Met het bidbook ‘Enlightening Tomorrow’s Society’ dingt Eindhoven mee naar de titel “Meest Innovatieve Stad van Europa”. Vandaag in Brussel zijn de presentaties van de negen finalisten. Wethouder Mary-Ann Schreurs (innovatie, cultuur) leidt de Eindhovense delegatie. Reden genoeg om nog eens wat dieper in de Eindhovense licht-ambities (pdf) te duiken. Onderstaande analyse verscheen eerder op Platform31.
Lees ook deze artikelen over de Eindhovense slim-licht-ambities
Lichtstad Eindhoven is de gloeilamp ver voorbij. Als aanvoerder in technologie, design en kennis, neemt de stad alleen nog genoegen met slimme lichtsystemen voor de openbare ruimte. Met licht dat een geïntegreerd onderdeel is van wegen en objecten en de geleider is voor communicatie en sfeer. Tot 2030 testen gemeente, kennisinstellingen, marktpartijen én burgers het ‘nieuwe licht’ in levende laboratoria.
Wat betekent licht écht in ons dagelijks leven? En hoe verbetert het de kwaliteit van leven in Eindhoven? Mede op basis van deze vragen ontwikkelden Elke den Ouden en Rianne Valkenburg van TU/e Lighthouse de ‘Visie en Roadmap Stedelijke Verlichting Eindhoven 2030’.
“Licht heeft een enorme impact op hoe mensen zich voelen. Dus als we licht kunnen inzetten om de kwaliteit van leven te vergroten met de technologie die er is, dan kunnen we daarvoor zinvolle toepassingen ontwikkelen zoals apps die ouderen de weg wijzen door de stad of kunnen we de sterkte van het licht aanpassen op de sfeer in een park”, legt Den Ouden uit. “De Roadmap gaat daarom niet over producten, hardware en technologische specificaties, maar over wat we daarmee specifiek kunnen in services voor de inwoners van onze stad. Anders gezegd: de Roadmap beschrijft hoe licht de verbinding kan zijn tussen technologie en maatschappelijke behoefte.”
“Een soort iTunes-store met apps voor de openbare verlichting”
Die verbinding accelereert het sterkst vanuit de Quadruple Helix. Daarmee doelen ze op de onderlinge samenwerking tussen gemeente, kennisinstellingen, marktpartijen en burgers. “Juist die gezamenlijke denkkracht leidt tot allerlei applicaties die een extra dimensie geven aan licht”, verwacht Valkenburg. “Een soort iTunes-store voor apps die publieke services aanbieden in relatie tot openbare verlichting. Wat mij betreft is dit geen ondenkbare ontwikkeling. De vraag is wel hoe de apps in die etalage zowel het publiek belang als ook het marktbelang kunnen dienen.”
Den Ouden: “Dit kan alleen als we de basisinfrastructuur toegankelijk maken voor iedereen en de data openstellen, en tegelijk privacy borgen. Daarvoor zijn we nu op zoek naar nieuwe businessmodellen. Die zijn er nog niet. Evenals een goede wet- en regelgeving. De virtuele openbare ruimte is nog onontgonnen gebied waar basisregels als veiligheid en toegankelijkheid nog geregeld moeten worden. Het is belangrijk dat we dat op Europese schaal doen, om te zorgen dat we onze principes van kwaliteit van leven ook in de virtuele omgeving doorvoeren, én om te zorgen dat er een voldoende grote markt is voor de oplossingen.”
“De roadmap is geen vastgesteld pad”
De Roadmap beschrijft weliswaar de weg die de gemeente Eindhoven bewandelt om haar openbare verlichtingsinstallaties door te kunnen ontwikkelen tot een geïntegreerd lichtgrid. De vraag is in hoeverre deze route ook is te volgen door andere steden. Valkenburg: “Leggen we de Roadmap op het niveau van Nederland, dan zou het niet hoeven uitmaken dat elke stad hierin zijn eigen thema en ambitie kiest of accenten aanbrengt. De roadmap is geen vastgesteld pad, maar een overzicht van mogelijke oplossingsrichtingen die ons helpen om een gewenst scenario te bereiken. Het is vooral belangrijk dat een stad voor zichzelf een duidelijk toekomstbeeld vormt over wat ze wil met smart lighting en op basis daarvan zijn eigen keuzes maakt. Daarbij kunnen steden wel heel goed samenwerken en experimenteren, zodat ze in gezamenlijkheid een dergelijk lichtgrid verder ontwikkelen. Dat samenwerken proberen wij ook zoveel mogelijk te organiseren. Mede omdat we zijn aangesloten bij Lighting Urban Community International (LUCI) zijn we in staat het platform continu te ontwikkelen. Dankzij de uitruil van kennis en ervaring kunnen alle aangesloten steden een Roadmap maken, gebaseerd op een eigen ambitieniveau.”
