Waarschuwende robotkunst bij TEC ART in Rotterdam

Als je met Kees de Groot praat – groot, ruig en een Twents accent – krijg je een beetje het gevoel dat Bennie Joling van de band Normaal op de achtergrond meeluistert. Maar dat is natuurlijk niet zo.

Joling zit lekker op zijn boerderij op het platteland en De Groot, de audiovisueel kunstenaar uit Enschede die al zeven jaar de TEC ART in Rotterdam organiseert, is druk in de weer bij instituut WORM voor avantgardistische recreatie in de populaire Rotterdamse uitgaansbuurt Witte de With om zijn bus en heftruck weg te rijden. Dan is de straat straks vrij zodat de gerobotiseerde vuurspuwende draak van de Britse kunstenaar Lyle Rowell alias DOGHEAD van zijn parkeerplek kan komen en langs de horde bezoekers kan stampen en ronken.

Stalen beest

Het is een waar spektakel. Iedereen heeft zijn mobiel gereed om te filmen hoe het stalen beest, dat is opgebouwd uit oude motorblokken en loopt op het hart van een oude tractor, de straat afstruint. De kunstenaar zit als een ruiter in een zwart rubberen pak op zijn rug. Je waant je als toeschouwer zowaar onderdeel van een driedimensionale game.

De vraag is wat deze robots te precies maken hebben met kunst en met techniek. Kunst is maatschappijkritisch, zegt De Groot. De robots die bij de entree van TEC ART staan, zijn opgebouwd uit afval, waardoor ze passen in de hedendaagse traditie van trash art. Aan de betekenis daarvan kun je zelf een interpretatie geven: de een zal zeggen dat het slaat op teveel consumeren, de ander dat het goed is om afval te recyclen. En weer een ander zegt dat het gewoon goedkoop materiaal is om iets van te maken.

Internetbedrijven aan de macht

Het gekozen figuur, de robot, staat voor de mate waarin robotica en kunstmatige intelligentie de wereld steeds meer aan het regeren zijn. „De vraag is in hoeverre dat nog controleerbaar is”, zegt De Groot. Google en Facebook verzamelen je data en verkopen die zonder dat je enig idee hebt aan wie. En sinds afgelopen najaar is de technologie van de kwantumcomputer beschikbaar, zegt De Groot, die TEC ART 2020 om die reden het thema ‘Quantum Supremacy gaf. Die kan duizenden keren sneller rekenen dan de huidige generatie computers. „Wie houdt dat nog in de hand?”

„Vroeger waren het de grote oliebedrijven die de macht hadden. Tegenwoordig zijn dat de topmensen van de grote internetbedrijven zoals Google.” Probleem is dat niemand een duidelijk beeld heeft van het gebruik van die macht. Bovendien zijn er maar weinig mensen voldoende gekwalificeerd om te kunnen begrijpen hoe de technologie die ze gebruiken werkt. Dat maakt die macht nog moeilijker te controleren.

Gokkast

Binnen in WORM staat een machine die lijkt op een gokkast. Met een joystick kun je over een digitaal toetsenbord scrollen en je naam invullen. Daarna moet je op een groene knop drukken. Groen, dat klinkt als groen licht. Dus waarom niet, denk je als argeloze bezoeker.

Hop, tik, tik, klaar. Dan rolt er een digitale krant over het scherm. Daarin staat dat degene wiens naam ingevuld is, door die persoon zelf dus, een neonazi is. En een oplichter. En nog veel meer dingen die je liefst niet aan je naam gekoppeld zou zien op internet, of waar dan ook.

Onderaan het scherm staat een regel dat als je op de groene knop drukt je dit fakenieuws kunt wissen. De boodschap is duidelijk: wees voorzichtig met je persoonlijke data, want voor je het weet wordt er misbruik van gemaakt.

Studenten in de kelder

In de kelder bevindt zich een installatie van een team studenten van de University of Twente met wie de De Groot samenwerkt. Zij probeerden door middel van een lichtvideo waarvoor een netwerk van nylon lapjes hangt emotionele intelligentie uit te beelden. „Wij zijn allemaal bezig met AI”, zegt Rainer Pits, een van de studenten die meewerkt aan het project. „Iedereen vraagt zich af of robots ooit emoties kunnen uitdrukken. Op die vraag is dit kunstwerk geïnspireerd.”

Als de lapjes sluiten en er onheilspellende geluiden op de achtergrond klinken, is er sprake van angst, volgens Pits. Door de rode kleur die het licht achter de lapjes plotseling krijgt, lijkt het ook alsof er sprake is van woede. „Mensen die bang zijn sluiten zich ook af”, zegt Pits. Netals die lapjes dus.

TEC ART is te bezoeken tot en met zondag bij WORM op de Eendrachtstraat in Rotterdam.