De Duitse minister van economische zaken Robert Habeck gaat er vanuit dat Duitsland nog tot tenminste de zomer van 2024 nodig heeft om onafhankelijk te worden van Russisch aardgas, maar volgens het Deutsche Institut für Wirtschaftsforschung (DIW) kan het al veel eerder. Als er snel wordt gehandeld dan is Duitsland nog voor de winter vrij van Poetin. Er is dan wel een goede samenwerking nodig binnen Europa, het gasverbruik moet omlaag en kolencentrales mogen iets langer openblijven.
Dat schrijft DIW in het vrijdag verschenen rapport Energieversorgung in Deutschland auch ohne Erdgas aus Russland gesichert.
Het uitgangspunt is dat Duitsland tot nu toe voor ongeveer 55% van zijn aardgas afhankelijk is van Rusland. Om dat naar 0% te verlagen, is een enorme uitdaging, maar niet onmogelijk, schrijven de DIW-energiedeskundigen. Het zal moeten komen uit een efficiëntere benutting van de gasinfrastructuur in Europa en een verlaging van het gasverbruik met 19% tot 26%.
DIW: “Als de mogelijkheden voor een lager energieverbruik optimaal benut worden en er tegelijkertijd zoveel als technisch gezien mogelijk gasleveringen komen uit andere landen dan is de Duitse gasvoorziening in het lopende jaar en de winter van 2022/23 ook zonder invoer uit Rusland gegarandeerd”, aldus DIW.
Omvang van het probleem
Hoe groot de uitdaging precies is, blijkt uit de cijfers. Duitsland verbruikte in het coronajaar 2020 volgens Eurostat 868 terawattuur (TWh) aan aardgas. Dat staat gelijk aan 86,8 miljard kubieke meter (m3), waarvan 29% naar de industrie ging en 29% naar huishoudens. De energiesector neemt 28% voor zijn rekening en kleinverbruikers rond de 13%.
Bijna al dat aardgas wordt geïmporteerd. Duitsland produceert slechts 5% van zijn eigen verbruik. De import uit Rusland ligt rond de 50 miljard m3. Dat Russische gas komt door drie pijplijnen: een door de Oostzee (Nordstream 1), een door de “broederschap-pijpleiding” door Oekraïne, Tsjechië en Slowakije en een door Wit-Rusland en Polen (Yamal).
Naast Rusland is Noorwegen de belangrijkste leverancier dat ongeveer 37% van de Duitse import dekt. Nederland was ooit even belangrijk, maar dat is sinds de aardbevingen in Groningen minder geworden.
Vloeibaar gas
Wat het losmaken van Rusland extra lastig maakt is dat Duitsland zelf geen havens heeft voor vloeibaar gas (LNG). Al het LNG moet nu worden geïmporteerd uit Nederland (Rotterdam), België (Zeebrugge), Frankrijk (Duinkerken) en Polen (Świnoujście).
Technisch is het volgens DIW mogelijk om dit jaar de gasimport (inclusief LNG) uit de rest van Europa te verhogen met 37 miljard m3 door de bestaande pijpleidingen. Maar dat is niet echt realistisch. DIW heeft daarom drie scenario’s gemaakt:
- Het basisscenario waarbij alles bij het oude blijft
- Een realistische verhoging van het aanbod van aardgas plus LNG uit Europa (exclusief Rusland)
- Een maximale verhoging van het aanbod van aardgas plus LNG uit Europa (exclusief Rusland)
Bij het realistische scenario wordt er rekening gehouden met het feit dat andere EU-landen zelf ook extra gas nodig hebben om los te komen van Rusland. Toch is zelfs dan een extra import mogelijk van 19 miljard m3, waarvan 14 miljard m3 in de maanden april t/m december (een deel van het jaar is immers al voorbij).
Hieronder een grafiek met de verschillende scenario’s:
Noorwegen en Nederland
Het grootste deel van de extra import moet uit Noorwegen komen. DIW gaat ervan uit dat de Noren het komende jaar op maximale capaciteit blijven leveren. Wat er wel bedacht moet worden, is dat een klein deel van het Noorse gas naar Polen zal gaan omdat die ook meer niet-Russisch gas nodig hebben.
Voor wat betreft Groningen rekent DIW erop dat het niveau van 2021 ongeveer gelijk blijft (maximaal bijna 2 miljard m3 per maand). Dat zou betekenen dat een deel van de geplande verlaging van de gasproductie in Groningen moet worden uitgesteld.
Bij de LNG-havens is het theoretisch mogelijk dat de verschillende terminals de helft van hun capaciteit voor Duitsland vrijhouden, maar zover zal het niet komen. Vooral voor Rotterdam wordt het lastig de export naar Duitsland sterk te verhogen. Dat komt doordat Rotterdam zelf een substantieel deel van zijn LNG uit Rusland krijgt. Dat moet dus eerst vervangen worden. De eerste LNG-terminal in Duitsland wordt op zijn snelst in 2022 verwacht in Wilhelmshaven.
Andere landen in Zuid- en Centraal-Europa zouden ook nog een rol kunnen spelen, maar dat is iets voor later, omdat het gas daar nu nog stroomt van oost (Rusland) naar west. Die stroom moet eerst omgedraaid worden. Pas daarna kan er eventueel gas uit Noord-Afrika en het Midden-Oosten via Italië, Kroatië en Turkije naar Duitsland kunnen komen.
Minder verbruik
Om los te komen van Russisch gas is het absoluut noodzakelijk dat het verbruik daalt. Deels gaat dat automatisch. Hogere prijzen leiden immers tot minder vraag. Maar dat is slechts een deel van de oplossing. Er moet meer gebeuren. Ook hier heeft DIW weer realistische aannames en optimistische.
In het basisscenario gaat DIW uit van een besparing van 9% tegenover 2020 (toen aardgas spotgoedkoop was). Dat zou neerkomen op dezelfde vraag naar aardgas als in 2015 (toen de prijzen een stuk hoger waren). In dit scenario speelt vooral de elektriciteitsproductie een rol. Gas zal deels vervangen worden door kolen, wat natuurlijk wel slecht is voor het klimaat, en dus niet te lang mag duren.
In het middelste scenario wordt uitgegaan van een besparing van 18%. In dat geval wordt er helemaal geen gas meer gebruikt voor de elektriciteitsproductie. Daarnaast wordt van zowel de industrie als van huishoudens een offer van 15% gevraagd.
Bij huishoudens kan dan worden gedacht aan het omlaag draaien van de thermostaat, het sneller plaatsen van warmtepompen, meer isolatie en minder lang warm douchen. Bedrijven kunnen overstappen op andere energievormen zoals biomassa, kolen of groene energie. En ze kunnen bedrijfsprocessen tegen het licht houden.
In het optimistische scenario is in de industrie nog veel meer mogelijk. DIW beroept zich daarbij op een studie van de semi-overheidsorganisatie Agora Energiewende waar een potentieel van 33% uitrolt. De grootste besparingen zijn mogelijk in de voedingsindustrie en chemie, omdat hier het makkelijkst overgestapt kan worden op andere energievormen.
Hier een overzicht van de verschillende scenario’s aan de vraagkant:
De praktijk
Hoe zien de komende maanden eruit als Duitsland van het Russische gas af gaat? Het maakt niet uit of dat uit eigen overtuiging is, of omdat Rusland zelf besluit de kraan dicht te draaien.
De eerstkomende maanden is er geen probleem omdat Duitsland nog flinke reserves heeft. Maar vol zijn ze zeker niet. De maximale opslagcapaciteit bedraagt 24,5 miljard m3. Het doel van de regering in Berlijn is om de reserves tot november bij te vullen tot 90%. Dat betekent alleen al een extra importbehoefte van 16 miljard m3. Dat is dus gas dat niet verbruikt kan worden.
Als er nu uit wordt gegaan van een realistisch scenario voor wat betreft de extra gasimport uit Europa en het middelste scenario bij het verbruik dan komt Duitsland er nog niet. Volgens DIW is nog een gat van ongeveer 10% dat op een of andere manier moet worden gedicht. Nog meer importeren is onrealistisch. Dat valt dus af. Zelf meer energie produceren is op korte termijn ook niet haalbaar. Duitsland ontkomt er dus niet aan om het laatste stuk te dichten via extra besparingen. Dat gaat pijn doen, maar het is niet onmogelijk.
