Populytics geeft zwijgende meerderheid een stem

By Ewout Kieckens

De samenleving is wereldwijd gepolariseerd en de pandemie heeft dat allesbehalve doen verminderen. Politici en andere bestuurders in het openbaar bestuur hebben meer en meer moeite aansluiting te vinden bij de burger. Natuurlijk bestaat er wel de oude vertrouwde methode van onder andere inspraakavonden en opiniepeilingen, maar die zijn vaak tijdrovend (avonden) of oppervlakkig (enquêtes) van aard. 

Wereldkundig

Dat moet anders, dat kan beter, vond Niek Mouter in 2017. Hij was als econoom gepromoveerd op maatschappelijke kosten-batenanalyses aan de Technische Universiteit van Delft en had uit vervolgonderzoek een wetenschappelijke methode ontwikkeld gericht op burgerparticipatie bij besluitvorming van de overheid. Deze methode, die Participatieve Waarde Evaluatie (PWE) heet, maakte Mouter wereldkundig toen hij er samen met twee onderzoekers in 2021 over publiceerde. 

De methode laat burgers virtueel op de stoel van de bestuurder zitten. Net als bij een enquête krijgt de burger die deelneemt een vragenlijst voorgelegd, maar daarmee houdt de vergelijking met een gewone opiniepeiling wel op. In plaats van vragen beantwoorden, wordt de deelnemer online een dilemma gepresenteerd. Met dilemma wordt de kwestie bedoeld waarmee een wethouder, minister of andere beslisser te maken heeft en waarover hij of zij de mening van burgers wil horen.

De deelnemer aan de PWE krijgt behalve het dilemma ook een aantal andere handvatten mee. Er zijn beperkingen opgenomen, zoals een budget dat niet mag worden overschreden (niet voor niets is de methode voortgekomen uit onderzoek naar een nieuwe economische evaluatiemanier). Maar de restricties kunnen ook van andere aard zijn. De participant krijgt eveneens een aantal beleidsopties voorgelegd en informatie over de effecten van elke optie.

Keuze-experiment

De bedoeling is dat de burger het dilemma van de openbaar bestuurder, waarbij ook een animatie is opgenomen, doorleeft en hem of haar van advies dient. Een pluspunt is dat bij de PWE begrip wordt gekweekt voor het werk van degene die besluiten neemt. “Het heeft me aan het denken gezet hoe lastig dit soort afwegingen zijn,” zei bijvoorbeeld een deelnemer. 

In 2020 richtten Mouter en collega Shannon Spruit een bedrijf op om de methode commercieel in de praktijk te brengen. Ze gaven deze start-up, die ontsprong uit de Technische Universiteit Delft, de naam Populytics mee, een mix van de begrippen ‘populatie’ en ‘analyse’. Het bedrijf kon direct aan de slag. Een van de eerste keuze-experimenten die Populytics (in samenwerking met de Technische Universiteit Delft) uitvoerde was in opdracht van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu en ging erom het draagvlak te bepalen van coronamaatregelen onder Nederlanders. 

Avondlockdown

Het onderzoek vond plaats voor het uitbreken van de derde coronagolf (september 2021). Een belangrijke conclusie van het experiment, waaraan 36.000 mensen deelnamen, was dat de avondklok als meer acceptabel werd gezien dan bijvoorbeeld het sluiten van scholen. Een reden hiervoor is dat Nederlanders een voorkeur hebben voor maatregelen die alle inwoners ongeveer op dezelfde manier raken en een afkeur hebben voor maatregelen die een specifieke groep hard raken. Toen in dat najaar het virus weer toesloeg, besloot de regering inderdaad tot (alleen) de instelling van een zogenaamde ‘avondlockdown’. In de onderbouwing werd onder meer verwezen naar de resultaten van het onderzoek van Populytics. 

Een ander verschil met de ‘gewone’ vraagstelling à la Maurice de Hond is dat bij Populytics het experiment wordt “voorbereid en geanalyseerd door een team van economen, filosofen en programmeurs”, vertelt Mouter. Filosofen lijken een vreemde eens in de bijt. Wat dat betekent, illustreert de 37-jarige Leidenaar met een praktijkvoorbeeld: een gemeente had Populytics ingeschakeld om burgers te betrekken bij het voornemen om windmolens te plaatsen.

Populytics definieerde het dilemma, de restricties en de beleidsopties en legde die voor aan duizenden deelnemers. De antwoorden bracht het team van Populytics terug tot vijf clusters, waarvan er twee groepen de meerderheid vormden. Een groep was voor de komst van windmolens, omdat die vond dat de gemeente haar steentje zou moeten bijdragen aan de klimaatverandering.

Stille midden

De andere groep negeerde weliswaar niet dat probleem, maar was tegen de plaatsing van windmolens, omdat die de volksgezondheid zou aantasten. “Hoewel de twee groepen tegengesteld advies uitbrachten, hebben wij er toch een gemeenschappelijke waarde uit gedestilleerd. Uit beide adviezen blijkt namelijk dat burgers het belangrijk vinden dat hun gemeente verantwoordelijkheid neemt. Zo kan een dialoog tot stand worden gebracht”. De andere drie clusters van antwoorden waren van geheel andere aard, maar vormden numeriek een duidelijke minderheid. 

Mouter heeft dan ook gemerkt dat de PWE een stem geeft aan het “stille midden”. Dat is een prettig gegeven. Politici zijn vanouds zeer geïnteresseerd in de mening van de ‘silent majority’, een begrip dat bekend is geworden door een speech van presidentskandidaat Nixon in 1968. De schreeuwers aan de zijlijn van het politieke veld zijn toch wel te horen en behoren in de meeste gevallen toch maar tot de minderheid. 

Zakelijke markt

De methode van Populytics slaat onder andere om die reden aan. Het bedrijf is binnen een jaar zo hard gegroeid dat het momenteel al 14 medewerkers in dienst heeft. “Het is wereldwijd een unieke methode. Ik denk niet dat er andere partijen mee bezig zijn”, zegt Mouter. “Natuurlijk kunnen anderen er nu mee beginnen, maar wij hebben een voorsprong doordat we de methode al in 2017 hebben ontwikkeld. Het is heel lastig om onze software op maat na te bootsen”. 

Hoewel Populytics is gericht op het openbaar bestuur, wil Mouter de PWE-methode ook introduceren in de zakelijke markt. Hij zegt dat ze juist in gesprek zijn met een bedrijf dat erover denkt de methode te gebruiken om medewerkers een advies te laten geven aan de Raad van Bestuur. Ook gaat Populytics de grens over. De eerste experimenten starten dit jaar in Noorwegen en Australië.