“Een stad die veranderingen en vooruitgang omarmt en waar kenniswerkers zich dagelijks buigen over de vraag hoe we de wereld om ons heen duurzamer, gezonder, leefbaarder en veiliger kunnen maken.”
De toekomstvisie die LightHouse ontwikkelde, past ook bij een stad als Eindhoven. Bij een stad die veranderingen en vooruitgang omarmt en waar kenniswerkers zich dagelijks buigen over de vraag hoe we de wereld om ons heen duurzamer, gezonder, leefbaarder en veiliger kunnen maken. Dat de Roadmap soepel door de Raad kwam, is overigens mede te danken aan Mary-Ann Schreurs, wethouder van Innovatie, Design, Cultuur en Openbare Ruimte. Zij onderkent het belang van innovatie voor de economische ontwikkeling van haar stad en is bereid risico’s te nemen die inherent zijn aan innovatie.
Dit neemt niet weg dat het aanbestedingstraject dat volgde veel impact had. Allereerst omdat het nog onduidelijk was welke aanbestedingsvorm het beste zou passen. “Een marktconsultatie bood soelaas”, vertelt projectleider Annemarie Totté. “Ruim honderd ondernemers en andere stakeholders bogen zich over de uitvraag. Daaruit bleek onder andere dat aanbesteden voor de hele stad te risicovol was. Vandaar dat we de uitvoeringsfase uiteindelijk hebben opgesplitst in twee termijnen en het uitvoeringsgebied in vijf zones.“
“Het effect van de marktconsulatie was ook dat we ons gingen beraden over de meest geschikte aanbestedingsvorm. Dat bleek een concurrentiegerichte dialoog. Na het publiceren van de dialoogleidraad in 2014 startten drie dialoogrondes. Aan een bewonerspanel vroegen we hoe bewoners denken over de wijze waarop slimme openbare verlichting kan bijdragen aan de kwaliteit van leven. Met de samenvatting daarvan kon de markt haar voordeel doen. Hoewel dit aanbestedingsproces leidde tot drie hele goede inschrijvingen, kwam Phillips/Heijmans als voorlopige contractpartner uit de aanbesteding.”
“Zeker is dat ze het lichtplan in nauwe afstemming met bewoners en weggebruikers gaat ontwikkelen”
In de eerste fase van de implementatie van de Roadmap (tot eind 2020) start het consortium met het verkeerstracé John F. Kennedylaan – Eisenhowerlaan, het verkeerstracé Ring en de woonbuurten Gijzenrooi, Schrijversbuurt en Woenselse Heide (West). Daarvoor is 3,2 miljoen euro beschikbaar. Bijzonder is dat Phillips/Heijmans per gebied een lichtplan op maat maakt. Totté: “Ook al weten we nog niet precies hoe dat eruit gaat zien, zeker is dat ze het lichtplan in nauwe afstemming met bewoners en weggebruikers gaat ontwikkelen. Blijkt na vijf jaar dat Phillips/Heijmans daadwerkelijk een vernieuwend lichtgrid heeft ontwikkeld en de kwaliteit van leven is verbeterd, dan rollen we het lichtplan verder uit over de hele stad.”
“Eindhoven is bereid om alle opgedane ervaring met andere gemeentes te delen”
Nu de daadwerkelijke gunning dichterbij komt, kijken de gemeente Eindhoven en TU/e LightHouse terug op een succesvol traject. Den Ouden prijst de gemeente vooral om haar integraal projectleiderschap. “Het projectteam was deskundig en 
flexibel, wist alle stakeholders bij elkaar te brengen en hield stevig de regie.” Zelf vindt Totté het belangrijk dat het projectteam Roadmap Licht sinds het eerste uur nauw betrokken was bij het hele traject. Maar laten we ook niet vergeten dat het hele traject duur was en dat we er meer dan twee jaar voor nodig hadden om tot een contractpartner te komen. Dat had natuurlijk alles te maken met de zeer complexe vraag”, relativeert Totté.
Voor Eindhoven, die graag voorop wil blijven lopen als innovatieve Lichtstad, is het die investering waard. Bovendien kijken veel gemeenten met grote interesse naar de manier waarop de stad zich bezig houdt met slim licht. Totté: “Tilburg en Breda volgen bijvoorbeeld de manier hoe wij deze aanbesteding aanpakken en zijn benieuwd wat er straks uitkomt. Vanuit de gemeente Eindhoven zijn we in elk geval graag bereik om alle opgedane ervaring met andere gemeentes te delen, maar wil ook graag van andere steden leren. De ene gemeente heeft meer kennis over innovatief aanbesteden, terwijl een andere gemeente verder is in technologie en innovatie.”
Als je dit artikel leuk vindt, lees dan ook:
