“Veel bla, bla, maar te weinig actie.” Deze uitspraak van hoogleraar Mariana Mazucatto van University College London vat in het kort samen wat de rode draad was tijdens de dinsdag en woensdag gehouden Berlin Energy Transition Dialogue.
De hoogleraar economie Mazucatto had harde kritiek op het politieke beleid van de afgelopen jaren. De coronapandemie is wat haar betreft een perfect voorbeeld van “how to waste a good crisis”. Slechts een fractie van de coronabiljoenen is volgens haar besteed aan een duurzame inclusieve samenleving. Ondertussen bleven de miljarden subsidies richting fossiele projecten stromen. “Dat is slecht crisismanagement.”
Fatih Birol, de president van het internationale energieagentschap IEA, was al even kritisch. “Het is duidelijk dat klimaatverandering en energieveiligheid het belangrijkste globale vraagstuk van deze tijd is…. Maar de waarheid is ook dat de emissies van broeikasgassen in 2021 nog nooit zo hoog waren.”
Dat komt volgens hem door een verhoogd gebruik van steen- en bruinkolen, en wat nog erger is, door de Oekraïnecrisis en de hoge energieprijzen is er een groot risico dat met name Aziatische landen zullen worden verleid om te investeren in nieuwe kolenmijnen. Dan zou de uitstoot van CO2 nog verder toenemen, concludeert Birol.
Eind van globalisering oude stijl
Robert Habeck, de Duitse minister van economische zaken en klimaatbescherming, stak de hand in eigen boezem. Duitsland en Europa hebben volgens hem jarenlang de kop in het zand gestoken. Zelfs na de annexatie van de Krim is de afhankelijkheid van Russische olie- en gasimporten toegenomen. Daar was te weinig oog voor bij het besluit om te stoppen met kernenergie en kolencentrales. Er is bovendien te weinig geïnvesteerd in groene alternatieven.
De Oekraïnecrisis kan volgens Habeck als een “waterscheiding” worden gezien. De tijd van globalisering waarbij de politiek zich zoveel mogelijk afzijdig hield, is voorbij. “De politiek zal zich opnieuw moeten uitvinden.” Het klimaat- en energiebeleid zal veel meer verweven worden met het buitenlandbeleid. Ook los van Rusland zullen er lastige afwegingen gemaakt moeten worden. “Energiebeleid is altijd verbonden aan machtspolitiek en nationale belangen.”
Op gasrantsoen bij code rood
De Duitse afhankelijkheid van Russisch gas is een acuut probleem. Habeck kondigde woensdag daarom een crisisprocedure aan voor als er gastekorten dreigen. Er komen drie waarschuwingsniveaus: een staat van verhoogde alertheid, een alarmfase en een noodsituatie. Duitsland zit nu gelijk in de eerste fase.
Een crisisteam moet ervoor zorgen dat gedurende elk van die drie fases maatregelen getroffen worden die de energiezekerheid garanderen. Dat varieert van het aanvullen van de gasreserves tot afspraken met landen voor extra leveringen en rantsoenering van bedrijven en het aansporen tot spaarzaam gebruik.
Technologiewedloop
Het tweedaagse energietransitiecongres in Berlijn werd georganiseerd door het Duitse ministerie van buitenlandse zaken. Geen wonder dus dat er veel ministers uit het buitenland waren van Indonesië en Marokko tot het VK en Japan. De Duitse minister van BuZa kon natuurlijk niet ontbreken.
Annalena Baerbock noemde de energietransitie net als Habeck “de grootste geopolitieke uitdaging van deze tijd”. Het tempo waarmee groene energie wordt uitgebreid, is ook volgens haar ver onder de maat. Het is onder andere een vraag van planning. “Een procedure van zeven jaar voor een windpark is onacceptabel.” De komende jaren krijgen we volgens haar “een technologiewedloop om de goedkoopste waterstof, de schoonste auto’s en de beste transport en opslag van elektrische energie”.
Ook Baerbock hamert op het belang van samenwerking. Nationale solo-optredens moeten voorkomen worden. Zonder hechte internationale coöperatie wordt het niks met de energietransitie. Dat werd beaamd door Kwasi Kwarteng, de Britse “secretary of state” voor economische zaken en energiebeleid, die aankondigde dat er extra investeringen zullen worden gedaan in de productie van wind op zee en en internationale stroomaansluitingen met landen als Duitsland en Nederland.
Balanceeract
Baerbock verwacht voor Duitsland en Europa de komende jaren een lastige balanceeract tussen een zo snel mogelijke overstap op groene energie, zonder dat daarbij nieuwe afhankelijkheden ontstaan – denk bijvoorbeeld aan grondstoffen als kobalt, lithium en zeldzame aarden die onmisbaar zijn voor windmolens, zonnepanelen en elektrische auto’s.
De energie-importen uit Rusland worden zo snel mogelijk gereduceerd tot nul, maar ook dan is het onontkoombaar dat Europa zaken doet met landen die er andere sociale normen en waarden op nahouden. Het is daarom belangrijk dat de energietransitie wordt verbonden met doelstellingen voor sociale transitie.
Westerse landen moeten eindelijk hun belofte waarmaken dat ze 100 miljard dollar investeren in het klimaatbeleid van arme landen, maar aan economische samenwerking en steun mogen best voorwaarden worden verbonden.
Dat is overigens ook wat hoogleraar Mazucatto bepleit. Financiering moet aan voorwaarden verbonden worden. Met “conditionaliteit” kan richting gegeven worden. Dat geldt voor landen maar ook bedrijven. De economieprofessor gaf als voorbeeld een lening van de Duitse staatsbank KfW die onlangs een lening gaf aan staalproducent ThyssenKrupp met daaraan verbonden hele strikte milieudoelstellingen. Dat moet de in de toekomst de regel worden. “We must walk the talk of stakeholdervalue.”
