Waar komt de stroom die jouw huiskamer iedere avond verlicht eigenlijk vandaan? Dat verschilt sterk waar je precies vandaan komt. We begonnen deze reeks met een algemene introductie, gevolgd door de wedstrijd van de warmte vorige week. In deze derde episode over de Europese duurzaamheidsdata staat elektriciteit centraal.
Binnen Europa hanteert iedere regering zo zijn eigen strategie om voor genoeg stroom te zorgen. De een is al een stuk verder in zijn afscheid van fossiele brandstoffen dan de ander. Een enkeling lijkt helemaal geen haast te maken met de energietransitie. Begin bij het begin: hoe staat de vork op dit moment in de steel?
Waterval en windkracht
Waterkrachtcentrales zijn al decennialang de meest efficiënte methode om aan groene stroom te komen. Dit verklaart ook direct waarom bergachtige landen – zoals Oostenrijk, Zweden en Albanië – landen relatief goed scoren op dit vlak. In Noorwegen wordt zoveel hydraulische elektriciteit opgewekt dat zij het hele land kunnen verlichten en zelfs nog capaciteit voor export overhouden.
Toch kan ook de wind een steentje bijdragen, zeker als de oceaan een steenworp verderop ligt. Hier komt dan ook het leeuwendeel van de duurzame elektriciteit in landen als Portugal, Denemarken en de Britse Eilanden vandaan. Voor Nederland is op dit vlak nog flinke terreinwinst mogelijk, gezien de gunstige ligging en de uitgestrekte territoriale wateren in de Noordzee.
Desondanks is ook hier de transitie naar een duurzamere toekomst in volle gang. Eurostat houdt deze gegevens al sinds 2004 nauwlettend in de gaten. Waar verschenen de meeste windturbines en waterkrachtcentrales? Deze animatie laat een aantal duidelijke winnaars zien.
Duurzame windmolen of vervuilende kolen?
Niet iedereen heeft de luxe van een sterke zeebries of kletterende watervallen. Dit is goed te zien aan de situatie in het relatief vlakke Centraal Europa. En aangezien hier ook nauwelijks olie of aardgas in de bodem ligt, zijn ze hier nog altijd veroordeeld tot het importeren van gas van over de grens en een fossiele brandstof die wel rijkelijk om handen is: kolen.
Hoewel de industriële revolutie nooit kon plaatsvinden zonder deze brandstof, wordt het tegenwoordig vooral beschouwd als een buitenproportioneel grote vervuiler die in tal van landen reeds is uitgefaseerd. In Polen zijn ze nog lang niet zover. Maar liefst 70 procent van de elektriciteit werd hier in 2021 opgewerkt in een kolencentrale.
Van het gas af?
Aardgas wordt van alle fossiele brandstoffen beschouwd als de minst schadelijke voor het klimaat. In februari besloot de Europese Commissie zelfs om deze bron voortaan als ‘groen’ te classificeren om aan de doelstellingen van de energietransitie te voldoen. Dit tot afschuw van critici die het besluit als ‘green washing’ beschouwen. En dit is niet het enige argument voor controverse.
Veel regeringen zoeken dan ook naar opties om van het Russische gas af te komen. Maar omdat gas zich een stuk lastiger laat transportren dan bijvoorbeeld olie, is het lijstje van potentiële leveranciers betrekkelijk bescheiden van aard. Uit Nederland gaat het in ieder geval niet komen. Hier wordt vanwege de aardbevingen in Groningen de kraan steeds verder dichtgedraaid. De stijgende prijzen en geopolitieke ontwikkelingen hebben hier tot dusver niets aan veranderd.
Hoe groot de rol van aardgas was binnen de Europese stroomvoorziening is op deze kaart te spotten. Met de knoppen is de situatie van 2021 met die van 10 jaar geleden te vergelijken. Let op: hierin is geen warmte meegenomen.
Nucleaire alternatief
Sommige landen beschouwen kernenergie als een klimaatneutrale derde optie of interessante tussenoplossing naar een volledige groene toekomst. Frankrijk valt overduidelijk binnen de eerste categorie. Hier wordt al decennialang gebruik gemaakt van kerncentrales die het grootste deel van de nationale stroomopbrengst voor hun rekening nemen.
In tegenstelling tot Duitsland, Spanje en Zwitserland zijn de Fransen allesbehalve van plan om snel afscheid te nemen van koeltorens en splijtstof. Begin dit jaar maakte president Macron bekend nog zeker zes nieuwe hypermoderne kerncentrales uit de grond te willen stampen in de komende decennia.
Als het aan de Fransen ligt, moet deze nieuwe generatie ook in het buitenland harten veroveren. Toch is niet iedereen zo enthousiast. Vooral Duitsland ziet een hele andere weg naar een groenere toekomst voor zich. Visual Politik maakte een uitlegvideo over deze splitsing aan de Brusselse onderhandelingstafels. De oorlog in Oekraïne heeft deze discussie alleen maar complexer gemaakt.
Het taboe op kernenergie lijkt tien jaar na de ramp in Fukushima voor veel Europese regeringen flink te zijn geslonken. In Finland werd in februari nog een nieuw exemplaar opgeleverd, terwijl de landen in Centraal-Europa de nucleaire optie als aanlokkelijk alternatief voor Russisch gas omarmen.Frankrijk staat overigens niet alleen. Ook in België, Slowakije en Oekraïne staan relatief veel koeltorens.
Op de slotkaart van deze episode is te zien waar de radioactieve route het populairst is. Aan de bollen is te zien waar alle centrales liggen en wat hun energieopbrengst is. De allergrootste van het continent vinden we terug in het zuiden van Oekraïne, gelegen op enkele tientallen kilometers van de frontlinie.
Opnieuw die Noren…
Voor de smerigste stroom moeten we in Polen zijn, waar het grootste deel van de elektriciteit nog altijd door kolencentrales wordt opgewekt. Uitfasering lijkt gezien de conservatieve regering en de recente ontwikkeling in Rusland niet bepaald op de agenda te staan.
Net als bij de wedstrijd van de warmte lijken ook nu de Noren de meest groene stroom op te wekken. Ze kunnen hiermee het hele land verlichten en houden zelfs nog capaciteit over voor de export.
Wie de nummers twee en drie zijn, hangt er vanaf of jij kernenergie als een duurzaam alternatief voor fossiele brandstoffen beschouwt. Zo ja: Frankrijk en Zweden en voor wie kernafval een absolute no go is Oostenrijk en Portugal.
Nederland lijkt ondanks de bescheiden inhaalslag nog flink wat terrein te moeten winnen. Het debat hierover is nog in volle gang: alle ballen op een megawindmolenpark in de Doggersbank, toch de gaskraan weer opendraaien of is de radioactieve liefde van de Fransen de beste route voor een klimaatneutrale toekomst?
Twee gezichten
Weet je niet precies wat de voors en tegens van kernenergie zijn? Begrijpelijk. Dit is gezien de hoogoplopende gemoederen en vele gekleurde visies ook lastig om een objectief beeld over te vormen.
YouTube-kanaal kurzgesagt probeerde het onderwerp in deze drieluik zo genuanceerd en bondig mogelijk uit te leggen.
Als je dit artikel leuk vindt, lees dan ook:
