Dat het tijdens een hittegolf in het bos een stuk aangenamer vertoeven is dan binnen de bebouwde kom, zal voor weinig mensen raar klinken. Veel steden transformeren tijdens zulke zomerse periodes in een soort ovens, waar het kwik tot behoorlijk grote hoogte kan oplopen. Met behulp van data van de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA is het sinds enige maanden mogelijk om op hyperlokaal niveau te checken waar de hitteproblemen het ernstigst zijn. Lees hier alle andere afleveringen.
Dit wordt gedaan aan de hand van metingen van de grondtemperatuur in vlakken van zeventig bij zeventig meter. Met zulke lokale data, wordt het op een zonnige zomerdag in een oogopslag duidelijk welke plekken liefhebbers van verkoeling moeten opzoeken en waar de zogenaamde ‘hitte-eilanden’ zich bevinden. Dit hitte-eilandeffect wordt onder meer veroorzaakt door donkere materialen zoals asfalt of bebouwing, een lagere windsnelheid vanwege hoogbouw, minder verdamping. Hierdoor kan het binnen de bebouwde kom flink warmer worden dan daarbuiten.
Stedelijke hitte
Voor stedelingen kunnen deze hogere temperaturen nare gevolgen hebben. Zo lopen ouderen een grotere kans op ernstige gezondheidsklachten of overlijden, is het funest voor de arbeidsproductiviteit en krijgen mensen er kortere lontjes van die kunnen leiden tot meer crimineel gedrag of agressie.
Omdat warmeperiodes en de hiermee gepaarde hitte-eilanden vanwege de klimaatverandering steeds algemener worden, beschouwen overheden het aanpakken van deze ‘hotspots’ steeds meer als topprioriteit.
Zomaar een zomerse vrijdagmiddag
De satelliet van het ECOSTRESS-project van de NASA en het California Institute of Technology vliegt ongeveer drie keer per week over Nederland heen. Meetmomenten in de middag of begin van de avond waarbij de lucht volledig onbewolkt is met temperaturen boven de dertig graden schetsen het meest betrouwbare beeld. Dit gebeurde bijvoorbeeld op vrijdag 12 augustus rond tien over half twee in een groot deel van Nederland. Voor het eerste artikel zoomen we in op de situatie in Enschede. Daar was op het moment van de meting geen wolkje aan de lucht te bekennen. Volgens het KNMI tikte de maximumtemperatuur op die dag zo’n 32,6 graden aan.
Echt gebruiksvriendelijk zijn de Amerikaanse gegevens allerminst. Niet alleen vanwege de omslachtige aanvraagprocedure, maar ook omdat de gegevens van 16 bit-integer eerst naar Kelvin en vervolgens naar Celsius omgezet moesten worden voor iemand hier chocolade van kon maken. Nadat de basiskaart en het raster gefinetuned waren met een kleurenpalet, ontstond het volgende stadsbeeld van Enschede met bodemtemperaturen variërend van zo’n 30 tot maar liefst 55 graden.
Op zoek naar verkoeling
Waar kunnen de Enschedeërs volgens NASA het beste naar toe gaan voor verkoeling tijdens een hittegolf. Het makkelijke antwoord is buiten de bebouwde kom, maar volgens de bodemdata van 12 augustus zijn er ook binnen de stadsgrenzen een aantal plekken te vinden waar de bodemtemperatuur nauwelijks boven die van de weersvoorspellingen uitkomt.
In monumentale Abraham Ledeboerpark – een van de oudste parken van de stad met veel ruimte voor grote bomen – zijn de omstandigheden het meest aangenaam voor de hittehaters. Ook het van Heekpark en het aan de snelweg gelegen Zweringbeekpark zijn relatief koel. Van de woonwijken gaat het vooral aan de randen van de stad voor de wind. Dit is in het noordwesten te zien aan de woonwijken en sportaccomoddaties van de Universiteit Twente, in het noordoosten valt Stokhorst op en in het zuiden doen de nieuwere wijken Helmerhoek (zuidwest) en Stroinkslanden (zuidoost) het relatief goed.
Zoomen op specifieke wijken of straten kan met deze interactieve tool.
De ‘hotspots’ van Enschede
De heetste omgeving is terug te vinden aan de westkant van de stad in de Industriehaven. Het mag dan ook geen verrassing zijn dat het hier om een bedrijventerrein gaat met vooral veel ruimte voor asfalt en weinig begroeiing.
De zwartste pixels, waar de bodem opwarmde tot maar liefst 54,8 graden, bevinden zich op het terrein van autobandenfabrikant Apollo-Vredestein. Die rubberen banden zullen vermoedelijk allerminst een verkoelend effect op de directe omgeving hebben. Maar dat besloten fabrieksterreinen of industriegebieden heter worden, is niet zo gek.
Van de plaatsen waar mensen ook buiten werktijd komen doen een aantal winkelgebieden het slecht, zoals Winkelcentrum Zuid (de plek in het zuiden van de stad) en ook de binnenstad lijkt wel wat schaduw te kunnen gebruiken. Wat hebben deze plekken gemeen? Veel hoge bomen zijn er niet te bekennen.
Hitte onder vergrootglas
Het hevigste hitte-eiland dat geen bedrijventerrein is, bevindt zich volgens de data van ECOSTRESS enkele kilometers verderop in het westen. Met asfalttemperaturen die lokaal oplopen tot ruim boven de vijftig graden, lijkt de directe omgeving van Meubelboulevard Schuttersveld het sterkst op te warmen.
Op de ingezoomde kaart bevindt is deze plek duidelijk te zien in de linker bovenhoek. Hoewel de hoogste temperaturen voornamelijk zijn te verklaren aan warme daken, tonen ook de omringende straten aan dat het hier zomers aanzienlijk heter wordt dan elders in de stad.
Deze detailkaart toont verder grote verschillen in de binnenstad, waar het oostelijk deel duidelijk meer problemen heeft met hoge temperaturen dan het westelijke deel. Ook het uitgestrekte van Heekplein – rechtsonder in beeld – is met meer dan 48 graden zweten geblazen. Rondom het station en aan de westkant van de kaart in het Volkspark, is dit gemiddeld zo’n vijf graden minder. Wil je nog verder inzoomen? Gebruik dan de interactieve tool hieronder.
Veel bomen = minder hitte
Iets ten zuiden van de binnenstad is een lichtoranje vlekje te spotten die geheel door een recent nieuwbouwproject lijkt te zijn veroorzaakt. Het gaat hier om het Koningsplein vlak voor het ziekenhuis dat al enige jaren geleden werd opgeleverd, waar de grondtemperatuur rond de 45,5°C bereikte. Dit is bijna vier graden koeler dan het aangrenzende gedeelte van de Boulevard 1945 dat de komende jaren een soortgelijke make-over moet krijgen.
Dat grote bomen voor verkoeling zorgen zal weinig lezers verrassen. Toch zijn de verschillen die kunnen oplopen tot wel 15 tot 20 graden in dezelfde stad op hetzelfde moment behoorlijk aanzienlijk te noemen. Het probleem met hitte-eilanden oplossen is ook niet zomaar gepiept. Op sommige ‘hotspots’ zijn al jonge bomen gepland die pas over enige jaren het verkoelende effect van elders zullen veroorzaken.
Tot zover de omstandigheden in Enschede. In het volgende verhaal wordt een vergelijking gemaakt met meerdere steden.
Als je dit artikel leuk vindt, lees dan ook:
