Terwijl het coronavirus steeds meer slachtoffers eist, werkt de medische wetenschap met man en macht aan vaccins en geneesmiddelen. Ceo en medisch microbioloog Jan Groen van ontwikkelingsinstituut Intravacc voor vaccins in Science Park Bilthoven verwacht echter dat het nog minimaal anderhalf tot twee jaar duurt voordat er een vaccin beschikbaar is. „Als je het vaccin toedient, moet je zeker weten dat het goed is. Je kunt geen stappen overslaan.”
Is Intravacc het belangrijkste R&D vaccinontwikkelingsinstituut van Nederland?
„Het is het enige.”
Wat zijn volgens u de belangrijkste aanknopingspunten die nu beschikbaar zijn om een vaccin tegen corona te ontwikkelen?
„Elke dag lees je wel een bericht dat wetenschappers iets nieuws ontdekt hebben tegen het coronavirus. Rotterdam heeft iets gevonden, Utrecht heeft iets gevonden, ga zo maar door. Maar dat gaat echt alleen om bevindingen op laboratoriumschaal. Simpel gezegd: in kleine kweekflesjes wordt gekeken of ze het virus kunnen remmen of dat ze een prototype van een vaccin kunnen maken en het effect ervan op het virus kunnen uitlezen. Maar dat is heel ver weg van een product dat bij de mens kan worden toegepast en zou nog veel testfases moeten doorlopen.”
Wat is de betekenis van de ontdekking van een antilichaam tegen het coronavirus door onderzoekers van het Erasmus MC volgens u?
„Volgens de WHO zijn er wereldwijd meer dan 42 initiatieven voor het ontwikkelen van coronavaccins. Het Erasmus MC is er daar eentje van. Zij hebben een monoklonale antistof tegen het coronavirus ontwikkeld. Daar hebben ze een publicatie over voorbereid. Dat is alleen maar een bewijsvoering dat het eventueel zo zou kunnen werken. Maar dat betekent niet dat we dit morgen al kunnen gaan toepassen. Je kunt mensen absoluut niet gaan volspuiten met zo’n preparaat. Je gaat iets toedienen aan iemand die heel erg ziek is. Als je niet genoeg weet van de werking van het product, zou het de ziekte kunnen verergeren. Je moet ook weten of de coronapatiënt andere ziekten heeft en hoe de stof daarop reageert.”
Wat zijn de beste opties voor het maken van een behandeling tegen Covid-19?
„Er zijn drie opties. De eerste is het traditionele vaccin. De tweede is passieve immunisatie. De derde zijn de antivirale middelen.”
Wat is het onderscheid tussen deze drie opties?
„Een antiviraal middel is gericht op het afremmen van de infectie, zoals gebeurt bij mensen met HIV. Chloroquine is een preparaat tegen malaria dat onder andere door studies in China en Frankrijk heeft laten zien dat het de ernst van ziekte door corona kan afremmen. Daar gaan ze ook in Nederland mee beginnen. Voordeel is dat dit middel al lang is uitgetest op mensen. Het wordt onder andere gemaakt door ACE Pharmaceuticals in Zeewolde.”
De klinische studies kun je niet echt versnellen. Als je het vaccin bij de mensen inspuit, moet je zeker weten dat het geen bijwerkingen heeft
Wat is passieve immunistatie?
„Daarbij moeten virus-specifieke antistoffen ervoor zorgen dat het virus in een geïnfecteerd lichaam gevangen wordt. Als je geïnfecteerd bent, duurt het een tijdje voordat je lichaam antistoffen gaat aanmaken. Soms slaat het lichaam op hol. Dan wordt je misschien nog zieker. Door het toedienen van specifieke antistoffen die aangrijpen op het virus, zou je het virus bij een coronapatiënt kunnen afremmen. Dat heet passieve immunisatie. De vondst van het antilichaam door de onderzoekers van het Erasmus MC valt hieronder.”
Deze twee remedies zijn bedoeld voor mensen die al ziek zijn.
„Ja. Bij vaccins gaat het om een preventieve maatregel. Je gaat de populatie van te voren vaccineren om te voorkomen dat ze ziek worden, zoals bij ons op jonge leeftijd gebeurd is ter bescherming tegen mazelen, polio en kinkhoest bijvoorbeeld.”
Welke van de drie maatregelen heeft de voorkeur?
„De voorkeur heeft preventie.”
Daarvoor heb je een vaccin nodig.
„Ja. Je kan relatief snel in een laboratorium op grote schaal dierproeven doen en in een preklinische fase laten zien dat het werkt. Maar dan moet je de volgende stap naar de veiligheid van het vaccin nog maken: de zuiverheid, de kwaliteit en de dosis voor de toediening. Je moet uitvinden hoe je het product kan opschalen van laboratoriumschaal naar grote bioreactoren. In welke vorm wil en kan je de vaccins aanbieden? Vloeibaar? Gevriesdroogd? Er komt echt heel veel bij kijken voordat een vaccin de markt op kan. Men denkt: ‘over negen maanden hebben we het’. Maar ik denk dat het nog minstens anderhalf tot twee jaar duurt voordat we een goed vaccin tegen Corona hebben.”
Dus wat dan?
„In eerste instantie moeten we de verspreiding van het virus zoveel mogelijk beperken: om tijd te kopen en de druk op de ziekenhuizen te verlagen. De optie die rest is dat je kijkt hoe we de mensen die zijn opgenomen zo goed mogelijk kunnen helpen. Wat kun je toedienen om het virus af te remmen bij mensen die niet goed meer kunnen ademen omdat hun longen geïnfecteerd zijn? De middelen daarvoor zijn nu nog te beperkt. Maar hopelijk hebben we daarvoor snel medicijnen beschikbaar. Daar wordt heel hard aan gewerkt.”
Gaat het ontwikkelen van een remedie door passieve immunisatie sneller dan van een remedie door een vaccin?
„Nee. Je moet ook dan kijken hoeveel je van welke stof moet toedienen, en of dat anders is bij kinderen dan bij volwassenen. Dat zijn enorm lange studies. Dat geldt ook voor het ontwikkelen van vaccinatie. Heb je aan één shot genoeg? Voor verschillende soorten vaccins heb je bijvoorbeeld meerdere shots nodig. En die krijg je niet allemaal tegelijk. Dat moet je allemaal uitzoeken.”
Welke stappen moet je doorlopen voor een vaccin tegen corona klaar is?
„Eén van de ideeën uit de lijst van 42 initiatieven is bijvoorbeeld dat je het virus gaat kweken en gaat inactiveren (of anders gezegd: afdoden). Daarbij moet je de eiwitstructuur die het vaccin effectief maakt behouden. Voordat je gaat afdoden, moet je dus kijken hoe je dat doet. Ook moet je zorgen dat het afgedode virus de immuniteitsrespons behoudt. Dan ga je zoeken naar een geschikt proefdier waarop je het vaccin kunt testen. Kunnen we bepaalde muizen gebruiken of niet? Die immuniseer je met het afgedode preparaat. Daarna infecteer je de muis met het virus. Als de muis goed reageert, kan je naar de volgende fase.”
„Wat kun je toedienen om het coronavirus af te remmen bij mensen die niet goed kunnen ademen omdat hun longen geïnfecteerd zijn? De middelen daarvoor zijn nu nog te beperkt. Maar hopelijk hebben we daarvoor snel medicijnen beschikbaar. Daar wordt heel hard aan gewerkt.”
Hoelang duurt die eerste fase?
„Sowieso een aantal maanden. Je wilt ook weten: als je dan gevaccineerd bent, hoelang werkt die shot dan? Als de werking ervan na een half jaar of een jaar weg is, levert dat niet veel op.”
Is dat één van de redenen waarom de ontwikkeling van een vaccin lang gaat duren?
„We weten niet of het daardoor lang gaat duren omdat we nog te weinig van dit coronavirus weten. Griep komt altijd terug omdat de eigenschappen van het virus jaarlijks kunnen veranderen. Van dit coronavirus denken we dat het een stabiel virus is dat weinig verandert. Maar dat moeten we nog gaan bewijzen. Als dat zo is, kan je met een eenmalige immunisatie uit de voeten.”
Waarom denken jullie dat het een stabiel virus is?
„Er zijn een heleboel verschillende coronavirussen, ook in Nederland. Die veranderen veelal niet. Maar dit is weer een andere tak van de coronafamilie. Dus daar moeten we apart naar kijken. ”
Welke fase komt na het testen op muizen?
„Dan moet je gaan testen op andere dieren, die dichter bij de mens staan.”
Apen?
„Er is geen noodzaak om apen te gebruiken omdat er momenteel voldoende alternatieven beschikbaar zijn.”
Zou dat nu ook zo zijn?
„Het is nog veel te vroeg om daar iets over te kunnen zeggen.”
Hoelang duurt de fase met de tweede soort proefdieren? Drie maanden?
„Minimaal.”
Wat komt daarna?
„Je moet dan kijken welke dosis een patiënt moet krijgen. Je gaat dan kijken hoelang na het toedienen van een dosis de stof nog aanwezig is in het lichaam. Als dat lang is, betekent dit dat je immuniteit hebt opgebouwd.”
Kan het proces om het vaccin te maken versneld worden?
„Het moet absoluut safe zijn voor gebruik door mensen. Alle ontwikkelingen in het verleden hebben laten zien dat mensen niet geneigd zijn om de zekerheden van de bestaande procedures op te geven.”
Als je ziet hoeveel bedrijven er nu mee bezig zijn, zou het moeten lukken om een medicijn tegen Covid-19 te ontwikkelen. Het is ook gelukt om HIV te remmen. Dat is nu een chronische ziekte geworden
Stel dat het ontwikkelproces wel versneld wordt: wie zou dat dan besluiten?
„De overheden van de verschillende landen. De WHO geeft alleen adviezen. Die zijn niet landenspecifiek. Het zijn tegenwoordig toch vooral farmaceutische bedrijven die vaccins ontwikkelen.”
Maar valt het proces te versnellen?
„Nee. De klinische studies kun je niet echt versnellen. Als je het vaccin bij de mensen inspuit, moet je zeker weten dat het geen bijwerkingen heeft. Wel zou je de productieprocessen kunnen versnellen door de inzet van meer mensen ”
Is er ook een kans dat het niet lukt om een vaccin of remmend medicijn te maken?
„Als je ziet hoeveel bedrijven er nu mee bezig zijn, zou het moeten lukken. Het is ook gelukt om HIV te remmen. Dat is nu een chronische ziekte geworden.”
Als je dit artikel leuk vindt, lees dan ook:
