Om een duurzame circulaire kunststofeconomie te bereiken, is volgens Zwitserse onderzoekers een “robuust wereldwijd systeem voor het beheer van chemische stoffen” nodig. Dit zou transparant en onafhankelijk moeten zijn, en risicostoffen zouden volledig moeten worden geregistreerd. Daarnaast is “open en laagdrempelige toegang tot betrouwbare informatie” van cruciaal belang.
Elk jaar wordt wereldwijd meer dan 350 miljoen ton plastic geproduceerd. Al deze kunststoffen bevatten een grote verscheidenheid aan chemische stoffen die vroeg of laat kunnen vrijkomen. Sommige daarvan zijn zowel schadelijk voor het milieu als voor mens en dier. De meeste van deze chemische stoffen zijn echter niet uitvoerig wetenschappelijk onderzocht. De consument is er zich niet eens van bewust.
Potentieel zorgwekkend
Stefanie Hellweg, hoogleraar Ecological Systems Design aan de ETH heeft met collega’s voor het eerst alle kunststofmonomeren, additieven en hulpstoffen voor kunststofproductie in kaart gebracht. Ze zijn nu geclassificeerd op basis van gebruikspatronen en gevaarpotentieel. De wetenschappers kwamen tot een minder dan aangename conclusie. In totaal hebben Hellweg en haar collega’s ongeveer 10500 verschillende chemische stoffen geïdentificeerd die in plastic worden verwerkt. Zij beoordeelden 2480 stoffen, ofwel 24 procent, als ‘potentieel zorgwekkend’.
“Dit betekent dat iets minder dan een kwart van alle chemische stoffen in plastic ofwel niet afbreekbaar zijn, zich ophopen in organismen, of giftig zijn. Vaak zijn deze stoffen giftig voor het leven in het water, veroorzaken ze kanker of beschadigen ze specifieke doelorganen”, verklaart Helene Wiesinger, doctoraatsstudente aan de leerstoel “Ecological Systems Design”.
Volgens de wetenschappers gaat het in ongeveer de helft van de gevallen om chemische stoffen die in grote hoeveelheden in de EU of de VS worden geproduceerd. “Wat opvalt is dat veel van de betrokken stoffen nauwelijks worden gecontroleerd of onvoldoende zijn beschreven”, legt Wiesinger uit. Om precies te zijn gaat het om 53 procent van de potentieel zorgwekkende stoffen die in de VS, de EU of Japan niet zijn gereglementeerd. In feite zijn 901 van deze gevaarlijke stoffen in deze landen officieel goedgekeurd voor gebruik in kunststoffen die met levensmiddelen in aanraking komen. Voor ongeveer tien procent van alle potentieel zorgwekkende stoffen ontbreekt het volledig aan wetenschappelijk onderzoek.
Negatief verrast
Kunststoffen bestaan hoofdzakelijk uit organische polymeren. Om de verschillende soorten kunststof de gewenste eigenschappen te geven, worden additieven zoals antioxidanten, weekmakers of brandvertragers toegevoegd. Bovendien worden tijdens het productieproces hulpstoffen zoals katalysatoren, oplosmiddelen en andere chemicaliën gebruikt.
“Tot nu toe hebben onderzoek, industrie en regelgevende instanties zich voornamelijk geconcentreerd op een beperkt aantal gevaarlijke chemische stoffen waarvan bekend is dat ze in kunststoffen voorkomen”, weet Wiesinger. Hij zegt bijvoorbeeld dat plastic verpakkingen in het middelpunt van de discussie staan als de belangrijkste bron van organische verontreinigingen in levensmiddelen. Ftalaat-weekmakers of broomhoudende brandvertragers zijn al enige tijd aangetroffen in huisstof en binnenlucht. In eerdere studies waren onderzoekers al tot de conclusie gekomen dat veel meer plastic chemicaliën die wereldwijd worden gebruikt, potentieel gevaarlijk zijn dan eerder werd gedacht. Toch waren de ETH-onderzoekers negatief verrast door de resultaten van hun studie.
“Het onverwacht hoge aantal potentieel zorgwekkende stoffen is verontrustend”, zegt Zhanyun Wang, Senior Scientist in de groep van Stefanie Hellweg. “Blootstelling aan dergelijke stoffen kan een negatief effect hebben op de gezondheid van consumenten en werknemers. Het kan ook schadelijk zijn voor ecosystemen. Bovendien kunnen probleemchemicaliën van invloed zijn op recyclingprocessen en op de veiligheid en kwaliteit van gerecycleerde materialen.”
‘Vastgelopen databank’
En dat is niet alles, zo menen de wetenschappers. Potentieel kunnen nog meer plastic chemicaliën een probleem vormen, vreest Wang. “De geregistreerde gegevens over de gevaren zijn vaak beperkt. Voor 4100 van alle door ons geïdentificeerde stoffen, oftewel 39 procent, ontbreekt nog steeds een gevarenindeling.”
De onderzoekers zien als grootste probleem een gebrek aan transparantie voor chemische stoffen in kunststoffen, alsmede een “vastgelopen databank”. Voor hun studie doorzochten zij meer dan 190 openbaar toegankelijke gidsen en gegevensbronnen uit onderzoek, industrie en overheid gedurende een periode van meer dan twee en een half jaar. Daarvan bevatten slechts 60 gidsen voldoende informatie over additieven in kunststoffen.
“We hebben een aantal kritieke leemten in kennis en gegevens gevonden, met name over stoffen en het gebruik ervan. Dit maakt het uiteindelijk moeilijk voor consumenten om veilige plastic producten te kiezen”, aldus Wiesinger en Wang.
Het onderzoek is gepubliceerd in het vaktijdschrift Environmental Science & Technology.
Ook interessant:
‘Landbouw moet veel meer doen aan de uitstoot van microplastics’
Het alternatief voor een plastic zakje is gemaakt van hout
Voedsel blijft langer vers in een papieren zakje met een innovatieve bio-coating
