De mensen die het stedenbouwkundig en klimaatbeleid bepalen, leven niet zelden in een vertekende realiteit. Zij wonen in rustige en lommerrijke buurten, ervaren het wegverkeer voornamelijk als automobilist en zijn vaak bezitters van een tweede huis en vliegen geregeld. Over het geheel genomen dragen zij echter meer bij tot de klimaatverandering dan de gemiddelde stadsbewoner die in dichtbevolkte buurten woont en omringd is door asfalt, beton en verkeerslawaai. Toch zijn het de sociaal bevoorrechten die relatief veel gewicht in de schaal leggen bij de besluitvorming over stadsplanning of milieubeleid. Dat is niet eerlijk, zegt bioloog en ruimtelijk planner Dr. Sonja Gantioler van EURAC Research in Bolzano.
Sociaal achtergestelde mensen krijgen steeds vaker te maken met acute klimaatproblemen zoals hitte-eilanden, overstromingen na hevige regenval, luchtverontreiniging en een afnemende biodiversiteit. De onderzoekster hield zich in haar dissertatie al bezig met de rechtvaardige toegang tot de ecologische ruimte in de stad. Nu coördineert zij het EU-project JUSTNature, dat de basis wil leggen voor het recht op die ruimte.
Op de natuur gebaseerde oplossingen
Het project is gericht op zes Europese steden waar prakijklaboratoria worden opgezet en passende, op de natuur gebaseerde oplossingen voor een beter milieu worden ontwikkeld. De steden zijn Bolzano-Merano in Italie, Chania in Griekenland, Gzira op Malta, Leuven in België, München in Duitsland en Szombathely in Hongarije. Het doel is steden klimaatbestendig en duurzaam te maken en aanpassing aan klimaatverandering te bewerkstelligen.
Natuurlijke, op de natuur gebaseerde oplossingen krijgen de voorkeur boven technische oplossingen, legt Dr Silvia Croce van het Instituut voor Hernieuwbare Energie van EURAC Research uit. Zij schreef een proefschrift over het gebruik van stedelijke grond. Je kunt al veel milieuvoordelen bereiken door op op braakliggende terreinen en andere open vlaktes in de stad verschillende soorten vegetatie te laten groeien.
Ook interessant: De natuur kan zelf helpen gevolgen van extreem weer op te vangen
Naast het behoud van de biodiversiteit kan dit ook de voorwaarden scheppen voor stadslandbouw binnen de stadsgrenzen. Een andere op de natuur gebaseerde oplossing is het gebruik van water voor verschillende doeleinden, waaronder regenwaterbeheer en verdampingskoeling. In de categorie technische oplossingen valt het gebruik van hernieuwbare energiebronnen en koele materialen die een koelere oppervlaktetemperatuur kunnen handhaven. Een voorbeeld is de toepassing van white-topping op asfaltoppervlakken om de luchttemperatuur constant te verlagen, aldus Croce.
Gigantische taak
Wat er precies gaatgebeuren in de zes laboratoria, is nog niet bekend. Bij dit recht op ecologische ruimte en – in deze context – gaat het om co-creatie met burgers. De uitdaging bestaat erin participatieprocessen zo op te zetten dat niet steeds dezelfde groepen en generaties het voor het zeggen hebben. De mensen die op een bepaalde plaats wonen en er dagelijks mee omgaan, zijn immers ook deskundigen. Deze deskundigheid moet worden opgenomen. “Je moet ook kijken naar machtsdynamiek en vraagstructuren. Dat is een gigantische taak”, zegt Gantioler.
Bovendien kan de selectie van de meest geschikte op de natuur gebaseerde oplossingen voor een stedelijk gebied ook een grote uitdaging zijn, aldus Croce. Van fundamenteel belang hierbij zijn duidelijke stads- en locatiespecifieke doelstellingen die het mogelijk maken criteria vast te stellen. Criteria die als leidraad kunnen dienen voor zowel het soort gebruik van het oppervlak als de beoordeling van de prestaties daarvan.
