Veerkracht is een veelbesproken vaardigheid geworden in tijden van crisis. Als er sprake is van psychologische veerkracht, helpt dat om hoge stressniveaus het hoofd te bieden. Het potentieel aan veerkracht kan echter ook worden versterkt. Psychotherapie heeft dit al bewezen. Nu heeft een team van onderzoekers van het AIT Austrian Institute of Technology in Wenen onderzocht of het effect van weerbaarheidstraining nog kan worden vergroot met behulp van virtual reality (VR). VR maakt realistische ervaringen mogelijk in een veilige en controleerbare omgeving.
Bovendien kunnen uitdagende situaties met behulp van VR zo vaak als gewenst worden herhaald. Dit maakt het mogelijk om nieuwe handelingsopties te ontdekken en te leren. Deze mogelijkheid hebben we in het dagelijks leven niet, legt Ulrike Kretzer uit, die het project leidde bij het AIT Center of Technology Experience.
Logotherapie en existentiële analyse
Het project liep onder de titel ReSolVE – Resilience Strengthening in Virtual Environments through Meaning-Finding – en is gebaseerd op de leer van de Oostenrijkse neuroloog, psychiater en Holocaust-overlevende Viktor Frankl (1905-1997). Hij wordt beschouwd als de grondlegger van de Logotherapie en Existentiële Analyse (LTEA), die een wereldwijd erkende benadering in de psychotherapie werd. Het doel van de methode is cliënten methodisch te ondersteunen in hun zoektocht naar de zin van het leven. De samenwerkingspartner was Digital Media Support, een advies- en implementatiebureau met een focus op digitalisering in opvoeding en volwasseneneducatie. De twee oprichters Alex Vesely en Katharina Ratheiser zijn tevens kleinkinderen van Viktor Frankl en werken bij het Viktor Frankl Instituut in Wenen.
Het project onderzocht of de benaderingen en methoden van logotherapie en existentiële analyse überhaupt geschikt zijn voor VR-training. De inhoud van de training was gebaseerd op twee verschillende vormen van psychosociale crises: Veranderingscrisis en Verliescrisis. In het geval van de veranderingscrisis werden de proefpersonen in de situatie gebracht dat zij een auto-ongeluk hadden veroorzaakt waarbij een persoon gewond was geraakt. In het geval van de verliescrisis ging het om de persoonlijke ervaring van baanverlies.
De VR-training werd ontworpen en ontwikkeld via een co-creatieproces. Hierbij werden toekomstige gebruikers actief en creatief betrokken bij het ontwerp- en onderzoeksproces om ervoor te zorgen dat er een met technologie verrijkte ervaring werd gecreëerd die voor hen betekenisvol was. In het algemeen was de training ontworpen voor perspectiefwisseling en reflectie in de geest van Viktor Frankl. De proeven werden begeleid door Alex Vesely en Katharina Ratheiser van het Digital Media Support bureau.
Escape Room
Om de testpersonen onder te dompelen in de respectieve situatie, was de VR-ondersteunde weerbaarheidstraining op een speelse manier gestructureerd. Er was bijvoorbeeld een escape room waarin de testpersonen konden interageren met verschillende objecten om zich met de actie bezig te houden. Wanneer een testpersoon een object oppakte met de controller, speelde een stem een uitleg af.
Het scenario van het auto-ongeluk ging over het verwerken van schuldgevoelens. De proefpersonen bevonden zich in de ziekenhuiskamer van het slachtoffer van het ongeval. Door afzonderlijke voorwerpen aan te raken, kregen zij details van het ongeval te horen. Zo konden zij zich bewust worden van de gevolgen van het ongeval en zich inleven in het slachtoffer. Er was bijvoorbeeld een foto van het dochtertje van het slachtoffer, dat door haar grootouders moet worden begeleid terwijl haar moeder in het ziekenhuis ligt. De proefpersonen waren vrij om op welke manier dan ook met de voorwerpen te interageren.
De scène van het baanverlies werd gepresenteerd in de vorm van een 360-graden video. Daarin konden de proefpersonen de ontslagsituatie beleven vanuit het perspectief van de persoon die werd ontslagen, om zich in te leven in hun problemen.
Ruimte van mogelijkheden
Na afloop kwamen de proefpersonen van beide scenario’s naar de ruimte van mogelijkheden waar zij konden nadenken over de situatie die zij eerder hadden meegemaakt. Daarbij konden zij verschillende gedragsopties overwegen en evalueren volgens de criteria van de logotherapie en de existentiële analyse. De communicatiemiddelen waren 3D-kubussen die de proefpersonen een individuele keuze van opties boden. Maar er waren ook kubussen waarop zij hun eigen opties konden zetten. Ten slotte waren er beoordelingsschalen om hen te helpen de meest relevante gedragsopties te categoriseren als moeten, kunnen, moeten en willen. “Want vaak zit achter beslissingen onbewust de overtuiging dat je het nu moet doen. Maar misschien voel je je veel beter bij een heel andere beslissing”, legt Kretzer uit.
Uitgebreide dimensie
Na afloop van het project zien de onderzoekers hun concept bevestigd door de positieve feedback van de testpersonen. In het begin kon de technologie een lichte afleiding waarnemen. Dit effect nam echter af bij verdere toepassingen en de voordelen van de technologie werden duidelijker. De virtuele reflectiekamers boden de proefpersonen de mogelijkheid om intensief met hun eigen ervaringen om te gaan. Daarbij boden ze een uitgebreide dimensie voor interpretaties en voor het inbrengen van eigen gedachten en gevoelens. Vooral in de ruimte van mogelijkheden werd het potentieel van VR-technologie om creativiteit te stimuleren duidelijk. De proefpersonen verklaarden dat ze een totaal nieuwe kijk op de dingen hadden gekregen.
De onderzoekers zien VR-gebaseerde weerbaarheidstraining echter niet als vervanging van de therapeut. Het zou eerder therapeuten kunnen ondersteunen om hun training effectiever te maken. “Cliënten kunnen veel inzichten krijgen uit therapiesessies, maar het gedrag moet ook geoefend worden. Met de VR-tool kunnen ze de gedragsopties thuis nog eens doorspelen om er bij de volgende sessie weer samen over na te denken”, zegt projectmedewerker Huu-Quynh-Huong.
Individualisering
Vervolgens moet de VR-gebaseerde weerbaarheidstraining selectief worden ontworpen om deze aan te passen aan de individuele behoeften van mensen, aldus Nguyen. De individualisering zou kunnen worden gerealiseerd door een AI-gebaseerd suggestiesysteem te ontwikkelen. De onderzoekers weten al uit andere studies dat optimale trainingsplannen kunnen worden ontwikkeld op basis van biometrische gegevens zoals hartslag en ademhaling en trainingsvoorkeuren.
