4 februari is Wereldkankerdag, het jaarlijkse moment om mensen, organisaties en instellingen te verenigen in de wereldwijde strijd tegen kanker, om het bewustzijn te vergroten en om voorlichting te geven over kanker. Onderzoekers zijn voortdurend op zoek naar manieren om nieuwe levensvatbare behandelingen voor kanker te ontwikkelen. Hier zijn de verhalen over drie innovatieve benaderingen van anti-kankertherapie die waarschijnlijk de manier waarop kanker in de toekomst wordt behandeld zullen veranderen.
“Ons immuunsysteem is zo krachtig en zo belangrijk dat als je het niet hebt, je binnen enkele weken doodgaat”, zegt Wilfred Germeraad, de CSO van CiMaas, gevestigd in Maastricht. “We weten hoe het immuunsysteem virale infecties of bacteriële ziekten bestrijdt, beide veroorzaakt door indringers van buitenaf. Het zou op dezelfde manier kunnen werken tegen een kanker die in je lichaam zit. Het immuunsysteem is ons natuurlijke afweermechanisme, het is niet iets van buitenaf zoals chemo- of radiotherapie bij de behandeling van kanker. Het lichaam verdraagt het op natuurlijke wijze, vergeleken met giftige stoffen van buitenaf. Door het immuunsysteem te moduleren en te verbeteren vergroot je de kans dat de behandeling veel specifieker is en dus minder bijwerkingen kent.”
CiMaas ontwikkelt twee immunotherapie producten voor de behandeling van kanker – dendritische cellen vaccin en natural killer cellen. Deze producten hebben twee verschillende toepassingen en twee verschillende mechanismen.
“Door het immuunsysteem te moduleren en te verbeteren is de kans groter dat de behandeling specifieker is en dus minder bijwerkingen kent.”
Het eerste product is een dendritische cellenvaccin. Dendritische cellen zijn de ‘waakhonden’ van het immuunsysteem die verantwoordelijk zijn voor het initiëren van immuunreacties. Dendritische cellen zijn aanwezig op die plaatsen in ons lichaam waar ze gevaar kunnen opleveren: pathogenen die van buitenaf komen, maar ook van binnenuit – kankercellen. Dendritische cellen “herkennen” gevaarmoleculen en ziekteverwekkers aan de hand van patronen en wijzigen en activeren vervolgens het immuunsysteem. “In ons onderzoek hebben we gezocht naar manieren om het gevaar van de buitenwereld voor de dendritische cellen na te bootsen: wat voor gevaarssignalen kunnen we aan DC geven, zodat ze een zeer sterke immuunreactie op gang brengen? We vonden een combinatie van bacteriële celwandcomponenten, samen met een chemische verbinding en de cytokine Interferon-gamma als de beste stimulator,” zegt Germeraad. “Die combinatie activeert dendritische cellen zodanig dat ze alle andere effectorcellen van het immuunsysteem activeren: T helpercellen, natuurlijke killercellen en T killercellen – resulterend in het op grote sc haal doden van kankercellen in het laboratorium. De volgende stap voor ons is dus om dat te proberen bij de patiënten zelf.”
“We verwachten dat we volgend jaar het dendritische cellenvaccin op patiënten kunnen uitproberen.”
CiMaas startte het onderzoek naar dendritische cellen met behulp van menselijke cellen in reageerbuizen toen ze nog een universitaire onderzoeksgroep waren. Nu hun product zich in zo’n vergevorderd stadium van ontwikkeling bevindt, is het bijna klaar voor testen bij patiënten. “We willen onze producten echt bij patiënten brengen, daarom zijn we CiMaas gestart”, zegt de CSO van CiMaas. “Nu is onze startup 4 jaar oud en hebben we de faciliteiten en de apparatuur die voldoen aan de strenge eisen voor de productie van het vaccin. We zijn het proces gestart met het Europees Geneesmiddelenbureau om de wettelijke goedkeuring te verkrijgen. Momenteel richten we ons op dit doel. We verwachten dat we volgend jaar het dendritische cellenvaccin op patiënten kunnen uitproberen.”
Dendritische cellenvaccin voor kanker is een therapeutisch vaccin – het is ontwikkeld voor de patiënten die al kanker hebben, maar hun immuunsysteem is niet sterk genoeg om het te bestrijden. “Iedereen kent de preventieve vaccins tegen virale of bacteriële infecties. Deze vaccins en ons dendritische cellenproduct zijn gebaseerd op dezelfde mechanismen – door een gezond persoon een vaccin te geven (bv. tegen mazelen) worden dendritische cellen geactiveerd, en de virale antigenen activeren de immuunrespons en de persoon wordt beschermd bij de tweede ontmoeting met datzelfde virus. Met het dendritische cellenvaccin veroorzaakt de activering van dendritische cellen de heractivering van de immuunrespons tegen kanker”, zegt Wilfred Germeraad.
Een ander product ontwikkeld door CiMaas is de Natural Killer (NK) cellen, te gebruiken in combinatie met haploïdische stamceltherapie. “We voeren al lange tijd hematopoietische stamceltherapie uit in onze afdeling hematologie”, vertelt de CEO van CiMaas. “Nu willen we NK celtherapie combineren met een haploïdale (half identieke) stamceltransplantatie. Als iemand leukemie heeft, voeren we tot nu toe een aangepaste beenmergtransplantatie uit en vervangen we daarmee het hematopoëtische systeem van de patiënt. Dit soort behandeling is zeer ernstig en de sterfte is zeer hoog, maar het is de enige kans voor de patiënten met meervoudig myeloom (beenmergkanker) om genezen te worden. Omdat de behandeling zo’n hoog risico inhoudt, hebben we geprobeerd alternatieven te ontwikkelen. In de experimenten met muizen hebben we gezien dat als we een beenmergtransplantatie met haploïdale NK-cellen uitvoeren, een tumor kan worden verwijderd. Dit gebeurde niet met gematchte (identieke) NK-cellen en ook niet zonder NK-cellen. Daaruit bleek dat NK cellen werken als instrument voor het verwijderen van een tumor na een stamceltransplantatie. Het zou kunnen betekenen dat we de stamceltransplantatie kunnen vervangen door de natural killer cell therapie. We kunnen dan een tumor verwijderen zonder het toxiciteits- of sterfterisico, of dit combineren met een haploïdale stamceltransplantatie waarbij donor T cellen volledig worden verwijderd.”
Na de eerste 10 dagen van de teelt in de eerste machine (bovenste foto), worden de cellen overgebracht naar de bioreactor in de tweede foto met 5 liter van een medium waarin 3 x 10E10 kan groeien.
Natural Killer cellen voor de haploïdische therapie worden van een donor naar een ontvanger gebracht. De haploïdische mismatch tussen donor en ontvanger activeert de NK-cellen, wat resulteert in het doden van de tumorcellen. Net voor Kerstmis 2018 had CiMaas zijn doel bereikt voor het opzetten van het systeem voor de natural killer cells therapy en had het 30 miljard NK cellen geproduceerd – genoeg voor een behandelingscyclus van één patiënt. De startup verwacht begin volgend jaar met de klinische proeven van natural killercellentherapie te kunnen starten, wanneer de wettelijke goedkeuring is verkregen.
Hoofdfoto: de machine (gesloten systeem) waarin isolatie en kweek van Natural Killer cellen plaatsvinden.
Als je dit artikel leuk vindt, lees dan ook:
