Bewustwording als wapen tegen obesitas bij kinderen

By Emile Hollman

Hoe krijg je kinderen aan gezondere voeding? “Dat is een complex verhaal”, zegt Edgar van Mil, kinderarts-endocrinoloog en hoogleraar Jeugd, Voeding en Gezondheid namens Maastricht University op Brightlands Campus Greenport Venlo. “Complexe problemen vragen om maatwerk.”

Als kind trok Edgar van Mil ooit koolrabi uit het veld van een boer in de omgeving van zijn geboorteplaats Waalwijk. Hij maakte die schoon met zijn mesje en at van de groente die hij tot dan niet kende. “Wat ik toen proefde, zal ik nooit meer vergeten en elke keer als ik koolrabi eet, moet ik weer aan dat moment denken.”

Hij vertelt de anekdote niet zomaar. De leerstoel aan Brightlands Campus Greenport Venlo is bedoeld om te onderzoeken hoe je kinderen aan gezondere voeding kunt helpen. Niet alleen jonge mensen met obesitas die Van Mil wekelijks ziet in het Jeroen Bosch Ziekenhuis in ’s-Hertogenbosch, maar álle kinderen. Het beleven van wat je eet, zoals het avontuur van Edgar van Mil met de koolrabi, zou daarbij kunnen helpen. “Wanneer je kinderen de gehele voedselketen laat beleven – en dat doen we hier bij Kokkerelli Kids University – dan worden ze enthousiast. Het gaat bij groenten om veel meer dan alleen maar voeding; er hoort een verhaal bij, dat maakt het lekker en wellicht al smakelijker.”

Verkeerde stimulans

Edgar van Mil (Waalwijk, 1969), als arts opgeleid in Maastricht, heeft altijd belangstelling gekoesterd voor voeding. Omdat we daar voortdurend mee bezig zijn, maar ook omdat zijn vader Gerard van Mil een vermaard banketbakker en patissier was. “Ik heb als kind echt wel met de gedachte rondgelopen om mijn vader op te volgen. Hij was niet zo zeer bezig met een gezond product maar wel met een lekker product, dat je smaak zo prikkelde dat je aan één zo’n gebakje genoeg had. Nu worden er dingen gemaakt waarvan je er wel tien op kan. Daar zit eigenlijk het probleem. Bovendien word je gestimuleerd om er nóg meer te eten.”

De gevolgen ziet hij in de praktijk. “Aanvankelijk concentreerde ik me op kinderendocrinologie en medicijnonderzoek, maar het gaat uiteindelijk toch om eetgedrag, smaakontwikkeling en wat dat doet met de stofwisseling van het jonge kind. Daar weten we nog te weinig van en daarom is die leerstoel interessant, vandaar ook dat gedragspsycholoog Remco Havermans hier als bijzonder hoogleraar bij betrokken is.”

We krijgen kinderen van 150 kilo over de vloer, dan denk je: waar is dat in vredesnaam mis gegaan?

Edgar van Mil

Verfrissend

Van Mil is een autoriteit als het gaat om overgewicht bij kinderen. Hij schreef er een boek over en is betrokken geweest bij de totstandkoming van het Nationaal Preventieakkoord. De leerstoel is een volgende stap. Die is er vooral gekomen met steun van het bedrijfsleven. “Waar ik blij van word, is het directe contact met de bedrijven hier in Venlo. Wat je hier in de praktijk ziet gebeuren wordt op andere plekken met de mond beleden. Hier zijn we echt iets aan het doen. Die ondernemersgeest is erg verfrissend. Als je uit de medische wereld komt, heb je vaak het gevoel dat het vechten tegen de bierkaai is. We krijgen kinderen van 150 kilo over de vloer, dan denk je: waar is dat in vredesnaam mis gegaan? Hoe heeft dat zover kunnen komen? Niet dat we hier een panklare oplossing hebben maar op Brightlands Campus Greenport Venlo kunnen we in elk geval onderzoeken hoe we gezonde keuzes gemakkelijker maken.”

Smaaksensaties

Het wordt wel een gevecht, beseft Edgar van Mil. “Al die calorierijke producten zijn erg goedkoop geworden. Mensen hebben het druk en daarom is het ook makkelijker om kinderen letterlijk een zoethoudertje te geven. Het is een dooddoener, maar in mijn jeugd was er ook genoeg snoep, alleen was dat gewoon niet in huis. Zelfs niet in een banketbakkerij. Als ik een gebakje kreeg dan lukte het me niet eens om het helemaal op te krijgen, zoveel smaaksensaties kwamen er vrij. Nu is de smaak veel vlakker. Terwijl natuurlijke producten vaak veel meer smaaksensaties in zich hebben die effect hebben op je verzadiging. Alleen moet je daar moeite voor doen, er moet gekookt of gecreëerd worden. Iets uit de koelkast trekken gaat natuurlijk sneller.”

Daar proberen Van Mil en Havermans op de Venlose Brightlands campus een antwoord op vinden. “We begrijpen hoe de keuzes worden gemaakt. Maar wat zijn nou de biologische en gedragsmatige factoren die daar een rol in spelen en hoe kun je daar met gezonde voeding op in spelen? Het is interessant om te zien hoe je gedrag kunt beïnvloeden. We vallen voortdurend ten prooi aan prikkels. Voor een deel is dat onze biologie maar voor een deel is dat ook aangeleerd.”

Innovaties in de gezondheidszorg: TNO wil liever voorkomen dan genezen

Jaarlijks wordt in Nederland momenteel 100 miljard euro aan de gezondheidszorg besteed.

Obesitas

Er zijn natuurlijk aanknopingspunten. “We weten bijvoorbeeld dat borstgevoede kinderen makkelijker naar gezonde en gevarieerde voeding neigen. Met een afgestreken schepje kunstvoeding kweek je mogelijk een monotone smaakontwikkeling.” En dat kinderen minder aardappelen, groenten en fruit eten en minder buitenspelen, speelt ook een rol. Tussen de 15 en 20 procent van de kinderen heeft overgewicht, 3 tot 4 procent van alle Nederlandse kinderen lijdt aan obesitas. Van Mil: “We richten ons op alle kinderen omdat gezonde voeding belangrijk is voor iedereen en je ook niet zomaar kunt zeggen tegen kinderen met overgewicht: jij moet het zo en zo doen en de rest kan eten wat ze wil.”

Misschien toch nog even voor de goede orde, waarom is overgewicht zo gevaarlijk? “Als je het heel simpel bekijkt, leidt overgewicht tot versnelde veroudering. Met alle medische complicaties van dien: diabetes, hart- en vaatziekten, problemen met de hersenen. We zien kinderen met ouderdomssuiker, dat was tot voor kort onmogelijk.”

Leefstijl

Alle eetgoeroes, diëten en de media-aandacht ten spijt. “Het is complex: er is niet één antwoord”, zegt Van Mil. “Overgewicht is het resultaat van heel veel factoren bij elkaar: je omgeving, je aanleg, en je leefstijl. En die hebben interactie met elkaar. Iedereen zoekt naar de gouden oplossing. Minder eten en meer bewegen, is zo’n dooddoener, mensen weten dat al. Het gaat om maatwerk en professionele begeleiding. Artsen vinden het vaak heel lastig om iets te doen met leefstijl. Ze moeten al veel vragen stellen en dingen uitleggen en hebben nauwelijks tijd voor een lifestyle consult. Om het gemakkelijker te maken hebben we in het Jeroen Bosch Ziekenhuis allerlei leefstijlloketten. Mensen worden door de specialist doorverwezen met een warme overdracht, dus met de informatie wat er precies met deze patiënt aan de hand is.”

Wat zou het prachtig zijn als aan de voorkant dingen worden ontwikkeld die aan de achterkant helpen een gezonde keuze te maken

Edgar van Mil

Groentekoningin

Edgar van Mil is een dag per week op de Brightlands campus en heeft nog een dag per week te besteden aan zijn parttime functie als hoogleraar.

“Op de campus worden producten ontwikkeld waar we echt iets mee kunnen. We moeten het niet alleen over gezondheid hebben maar het hele verhaal vertellen en de beleving terugbrengen: waar komt ons voedsel vandaan, hoe bereiden we het? Wat zou het prachtig zijn als aan de voorkant dingen worden ontwikkeld die aan de achterkant helpen een gezonde keuze te maken. Kinderen komen hier in aanraking met groenten en fruit, met gezonde producten. Je hebt hier ook een bedrijf dat in staat is om in een shake heel veel groenten en fruit bij elkaar te brengen”, vertelt hij.

“Een project met groenteboxjes op deze leeftijd, bleek zeer leerzaam. Elke keer proefden kinderen een andere groente uit het boxje en je ziet dus dat als kinderen dat samendoen ze het dan wel lekker vinden. Degene die er het meeste van at, werd dan groentekoningin of groentekoning. Het lijkt zo eenvoudig, maar onze PhD student Britt van Belkom heeft er zelfs de voorpagina van de UK Times mee gehaald. Het volgend doel is middels technologie deze kennis op te schalen zodat meer kinderen, langduriger hier de vruchten van kunnen plukken. Hoe mooi zou het zijn om vanuit deze regio het thema gezondheid op een hoger plan te krijgen, het gaat echt om waarde.”

Ook andere Brightlands campussen

Maar fastfood is natuurlijk altijd binnen handbereik. Van Mil: “We moeten waakzaam blijven op wat ons werk allemaal oplevert. Gezonde producten zijn altijd duurder en de meerprijs zal uiteindelijk vertaald moeten worden in gezondheidswinst.”

Verder werken Van Mil en Havermans samen met de Gezonde Basisschool van de Toekomst van de Maastrichtse hoogleraar Onno van Schayck op Brightlands Maastricht Health Campus. Ook wordt er een app ontwikkeld die jongeren kunnen gebruiken om hun gewenste eetgedrag vol te houden. De data kunnen interessant zijn voor nader onderzoek met Brightlands Smart Services Campus in Heerlen, waar die data onderzocht kunnen worden. “Ook hiervoor zijn we voortdurend op zoek naar technologische ontwikkelingen die ondersteunend kunnen zijn.”

Edgar van Mil is een klassiek opgeleide wetenschapper, van data science zegt hij weinig kaas te hebben gegeten. “Gezondheid is iets complex, als de problemen makkelijk op te lossen zouden zijn dan hadden we het al gefikst. Dus complexe problemen vragen een complexe aanpak. Alle expertises van de verschillende campussen kunnen zeer helpen.”