Verkiezingen via internet? Dat kan zomaar ten koste gaan van vrijheid van stemmen

By Cindy Cloin

We kunnen vrijwel alles via internet regelen. Toch staan we volgende week gewoon in hokje met een rood potlood als we gaan stemmen. Kan dat niet online? “Nee”, zeggen onderzoekers van iHub, the Interdisciplinary Hub for digitalization and society van de Radboud Universiteit.

Het is onverstandig om een politieke verkiezing via internet te organiseren. Dat is de conclusie van het onderzoeksteam van Bernard van Gastel, universitair docent Informatica aan de Nijmeegse universiteit. Wetenschappers vanuit verschillende disciplines, waaronder filosofie, geschiedenis maar ook rechten en informatica, werken hier sinds 2019 samen binnen iHub. Samen leggen ze de invloed van digitalisering op de samenleving onder een vergrootglas. Van Gastel is hoofd van het iLab, de experimentele proeftuin van iHub. 

Stemproject

Onlangs maakten ze bij iLab een prototype om te stemmen via internet. In een pilot met de gemeenten Amsterdam en Groningen werd deze geëvalueerd. De vraag was in hoeverre digitaal stemmen werkt bij online burgerparticipatie, zoals het stemmen over een wijkplan of over de inrichting van een straat door bewoners. “Uit deze pilot kunnen we vervolgens conclusies trekken over lokale of landelijke verkiezingen”, zegt Van Gastel. Thuis stemmen via de computer is technisch niet erg ingewikkeld. Maar, er kleven risico’s aan. 

IRMA-app

Bij het project werd gebruik gemaakt van de IRMA-app, ontwikkeld door iHub samen met de stichting Privacy by Design. Dit is een app waarin gegevens geladen kunnen worden, zoals adres en geboortedatum. Als een applicatie deze gegevens nodig heeft, laat de IRMA-app alleen zien wat strikt noodzakelijk is. Dus bijvoorbeeld leeftijd in plaats geboortedatum, en woonplaats in plaats van volledig adres. De privacy wordt zo beter beschermd. “Vergelijkbaar met analoge verkiezingen bestaat het internet stemmen uit twee stappen. Eerst wordt het stemrecht gecontroleerd en een anonieme stemkaart uitgedeeld. Daarna kan op een andere plek deze stemkaart ingeleverd worden en een keuze gemaakt worden. Daarmee kunnen we het stemgeheim waarborgen”, licht Van Gastel toe. 

Vrijheid van stemmen

“Het probleem bij verkiezingen zit ‘m niet in het digitale aspect, maar in het gegeven dat het stemmen niet op een aangewezen locatie plaatsvindt”, zegt Van Gastel. Door op een fysieke plek te stemmen wordt nagenoeg uitgesloten dat anderen stembiljetten verzamelen en invullen, want er vindt identiteitscontrole plaats. “Door op locatie te stemmen is er vrijheid van stemmen”, aldus Van Gastel. “En het is beter te controleren of je stem is meegeteld. Een analoog stemsysteem vertrouwen mensen meer.” 

Menselijke maat

Bij iHub wordt continu gekeken naar de effecten van digitale oplossingen op de samenleving hebben. Tegenwoordig zijn heel veel systemen van bedrijven, de non-profit sector en de overheid gedigitaliseerd. Veel beslissingen worden geautomatiseerd genomen, op basis van algoritmen. Zo’n systeem is echter een hulpmiddel, geen doel. En dus moet je volgens Van Gastel goed bekijken wat er met mensen gebeurt als je de techniek gebruikt. Hoe zorg je dat het veilig is om te gebruiken, hoe beperk je het toenemende risico op datalekken of het stelen van data zo veel mogelijk? En hoe zorg je dat de menselijke maat behouden blijft?

Welke eisen stellen we?

Hoewel digitaal stemmen technisch dus kan, pleit Van Gastel tegen politieke verkiezingen via internet. “De discussie rondom modern stemmen gaat al snel over welke techniek het best gebruikt kan worden in plaats van de eisen die er gesteld worden aan stemmen. Een stemgeheim kunnen we redelijk goed waarborgen, maar niet de vrijheid om te stemmen op wie jij wilt. De discussie zou moeten gaan hoe belangrijk wij deze vrijheid vinden. De techniek kan dan volgen.” 

Ook interessant: ‘Uiteindelijk gaat de stemmachine er komen’