Zijn wij als mens ook hardware, die gerund wordt op algoritmes en data? Te kopiëren op biologische hardware? Om een tweede mens te ontwerpen? Of iets dat nog niet bestaat?
Mijn moeder ontving laatst een filmpje met een zeer menselijk lijkende robot en liet dat ons zien. Tegen mijn kinderen – haar kleinkinderen – zei ze: “ Dit gaan jullie nog meemaken.” De robot vertelde dat ze op een bepaald onderdeel anders is dan de mens…
Of je nu in technologie werkt, of niet, Artificial Intelligence is het buzz-woord van deze tijd. Volgens sommige professoren zijn wij als mens ook hardware, die gerund wordt op algoritmes en data. Wat ons ‘ons’ maakt, zou te kopiëren zijn op biologische hardware? Door op te voeden. Door een reward function. Uiteindelijk kan een robot straks alles. AI- systemen volgen algoritmen, herkennen patronen en maken vervolgens zelf beslissingen. En net zoals mensen, worden die systemen door te oefenen steeds beter. Maar is het zo interessant om een tweede mens te ontwerpen? Of iets ‘beters’, dat nog niet bestaat?
Toen ik afgelopen februari in Silicon Valley was, hoorde ik radiopresentatoren en politici dagelijks commentaar geven op de Chinese totalitaire benadering van AI: ‘Dit gaat de USA niet meer inhalen’. We zitten dus wereldwijd schijnbaar in een wedloop. En dat betekent dat je positie in moet nemen. Doe je mee of niet? En hoe doe je mee? Vanuit welk streven, en wat zijn je randvoorwaarden?
Mona Keijzer, staatssecretaris van Economische Zaken en Klimaat, ziet graag Nederland als digitale koploper van Europa. Met het MKB als drijvende kracht. Artificial Intelligence wordt al ongemerkt verweven in ons leven, terwijl we nog niet eens klaar zijn met het beantwoorden van de vraag of oma wel een robot aan haar bed wil. En we discussiëren over de de voor- en nadelen in toepassingen in AgroTech, Cybertech, en Smart Mobility.
“AI wordt al ongemerkt verweven in ons leven, terwijl we nog niet eens klaar zijn met het beantwoorden van de vraag of oma wel een robot aan haar bed wil.”
Ik heb graag oog voor verbinding en voor ‘waarden’; datgene wat een community onderling verbindt. Multiple Helix samenwerkingsverbanden zoals Brainport- en het Topsectorenbeleid hebben Vertrouwen als basis. Vertrouwen is ook een belangrijk uitgangspunt bij AI. Evenals lerend vermogen en creativiteit. Creativiteit is minder mysterieus dan we denken. Het is een combinatie van heel veel ideeën die in ons onderbewustzijn rondzwerven. Flink oefenen en de robot is creatiever dan wijzelf. Van foutloos pannenkoeken omgooien boven de koekenpan tot en met het maken van schilderijen.
Maar met Artificial Intelligence kunnen deze menselijke eigenschappen het minst gemakkelijk nagebootst worden: empathie, drive, liefde, verdriet, zorgzaamheid. Het lijkt me goed dat de mens de regie blijft houden in de AI wedloop.
En dan, wat doen we met de Ziel? Want dat maakt ons mens. De Grieken zeiden al dat het belangrijkste doel van de mens was: het streven om zorg te dragen voor de ziel. Opgroeien, educatie, is als het ware het bouwen van een architectuur van de ziel. De ziel die je je hele leven meeneemt. Aristoteles zag de ziel als intermediair. De ziel zit tussen materie en stoffelijke lichaam in. Denken en creativiteit is vaak het resultaat van een strijd tussen het zegbare en het onzegbare. Pythagoras vond dat het evenwicht tussen die tegenstellingen de hoogst haalbare norm was. Belangrijk dus, de Ziel.
“Menselijke eigenschappen als empathie, drive, liefde, verdriet en zorgzaamheid kunnen het minst makkelijk door AI worden nagebootst. Het lijkt me goed dat de mens de regie blijft houden in de AI wedloop.”
