcoholverbod na, en kon in Noorwegen tot eind maart bijna alles. Sinds anderhalve week zijn daar enkele regiorestricties doorgevoerd.
Zweden gaat gaat hier een stuk verder in, valt te lezen op hun officiële overheidssite. Waar een hapje eten met vrienden in een restaurant of zonder mondkapje een winkelpand betreden mogelijk blijft, is iedere samenscholing met meer dan acht personen streng verboden. En uitzonderingen? Daar doen ze niet aan.
Dit heeft als gevolg dat onder meer musea, dierentuinen en zelfs alle scholen voorlopig gesloten zijn. Wie het hier niet mee eens is en op straat wil demonstreren, komt bedrogen uit, want ook zulke soort manifestaties zijn niet toegestaan. Wie met honderden anderen de Heer om verlossing wil smeken, kan beter uitwijken naar Nederland.
Toch valt van het land met de hoogste derde golf van Scandinavië, waar relatief acht en tienmaal zoveel patiënten omkwamen dan in respectievelijk Noorwegen en Finland die op dit moment van aanzienlijk meer vrijheden genieten, wel degelijk iets op te steken. De vork zit volgens de redacteur van dienst iets anders in de steel dan je denkt als je het beleid alleen kent van de luchtkastelen gebaseerd op onvolledige, gedateerde, onjuiste ‘feiten’.
Zweden heeft op veel fronten zijn ongelijk toegegeven, maar houdt al sinds het begin van de coronacrisis de poot stijf als het om mondkapjes gaat die inmiddels de Denen zijn gepasseerd als volksvijand nummer één. Een vrijblijvende aanbeveling voor openbare binnenruimtes zoals winkels, vinden ze nog altijd overbodig. Op sommige plekken zijn ze zelfs verboden.
Consistente gelijke kappen
Is het alleen maar kommer en kwel in Zweden? Absoluut niet. De aanpak van de excentrieke staatsepidemioloog Anders Tegnell valt wel degelijk te prijzen door zijn eenvoud, consistentie en duidelijkheid. In Zweden wordt vooral het fenomeen ‘samenscholing’ als het fundamentele verspreidingsgevaar gezien. Hierbij maakt het niet uit of dit gezelschap zich in een kerk, school, stadspark of woonkamer bevindt. Sinds november is hier een groep-van-acht-limiet’ van kracht. Deze regel is kinderlijk eenvoudig te onthouden omdat hij voor iedereen geldt en overal van kracht is. De enige uitzondering vormen uitvaarten waar twintig aanwezigen worden toegestaan.
Dit is niet zonder reden. Een groot nadeel van vrijstellingen en speciale behandeling is dat dit per definitie ook mensen of sectoren benadeelt. Samenscholingen toegestaan in parken? Dan vinden horecaondernemers dat hun terras ook wel open kan. De kans op zulke conflicten wordt bovendien bij iedere versoepeling en aanscherping groter. Gewijzigd beleid zorgt immers eveneens voor benadeelden.
Als iemand zich maar benadeeld genoeg voelt, dan ebt uiteindelijk het vertrouwen in de aanpak van de overheid weg. Die ene ‘onrechtvaardige’ gevoelige snaar kan zo ook de aanleiding zijn om de basisregels – die door de lange lijst mitsen en maren alleen nog maar complexer aanvoelen – minder of helemaal niet meer na te leven. Vanwege de eenvoud van de regels en de gelijke-monniken-visie is het vertrouwen van Zweedse bevolking in de aanpak van hun regering relatief hoog.
Door een beroep te doen op het collectieve verantwoordelijkheidsgevoel waarin de naleving niet alleen door de autoriteiten wordt opgedrongen, maar burgers elkaar eveneens corrigeren, worden meer individuele vrijheden in kleine groepen toegestaan.
Beste jongetje van de klas?
Werkt deze ‘Zweedse’ strategie ook in praktijk? Zeker! Maar eigenlijk kan dit beter de ‘Scandinavische strategie’ heten en komt het grootste succesverhaal niet uit Zweden. Noorwegen, Finland en in iets mindere mate Denemarken doen min of meer hetzelfde maar dan in combinatie met minder besmettingen, sterfte, restricties en drama. Maar dat Zweden ‘de slechtste aanpak van Europa heeft’, klopt evenmin. Als de hype omtrent die aanpak niet bestond, was het een bescheiden middenmoter.
Scandinaviërs behoren met hun royale collectieve verzorgingsstaat tot de gelukkigste mensen op aarde, hebben over het algemeen een sterk gemeenschapsgevoel, willen geen ‘scene schoppen’ en zijn sneller geneigd om adviezen van de overheid gehoorzaam op te volgen. Daardoor zijn draconische maatregelen en ferme handhaving minder snel nodig om de bevolking tot gehoorzamen te manen.
Deze ‘laissez-faire-insteek’ bij een pandemie zou in landen met een individualistischer maatschappelijke mindset, zoals Nederland en Groot-Brittannië, of ‘protestsamenlevingen’ waarin de overheid per definitie gewantrouwd wordt zoals Frankrijk en Tsjechië, tot inktzwarte apocalyptische taferelen leiden.
Heeft Zweden het allemaal perfect aangepakt? Nee. Maar iedere week opnieuw als opinieknuppel in het hoenderhok gegooid worden door charlatans die al een jaar lang dezelfde feitenvrije apenkool verkondigen over beleid uit het coronaregelvrije paradijs dat allang niet meer bestaat, hebben ze ook niet verdiend.
Wil je daadwerkelijk een land aanhalen dat na al die tijd nog altijd weinig regels kent met een president die dol is op zulke loftrompetten? Overweeg dan Brazilië waar in de voorbije zeven dagen bijna 20.000 gesneuvelde coronapatiënten werden gemeld.
Als je dit artikel leuk vindt, lees dan ook:
