‘Bodemdaling net zo hard bestrijden als zeespiegelstijging’

Onderzoekers van de universiteiten van Wageningen en Utrecht hebben onlangs een grote modelstudie gedaan naar overstromingsrisico’s tot 2050 in de Vietnamese Mekongdelta als gevolg van een stijgende zeespiegel in combinatie met een daling van de bodem. Daaruit blijkt duidelijk dat als er niets verandert, dan hebben de ongeveer 18 miljoen inwoners in dit gebied een enorm probleem, en ook de nabijgelegen miljoenenstad Ho Chi Minhstad (voormalig Saigon) loopt gevaar.

Voor het aandragen van oplossingen voor deze rivierdelta, maar ook anderen, komen volgens de onderzoekers Nederlands bedrijven zeker in aanmerking.

Dat zegt Philip Minderhoud, assistant professor in Wageningen en een van de hoofdauteurs van de studie Sedimentation strategies provide effective but limited mitigation of relative sea-level rise in the Mekong delta, in een interview.

Rivierslib

Minderhoud – die gespecialiseerd is in de oorzaken en gevaren van bodemdaling in kustgebieden – legt uit dat er in de Mekongdelta verschillende factoren verantwoordelijk zijn voor het groeiende overstromingsgevaar. Een van de belangrijkste is dat er veel minder sediment (slib) achterblijft dan vroeger, waardoor de bodem sneller daalt.

Veel delta’s danken hun bestaan aan duizenden jaren van sedimentatie. Maar met de komst van de mens is dat veranderd. In Vietnam wordt er net als vroeger in Nederland veel land langs de rivieren ingepolderd en gebruikt voor landbouw en bewoning. Als er op dat land zware gebouwen worden geplaatst en grondwater wordt onttrokken voor de landbouw, industrie en drinkwatervoorziening, dan klinkt de bodem automatisch in.

“In sommige delta’s zoals de Mekong gaat dat inklinken van de bodem razendsnel”, zegt Minderhoud.

Dat is op zichzelf al heel vervelend. Het land komt immers lager te liggen ten opzichte van de zee, waardoor het gevaar van overstromingen toeneemt. Het verzakken van de bodem veroorzaakt bovendien allerlei economische schade zoals scheve huizen en kapotte straten.

Relatieve zeespiegelstijging

Daar komt natuurlijk bij dat de zeespiegel stijgt als gevolg van het opwarmen van de aarde. Minderhoud spreekt van “een relatieve zeespiegelstijging”. Als de zeespiegel stijgt én de bodem zakt in, dan heb je een dubbel probleem. Dat geldt overigens niet alleen voor de Mekongdelta. Het komt overal ter wereld voor.

Een van de meest dramatische situaties is volgens Minderhoud momenteel in de Indonesische hoofdstad Jakarta waar in sommige delen van de stad de bodem met 15 tot 20 centimeter per jaar daalt. Het effect is een soort badkuip. Van de ene kant kan de rivier zijn water moeilijk kwijt aan de zee omdat die stijgt. Van de andere kant wil de zee het liefst landinwaarts, omdat het land lager ligt. Het gevolg is dat Jakarta met zijn ruim 10 miljoen inwoners kopje onder dreigt te gaan.

Modelberekeningen

Minderhoud en zijn collega Frances Dunn hebben voor de Mekongdelta verschillende scenario’s bekeken voor bijvoorbeeld de mate van zeespiegelstijging en de hoeveelheid sediment die achterblijft in de delta.

Overal dijken en watergemalen bouwen zoals in Nederland heeft volgens hem geen zin. De Mekongdelta lijkt weliswaar in veel opzichten op de rivierendelta in Nederland. Er is echter een groot verschil: Nederland heeft eeuwenlang de tijd gehad om te reageren op overstromingsgevaren met dijken, sluizen en molens die het water wegpompen. “In Vietnam gaan die processen veel sneller, met centimeters per jaar. Dat betekent dat bescherming bieden met alleen dijken waarschijnlijk veel te kostbaar wordt.”

Daar komt bij dat de Mekongdelta veel groter is dan de Rijndelta. Het is na de Ganges-Brahmaputradelta – die bij Bangladesh en India in zee stroomt – de grootste rivierdelta ter wereld. Er moeten dus andere oplossingen worden gezocht, waar volgens Minderhoud innovatieve Nederlandse waterbouwkundigen een grote rol bij kunnen spelen.

Rivier de ruimte geven

Een van de oplossingen is een beter gebruik van sediment dat wordt aangevoerd uit het binnenland. Volgens Minderhoud zijn er de laatste decennia stroomopwaarts veel dammen gebouwd waardoor er minder sediment aankomt in Vietnam. Het sediment wordt bovendien tegengehouden door dijken en andere barrières.

Een veelbelovende manier om bodemverzakking tegen te gaan, is om op bepaalde plekken langs de Mekong het water weer meer ruimte te geven. Op die manier blijft er meer slib achter dat kan worden gebruikt om de bodem te verhogen.

Om de hoeveelheid slib in de rivier te verhogen is het bovendien belangrijk om samen met andere landen langs de Mekong na te denken over waar dammen worden gebouwd en waar niet. Gelukkig gebeurt dat al steeds meer in de Mekong River Commission (MRC). “Dat is een commissie waar naast Vietnam ook de stroomopwaarts gelegen landen Laos, Cambodja en Thailand in zitten. Alleen China ontbreekt. Deze staten werken samen aan een beter riviermanagement.”

Verder zou kunnen helpen als boeren in de Mekongdelta slimmer omspringen met organisch restmateriaal dat overblijft na de oogst. Ook dat kan gebruikt worden voor het verhogen van de bodem. Hetzelfde geldt voor een zuinigere omgang met water, en dan met name grondwater. Oppompen van grondwater is in veel delta’s de hoofdoorzaak van bodemdaling. Ten slotte kan er worden gedacht aan lichtere gebouwen. Het is immers zo dat hoe mee gewicht, des te meer zakt het land in.

Nederlandse ingenieurs

Het ligt volgens Minderhoud voor de hand dat Nederlandse ingenieurs de komende jaren hun steentje zullen bijdragen aan het verdedigen van de Mekong- en andere delta’s tegen het wassende water. Deels doen ze dat al.

Volgens Minderhoud moet je vooral in twee richtingen denken. Ten eerste bezit Nederland veel ervaring op het gebied van efficiënte omgang met zoetwatervoorraden en een duurzaam grondwaterbeheer. Ten tweede zijn er veel Nederlandse ingenieursbureaus actief op het gebied van infrastructuur, water en milieu.

“Denk bijvoorbeeld aan consultants en onderzoeksinstellingen als Deltares, Royal Haskoning DHV en Arcadis”, zegt Minderhoud. Dat zijn stuk voor stuk bedrijven en instellingen die ervaring hebben met het ontwikkelen van duurzame deltaplannen samen met lokale overheden.

Brak water

“Daarnaast zijn er de innovatieve start-up-achtige bedrijven die zich bezighouden met specifieke onderdelen van watermanagement zoals observatie vanuit de ruimte met satellieten, of het aanleggen van waterbassins”, zegt Minderhoud. “Daar is Deltares bijvoorbeeld goed in.”

Verder mogen de plantenveredelaars niet vergeten worden, die gewassen kunnen ontwikkelen die beter bestand zijn tegen brak water. Dat is namelijk ook een ontwikkeling die plaatsvindt in de delta. Hoe hoger de zeespiegel en hoe lager het land, des te meer zeewater dringt binnen, met alle gevolgen van dien voor de zoutgraad op landbouwgrond.

Vervolgonderzoek

Volgens Minderhoud kan zijn onderzoek met Frances Dunn gezien worden als een voorstudie waar bedrijven en de Mekong-landen op verder kunnen borduren. De Nederlandse ambassade in Vietnam helpt nu al bij het leggen van contacten en houdt zich ook actief bezig met het overbrengen van het wetenschappelijke onderzoek aan bedrijven.

Ook interessant: slimme sensoren waarschuwen redders bij overstromingen voor gevaren.