Ongeacht onze intelligentie, zijn we in deze economisch welvarende tijden nog steeds voldoende rijk van geest? Fantaseren we nog genoeg, ervaren we creatieve flow buiten de kloktijd om, en lanterfanten we nog voldoende, maar zonder scherm? De relatie tussen wie we zeggen dat we als mens zijn (vaak gebaseerd op onze denkkracht) en wie onze ik is (ons innerlijk, onze eigenheid, datgene dat we ook wel ‘ziel’ noemen, dus los van onze kennis en denkkracht) wordt zelden besproken. En nu komt er Artificial Intelligence om de hoek kijken. Daar moeten we over nadenken, en het woorden geven.
Belangrijk om het ontwikkelproces AI (de software, en de vertaling in de harde techniek, en het algemene woord ‘robot’) vanuit waarden en ethiek te bekijken, en die dialoog met elkaar te voeren. Liefst over grenzen heen. Het onderzoeksveld Responsible Data Science hanteert deze punten als pijlers: Fairness, Accuracy, Confidentiality, Transparancy, Acountability. De EU heeft ook ethische uitgangspunten gepresenteerd met betrekking tot de AI ontwikkelingen. Met focus op veiligheid, transparantie en toegankelijkheid. Maar deze zijn vast niet afgestemd met de USA of China. En het blijven containerbegrippen, die voor tweeërlei uitleg vatbaar zijn.
“Stel dat financiële controle mogelijk wordt, dan is de stap naar sociale controle nog kleiner.”
Ja, zal iedereen zeggen. Intelligentere technologie, graag. Maar dat gemak moet wel de ‘goals of society’ blijven dienen, zoals de EU stelt. Maar wat zijn die doelen van de maatschapij dan? En vanuit wiens oogpunt wordt zo’n doel benoemd? Is dat: een efficient functionerende samenleving? Een overgeregelde samenleving waar iedereen zich aan de regels houdt? Een samenleving waarin de overheid de belangrijkste dingen weet? Handig als alle boeven kunnen worden gevangen, maar minder prettig als de overheid bijhoudt hoe laat – en waar – je naar bed gaat. Denk aan de huidige Belastingdienst reclame: we hebben al iets voor je ingevuld, maar kunnen niet alles weten. Stel dat financiële controle mogelijk wordt, dan is de stap naar sociale controle nog kleiner. Het maakt nogal een verschil of je in een totalitaire staat leeft, of in een democratie. En ook het woord ‘democratie’ heeft in diverse landen een heel andere connotatie. Het samenlevingsdoel kan in elk land geheel anders zijn.
“Een samenleving waarin de overheid de belangrijkste dingen weet? Handig als alle boeven kunnen worden gevangen, maar minder prettig als de overheid bijhoudt hoe laat – en waar – je naar bed gaat.”
Er zijn veel redenen om bij de ontwikkelingen van Artificial Intelligence over grenzen heen samen te werken. Vanuit ons Nederlands democratisch – en wellicht wat naïef – oogpunt denken we dat niemand een wereld wil waarin de macht aan een enkele kant komt te liggen, een soort Matrix wereld. Maar sommige heersers op deez’ aard willen hun macht juist graag vergroten. Daartoe is Artificial Intelligence een uitstekend middel.
De robot in het filmpje gaf antwoord op de vraag ‘Waarin ben jij anders dan een mens”. De robot antwoordde: “Ik heb geen ziel”. Interessant. Ongetwijfeld voorgeprogrammeerd door een engineer. Maar het al dan niet betrokken zijn van een ‘ziel’ lijkt me de kern van de zaak. Streven naar een samenlevingsdoel waar menselijke en kunstmatige intelligentie hand in hand gaan. En dus nu intelligente en kritische vragen blijven stellen over Artificial Intelligence. Het AI ontwikkelproces is namelijk niet af. We geven het samen vorm.
Carina Weijma is directeur van Carwei en Plaatsvervangend Trekker Internationaal voor de Nederlandse topsector High Tech Systems & Materials. Carina spiegelt/onderzoekt in haar werk en dagelijks leven de relatie tussen technologie en waarden. Vertrouwen en Samenwerking zijn daarin belangrijke onderwerpen.
Met dank aan
Joke Hermsen, Windstilte van de Ziel, 2018
Jim Stolze, Nationale Artificial Intelligence cursus, 2018
Als je dit artikel leuk vindt, lees dan ook:
