In ‘hotspot’ Spanje stijgt de gemiddelde temperatuur twee keer zo snel

Een crisis als de coronapandemie vraagt om stevige maatregelen. De EU heeft 723,8 miljard vrijgemaakt om met het coronaherstelfonds (Recovery and Resilience Facility; RRF) de Europese economie uit de door corona veroorzaakte recessie te trekken. Om aanspraak te maken op een deel van die grote zak geld, dienen lidstaten een plan in bij de Europese Commissie. In de serie Decarbonizing Europe leggen we die plannen onder een vergrootglas.

In 2020 kromp de Spaanse economie met elf procent – de sterkste neergang ooit gemeten in het land. De cijfers liegen er niet om: van alle Europese landen, raakte de coronapandemie Spanje het hardst. Een ambitieus en omvangrijk coronaherstelplan, bestaande uit 112 investeringen en 102 hervormingen, moet het land uit het slop trekken.

Met een budget van €69.5 miljard aan subsidies, is het Plan Recuperación, Transformación y Resilienca het duurste plan dat voor de Europese Commissie verscheen. De investeringen moeten leiden tot 250.000 nieuwe banen en een stijging van het bruto binnenlands product met 2 procent.

De investeringen en hervormingen zijn opgesteld rondom vier kernpunten: de groene transitie, de digitale transitie, sociale en territoriale inclusie en gendergelijkheid. 40 procent van het budget gaat naar klimaatdoeleinden en 28 procent is gereserveerd voor het bevorderen van de digitale transitie. Met het plan beoogt de regering de overgang naar een “koolstofarme, duurzamere en klimaatbestendige economie te versnellen.”

Een groen Spanje

Om de overgang naar “een groen Spanje” te realiseren, investeert het land €27.8 miljard in klimaatdoeleinden, waarbij duurzame energie en energie-efficiëntie het centrum vormen. Het energie-efficiënt maken van gebouwen, betere infrastructuur, opslag en flexibiliteit van energie en groene waterstof zijn de belangrijkste kostenposten. Tot hoeveel CO₂-reductie de maatregelen samen moeten leiden, staat niet in het plan vermeld.

Al deze plannen zijn in lijn met het Nationale Energie en Klimaatplan (NECP) van Spanje. In het plan stelt de regering als doel dat de energie-efficiëntie voor 2030 gestegen moet zijn met 39,5 procent. Ook moet tegen die tijd 42 procent van het energieverbruik uit hernieuwbare energiebronnen komen.

Wet klimaatverandering en energietransitie

Daarnaast wil de regering een ‘Wet klimaatverandering en energietransitie’ implementeren, waarbij duurzame doelen voor 2030 en klimaatneutraliteit in 2050 (inclusief een volledig duurzaam elektriciteitssysteem) vastgesteld. “Een goed plan. Zo is er een duidelijk referentiekader en kunnen er maatregelen genomen worden als klimaatdoelstellingen niet gehaald worden”, aldus Manola Brunet. Brunet is geograaf gespecialiseerd in klimaatverandering en hoofd van het Centrum voor Klimaatverandering van de Rovira i Virgili Universiteit.

Een nationale klimaat wet is belangrijk, omdat Spanje over het meest gedecentraliseerde bestuurssysteem van de Europese Unie beschikt: de negentien autonome gemeenschappen hebben veel zeggenschap over hun klimaat- en energiebeleid en de ontwikkeling en implementatie ervan. Volgens de International Energy Agency zorgt dit gedecentraliseerde bestuurssysteem ervoor dat effectieve co-coördinatie tussen de centrale regering en de regio’s lastig is en succesvolle implementatie van maatregelen van de groene transitie in de weg zit.  Een nationale wet – die boven de regionale wet staat – moet dit makkelijker maken.

Hotspot voor klimaatverandering

Toch is Brunet verder niet positief gestemd. “Mijn indruk van de nationale plannen om klimaatverandering tegen te gaan, is dat ze heel algemeen zijn. Ik hoor veel blablabla: het gaat er wel over, maar het ontbreekt aan een duidelijk plan. Terwijl Spanje een hotspot is voor opwarming van de aarde. We hebben een mediterraan klimaat, er valt steeds minder regen, er is steeds meer droogte. Dat heeft grote gevolgen voor het hele ecosysteem, voor mensen en de natuur.”

Waar de temperatuur wereldwijd gemiddeld met 1,1 °C steeg, is dit op het Spaanse vaste land dubbel zo hoog, volgens onderzoek van Brunet. Mocht deze trend doorzetten, dan is het heel waarschijnlijk dat grote delen van Zuid-Spanje veranderen in een woestijn, aldus onderzoek van het Mediterraans Instituut voor Biodiversiteit en Ecologie. “Toch valt nieuws over het klimaat hier nog altijd onder het wetenschapskatern. Het staat niet op de voorpagina’s”, aldus Brunet.

Ook Josep Lluís Martínez González, professor Milieu en Economie aan de Universitat Autònoma de Barcelona, maakt zich zorgen. “Hoe zuidelijker, hoe ernstiger de scenario’s. Onze grootste bedreigingen zijn een tekort aan water, bosbranden, desertification, overstromingen, verlies van de kustlijn en tropische hittegolven. Ook krijgen we problemen met migratie, omdat steeds meer mensen uit Afrika naar Europa en Spanje zullen vluchten.”

Nieuw ministerie

Ook de Spaanse regering ziet de noodzaak in: zo werd er in 2018 een Ministerie voor de Ecologische Transitie en Demografische Uitdaging in werking gesteld. Twee jaar later werd de desbetreffende minister, Teresa Ribera, bevorderd tot vicepremier. Deze actie illustreert het belang dat de regering aan klimaatverandering hecht. 

Maar, Brunet vindt dat de politiek nog veel harder aan de bak moet dan dat. “Mensen doen wat ze kunnen. Als energie geproduceerd wordt door fossiele brandstoffen, dan is dat wat het is. Maar als er groene elektriciteit is, zouden ze het kopen. Die verantwoordelijkheid ligt bij de regering.”

Duurzame energie

In 2050 wil Spanje klimaatneutraal zijn en moet de energiemix voor 97 procent uit duurzame energie bestaan. Zodoende richt het land zich op grootschalige ontwikkeling van hernieuwbare energie in de vorm van wind- en zonne-energie en groene waterstof. In het herstelplan wordt echter relatief weinig budget (6,1 miljard euro) uitgetrokken voor investeringen in schone technologieën en versnelling en gebruik van hernieuwbare energiebronnen, waaronder de implementatie van groene waterstof.

Efficiëntie voorop

Naast duurzame energie is ook het efficiënt gebruiken van energie is een belangrijk punt voor de klimaatstrategie van het Zuid-Europese land. In alle sectoren zijn doelstellingen omtrent de energietransitie sterk afhankelijk van een vermindering in gebruik. Zo is het land al begonnen met het loskoppelen van energieverbruik en economische groei. Met andere woorden: groei is geen excuus meer om meer energie te verbruiken. In het herstelplan is €3.4 miljard uitgetrokken voor het energie-efficiënt maken van gebouwen.

Voor duurzame mobiliteit is €7.8 miljard vrijgemaakt. Het geld wordt gestoken in het verbeteren van de spoorlijninfrastructuur, lage-emissiezones in te voeren in stedelijke gebieden, ‘groene’ bussen en de verdere ontwikkeling van het openbaarvervoer in steden. Een logische keuze, aldus González. “Transport is een van de grootste veroorzakers van koolstofdioxide uitstoot. Efficiënter wegverkeer, een betere infrastructuur voor fietsen en investeren in spoorwegen helpen om die uitstoot terug te dringen.”

Daarnaast staan er in het herstelplan ook maatregelen die de effecten van klimaatverandering op ecosystemen, biodiversiteit en de kustlijn moeten tegengaan. Zo wordt een circulaire economie gepromoot door water- en afvalmanagement te verbeteren.

Veel onduidelijkheid  

De plannen zijn goed, maar de professor Milieu en Economie maakt zich vooral zorgen om het institutionele framewerk dat de hervormingen moet uitvoeren. “Ik zie het framewerk als een obstakel voor efficiëntie. Zo financiert Spanje via het RRF-fonds universiteiten met het aannemen van onderzoekers. Maar, universiteiten mogen zelf de salarissen bepalen. Het komt er soms op neer dat een onderzoeker minder verdient dan een kassière. Ik maak me zorgen dat regionale overheden, publieke bedrijven, kennisinstellingen en individuen het geld gebruiken in hun eigen voordeel, en niet in het voordeel van Spanje op de lange termijn.”

Ook Brunet ziet dat er over de verdeling van de kleine zeventig miljard euro veel onduidelijkheid heerst. “De centrale regering zegt dat ze de subsidies evenredig over de districten verdelen, maar ik hoor alleen maar dat het onduidelijk is hoeveel ze krijgen en waar het geld precies voor mag worden gebruikt.” Onderzoek van de BBVA onderschrijft deze bevinding, hun conclusie luidt dat het herstelplan langzaam vooruitgang boekte in 2021. De centrale overheid heeft maar 45 procent van de totaal geplande betalingen gedaan.

Cover photo: Summer in Rio Parc, Madrid. Beeld: Pedro Armestre, Greenpeace.