Deze benadering wordt begunstigd door een breed scala van oplossingen die op stedelijke grond kunnen worden toegepast. Stedelijke oppervlakken omvatten zowel grond- als gebouwoppervlakken. Deze laatste worden vaak alleen beschouwd als beschermende en isolerende lagen van binnenruimten. Zij bieden echter grote gebruiksmogelijkheden in termen van op de natuur gebaseerde oplossingen om de klimaatbestendigheid en duurzaamheid te verbeteren.
Beperkt effect
Croce: “Naar schatting maken daken zo’n 20 tot 25 procent uit van de totale stedelijke oppervlakte en de oppervlakte van gevels bijna twee keer zoveel.” Toch bestaat er geen ideaal landgebruik waarmee de doelstellingen in alle drie categorieën kunnen worden bereikt: klimaatbestendigheid, duurzaamheid en aanpassing.
In een eerdere casestudy in Bolzano, bijvoorbeeld, richtte men zich alleen op de cluster groene oplossingen. Dat was onvoldoende om alle drie de problemen op te lossen, legt Croce uit. Zo bleek dat groene oplossingen bijdragen tot een verbetering van het menselijk thermisch comfort, maar slechts een beperkt koelend effect hebben. Onder bepaalde omstandigheden kunnen zij ook leiden tot een stijging van de luchttemperatuur. Croce: “Door meerdere oplossingen te combineren, is het echter mogelijk de belangrijkste beperkingen van de afzonderlijke scenario’s voor oppervlaktegebruik te overwinnen. Dit is wat de resultaten hebben aangetoond.”
Economische en sociale indicatoren
Om de levenscyclusduurzaamheid, de technische beperkingen en de haalbaarheid van op de natuur gebaseerde oplossingen te kunnen beoordelen, is een evaluatie van economische en sociale indicatoren vereist. Evenals de milieuproblematiek zijn de economische evaluaties van op de natuur gebaseerde oplossingen stad- en locatiespecifiek. Er moet ook rekening mee worden gehouden dat sommige oplossingen weliswaar lagere implementatiekosten hebben dan andere, maar dat zij gepaard kunnen gaan met hoge onderhoudskosten, aldus Croce.
Gantioler wijst erop dat de voordelen die ecosystemen voor de samenleving opleveren, nauwelijks in geld zijn uit te drukken. Hoeveel geld is er immers te verdienen wanneer kinderen op een braakliggend terrein in de stad kunnen spelen in plaats van voor de Playstation te zitten? Men is het erover eens dat op de natuur gebaseerde oplossingen zeer kosteneffectief zijn vanuit het oogpunt van de samenleving als geheel. Er kan veel worden bereikt met een betrekkelijk geringe financiële inspanning. Toch worden de voordelen van op de natuur gebaseerde oplossingen in analyses nog steeds systematisch ondergewaardeerd en dit heeft een remmend effect op investeringen, zo blijkt uit een studie.
Substituut
De deskundige waarschuwt er echter voor om op de natuur gebaseerde oplossingen te gebruiken als rechtvaardiging om systemen in stand te houden die schadelijk zijn voor het milieu. Als voorbeeld noemt zij een moswand in Stuttgart, waar een van de hoogste niveaus van fijnstofverontreiniging in Duitsland wordt gemeten. De verwachtingen over de luchtzuiverende werking van deze muur van mos, waren schromelijk overdreven. “Want op de natuur gebaseerde oplossingen kunnen geen substituut zijn voor impopulaire politieke maatregelen – zoals het terugdringen van het autoverkeer”, vat Gantioler samen.
Zij kunnen evenmin worden beschouwd als een compenserende maatregel voor bodemafdekking. Als grond wordt bebouwd, kan het verlies aan grond niet eenvoudig worden gecompenseerd door een groen dak of een met klimop begroeide gevel op een nieuw gebouw. Veeleer moet worden nagegaan hoe bestaande natuurlijke structuren kunnen worden behouden en geïntegreerd. Dit is de enige manier om een duurzame basis te creëren voor het recht op ecologische ruimte.
Ook interessant: Duitse planoloog wil ook in eigen land water veel meer ruimte bieden
