“Ons vakgebied is continu in beweging”, zegt hoogleraar Carroll Webers. Webers is hoofd van de Universiteitskliniek voor Oogheelkunde Maastricht UMC+, waar hij in 1993 startte als oogarts met glaucoom (hoge oogdruk) als speciaal aandachtsgebied. Sinds die tijd breidt het vakgebied zich in rap tempo uit en omvat het veel verschillende toepassingen voor patiënten. Zoals behandelingen van oogproblemen die optreden bij diabetes, netvliesloslatingen, glaucoom en maculadegeneratie, een verouderingsfenomeen van het netvlies.
Technologische ontwikkelingen spelen een belangrijke rol voor wat er allemaal kan binnen de oogheelkunde. Webers geeft een beknopte inkijk in hoe de Maastrichtse universiteitskliniek bijdraagt aan die ontwikkelingen.
Weer kunnen zien
Met het onderzoek naar stamceltechniek van zijn collega hoogleraar Rudy Nuijts, bijvoorbeeld. Een techniek die vooral interessant is voor mensen die aan een oog blind zijn geworden door een verbranding of een bijtende stof in het oog.
Samen met de Italiaanse celbioloog Graziella Pellegrini en het bedrijf Chiesi Pharmaceuticals ontwikkelde Nuijts een techniek waarbij stamcellen van het gezonde oog tot een nieuw vliesje worden opgekweekt. Nuijts neemt de stamcellen af, die per koerier naar Italië gaan. Daar kweekt Pellegrini de cellen op. Dat duurt zo’n twee weken. Daarna komt het als een nieuw vliesje terug naar het Maastricht UMC+ en hecht Nuijts dit op het slechte oog. In het programma Dokters van Morgen is te zien dat Anne-Mieke King weer kan zien nadat ze jarenlang blind was aan een oog.
Minder ingrijpende staaroperaties
“Een baanbrekende innovatie”, zegt Webers, “maar niet een waar veel mensen mee te maken gaan krijgen.” Dat geldt wel voor staaroperaties. Op latere leeftijd vertroebelt de eigen lens bij veel mensen, wat staar wordt genoemd. In Nederland wordt een staaroperatie zo’n 180.000 keer per jaar uitgevoerd. De vertroebelde lens wordt dan vervangen door een kunstlens. Tot de jaren negentig moest de wond minimaal even groot zijn als de eigen lens, ongeveer 10 millimeter, en weer gehecht worden. Webers: “In het algemeen geldt: hoe kleiner de ingreep des te sneller het herstel van de patiënt. Met lasertechnieken hebben we nog maar een opening van 1,6 millimeter nodig om de troebele lens te vervangen. Omdat de wond zo klein is, zijn hechtingen niet nodig.”
“Ik maak altijd een grapje bij de patiënten door te zeggen dat beide ogen ongeveer even oud zijn. Dat betekent dat ze aan allebei de ogen staar hebben.” De richtlijn was jarenlang dat eerst het ene oog werd geopereerd en na twee weken wachten het andere. Recent rondde het Maastricht UMC een studie af waaruit blijkt dat het mogelijk is om beide ogen in een keer te opereren.
Minder vaak naar het ziekenhuis
“Je opereert eerst het ene oog, dan neem je een totaal nieuw instrumentarium, nieuwe vloeistoffen, nieuwe jas, nieuwe handschoenen, en opereer je het andere oog.” Sinds juli kunnen patiënten voor deze dubbelzijdige operatie terecht bij het Maastricht UMC+. Mede door corona is dit versneld ingezet. “Want in die coronacrisis wil je natuurlijk dat patiënten zo min mogelijk in het ziekenhuis komen. Als je ze aan twee ogen apart opereert komen ze gewoon twee keer zo vaak in het ziekenhuis.”
De patiënt hoeft minder vaak op controle te komen, maar ook voor de thuiszorg scheelt het, vertelt Webers. “Na zo’n operatie moeten patiënten gedruppeld worden. Dat gebeurt voor een substantieel deel door de thuiszorg. Aanvankelijk moet er vier keer per dag een week lang, dan drie keer per dag een week, dan twee keer per dag een week en dan een keer per dag een week. Als dat voor twee ogen tegelijk kan, scheelt dat enorm.”
Stent
Ook zijn oorspronkelijke specialisme glaucoom, ontwikkelt zich. “Elk oog heeft van nature een zekere druk. Anders zou een oog nooit een mooi bolletje zijn. Bij glaucoom is de druk in principe voor dat oog te hoog en dat leidt op den duur tot onherstelbare schade. Uiteindelijk wordt de patiënt slechtziend en blind.” In Nederland lopen ongeveer 350.000 mensen rond met glaucoom, zegt Webers. Hoge oogdruk is te behandelen met oogdruppels, laserbehandelingen en kleinere operatietechnieken. Maar een echte innovatie is een “heel kleine stent, die je ook in een bloedvat kunt inbrengen”. Door het holle buisje kan het vocht makkelijker weglopen, legt Webers uit. Een project dat de Universiteitskliniek voor Oogheelkunde van het Maastricht UMC+ met de Brightlands Campus Chemelot uitvoert. Oogarts Henny Beckers leidt het project.
Oogweefselbank
Tot slot begint Webers nog “even over zijn hobby”. “Je weet nu eigenlijk niet van te voren hoe gevoelig een patiënt is voor die oogdruk. De klachten treden pas later op. Als ik zou weten hoe gevoelig iemand is, dan kan ik wel of niet kiezen voor een intensievere behandeling.” Om meer inzicht in die gevoeligheid te krijgen, verzamelt de kliniek van alle glaucoompatiënten lichaamsmateriaal voor onderzoek. “Wij vragen uiteraard om toestemming om bloed op te slaan en het weefsel en vloeistof dat bij de operatie verloren gaat.” In de “oogweefselbank” zit nu materiaal van ongeveer 1500 patiënten.
Webers legt uit dat je van bloedcellen, stamcellen kunt maken en van die stamcellen weer oogzenuwcellen. “Daar moet je van alles voor doen, maar het kan.” Die opgekweekte oogzenuwcellen worden onder druk gezet in een laboratorium. “Zo willen wij een instrument ontwikkelen waarmee we kunnen aantonen of een patiënt erg gevoelig is voor oogdruk of minder. Dat geeft een inkijk in hoe groot het risico is dat die patiënt in zijn of haar leven ernstig slechtziend gaat worden. Dan weet je ook beter hoe intensief je zou moeten behandelen.”
Behalve in de gevoeligheid hoopt Webers ook inzicht te krijgen in de beschermende factoren. “Het kan aan je genen liggen of bijvoorbeeld aan je voedingspatroon.” Aan die opgekweekte oogzenuwcellen zou je beschermende stoffen kunnen toevoegen om te zien of die cel dan minder kwetsbaar wordt, gaat Webers verder. “Die stoffen kunnen per individu heel verschillend zijn. Jij bent misschien wel gevoelig voor allerlei stoffen die in groene groenten zitten en ik helemaal niet. Dan zou aan jou het advies zijn: neem voedingssupplementen. En aan mij: doe dat vooral niet. Dat is voor ons Personalized medicine. Heel innovatief maar nog wel in een experimenteel stadium.”
Dit artikel is een follow-up op: Elektrische lens medische oplossing voor oogafwijkingen
Als je dit artikel leuk vindt, lees dan ook:
