Het biofarmaceutisch bedrijf Xenikos uit Nijmegen werkt aan een medicijn dat het immuunsysteem kan resetten en daarmee het leven van ernstig zieke patiënten kan redden. Het moment van de waarheid is voor T-Guard, na twintig jaar werk, nu aangebroken.
De lange weg van een ‘toevallige’ ontdekking naar de ontwikkeling van een medicijn tegen een zeer zeldzame maar levensbedreigende ziekte, leest als een spannend boek. En het laatste hoofdstuk is nu aangebroken. Het is het erop of eronder voor T-Guard. De komende maand start in het Nijmeegse Radboudumc een beslissende studie naar het medicijn.
Beenmergtransplantatie
T-Guard is bedoeld om ernstige afstotingsreacties te bestrijden bij patiënten die een beenmergtransplantatie hebben gehad. Bij een transplantatie met bloedstamcellen bestaat het risico dat de donor T-cellen (bepaalde immuuncellen) de ontvanger als ‘vreemd’ herkennen en deze gaan aanvallen. Dit heet de graft-versus-host disease (GVHD). Ongeveer de helft van alle patiënten die een beenmergtransplantatie krijgt, ontwikkelt enige mate van GVHD. Wereldwijd krijgen jaarlijks zo’n 7000 tot 8000 patiënten een dusdanig ernstige vorm van deze ziekte, dat de standaardbehandeling met (hoge doseringen) steroïden niet voldoende werkt. Veel patiënten met zo’n ernstige afstotingsreactie komen te overlijden.
T-cellen opruimen
Al decennia lang wordt er gezocht naar een medicijn. De middelen die er nu zijn, zijn onvoldoende effectief. “Ons middel ruimt op een snelle en effectieve manier volwassen T-cellen die verantwoordelijk zijn voor de afstotingsreactie op”, vertelt Ypke van Oosterhout, ontdekker van het middel en oprichter van Xenikos. “Zo kun je als het ware het immuunsysteem op een veilige manier resetten.”
Lange adem
Medisch Bioloog Van Oosterhout ontdekte het middel al in 1995. Na succesvolle proeven in het lab wilde hij het middel vervolgens naar de kliniek brengen. Het begin van een lange weg die handenvol geld kost en zeer tijdrovend is. Enorme inspanningen voor een medicijn dat uiteindelijk slechts voor een kleine groep patiënten kan worden ingezet. “Het is echt een kwestie van lange adem”, zegt Van Oosterhout. “En een continue zoektocht naar financiële middelen.”
Veelbelovend
Al redelijk snel, in de pilotstudie die in 1997 van start ging, bleek dat het middel veelbelovend was. Van Oosterhout: “Dan komt het moment dat je naast het bed staat en patiënten jouw middel krijgen. Ik was aangedaan toen ik voor het eerst oog-in-oog met een patiënt stond. Van de eerste zeven patiënten die ons middel kregen toegediend bij een studie, heeft een patiënt het overleefd die anders zeker was overleden. Bij vier andere patiënten heeft T-Guard de GVHD tot stilstand had gebracht, maar was de aangerichte schade inmiddels onomkeerbaar. Deze resultaten hebben mijn motivatie enorm versterkt.”
Continuïteit
Sinds 2012 wordt Xenikos financieel gesteund door OostNL , het Innovatie- en Investeringsfonds Gelderland, en Sanquin Bloedvoorziening. “Dat scheelt enorm. Het geeft continuïteit”, vertelt Van Oosterhout. Maar om meer onderzoek te kunnen doen, bleef het noodzakelijk om meer financiers te vinden. In 2018 kon een belangrijke volgende stap worden gezet, met een klinische studie in de Verenigde Staten. “De FDA geloofde in ons middel en we kregen de mogelijkheid om een studie op te zetten met 47 patiënten, die voldoende zou moeten zijn om de werking aan te tonen.”
De studie werd per direct afgebroken, vreselijk.”
Ypke van Oosterhout
Dramatische wending
Een hoopvol moment, maar met een dramatische wending: de eerste drie patiënten die het middel kregen overleden. “De studie werd per direct afgebroken; vreselijk”, vertelt Van Oosterhout. Na uitvoerig onderzoek bleek dat de patiënten, allemaal in zeer slechte conditie, niet waren overleden door het middel, maar door hun ziekte. Van Oosterhout: “Dat is het nadeel bij ons middel. Het gaat om zeer zieke patiënten die kunnen komen te overlijden door bijkomende complicaties van de ziekte. Dat dit soms ook gebeurt met T-Guard, wil niet zeggen dat het aan het medicijn ligt.”
Nieuwe studie
Nadat Xenikos dit kon aantonen, mochten ze een nieuwe studie opstarten. Inmiddels staat deze studie, waar 250 patiënten in Europa en de Verenigde Staten aan deel zullen nemen, op het punt van beginnen. De eerste patiënt zal behandeld worden in het Nijmeegse Radboudumc. Een Spaanse farmaceut gaat T-Guard produceren. Kosten om dit alles te kunnen financieren: een slordige 40 miljoen euro. Dit werd onder meer opgebracht door Veloxis Pharmaceuticals, een Amerikaanse farmaceut die zelf ook medicijnen ontwikkeld tegen afstotingsreacties.
Erop of eronder
Van Oosterhout voelt de spanning stijgen. Wat als het weer misgaat tijdens de studie? “Het is erop of eronder. Als deze studie niet laat zien wat we verwachten, dan houdt het op.” Het zal waarschijnlijk een tot twee jaar duren voordat alle benodigde patiënten zijn geïncludeerd in de studie en kunnen de finale conclusies worden getrokken.
De lat ligt hoog. “Als T-Guard niet beter blijkt te werken dan de bestaande alternatieven, dan vragen we geen registratie aan”, zegt Van Oosterhout. Werkt het middel goed, dan verwacht Xenikos in 2024 goedkeuring aan te vragen. “Dan hebben we vervolgens een instrument in handen dat ook ingezet kan worden bij andere ziektebeelden, zoals bij de afstoting van donororganen of bepaalde auto-immuunziekten. In potentie hebben we iets heel moois in handen. Dan wordt Xenikos een kraamkamer voor nog meer medicijnen.”
Ook interessant: Orgaantransplantatie zonder levenslange medicatie
Samenwerking
Als je dit artikel leuk vindt, lees dan ook:
