In Duitsland kan er deze zomer voor 9 euro per maand gereisd worden met het regionale openbaar vervoer. Innovation Origins maakt van de gelegenheid gebruik om een aantal toekomstprojecten te bezoeken. In deze aflevering reizen we af naar Halle an der Saale.
Vanaf het dak hebben we een uitstekend uitzicht over het Technologiepark Weinberg Campus in Halle. Bert-Morten Arnicke geeft ons vandaag een rondleiding over een van de snelst groeiende kennisparken van Duitsland met als focus biochemie, biotechnologie en materiaalkunde.
Aan de horizon zijn de fabriekspijpen van Buna en Leuna goed te zien, twee steden die onderdeel uitmaken van wat ook wel de “Chemiedreieck” wordt genoemd. Halle en de hele regio hebben daar gedurende de DDR-jaren zwaar onder geleden.
“Als de wind verkeerd stond dan was de hele stad gehuld in een dikke gele stinkende mist”, vertelde mij een vrouw eerder op de dag in de trein. Dat kwam niet alleen door de fabrieken, maar ook door de vele bruinkolenmijnen in de regio. “Maar ik leef nog”, voegde ze eraan toe. “En ik had best een leuke jeugd. Voor ons waren industrieterreinen en afgravingen een speelterrein.”
De chemiedriehoek bestaat nog steeds en verbindt nu de steden Halle, Merseburg en Bitterfeld. De fabrieken zijn alleen niet meer zo smerig als in de DDR-tijd. “De chemie-industrie vestigde zich hier al vroeg in de vorige eeuw”, vertelt Arnicke. Zo werd in Leuna vanaf 1916 uit stikstof en waterstof synthetische ammoniak geproduceerd voor de oorlogsindustrie door het bedrijf BASF. Dat was nodig omdat Duitsland geen salpeter meer kon importeren uit Chili voor ammunitie.
De oorlog werd verloren, maar de chemie bleef. De regio in het grensgebied van de drie deelstaten Brandenburg, Saksen en Saksen-Anhalt was perfect geschikt vanwege de enorme bruinkoolreserves (om mee te stoken) en de aanwezigheid van een aantal rivieren. Later werd de regio een centrum voor allerlei kunststoffen en raffinaderijen. Bekende bedrijven van nu zijn onder andere Dow Chemical, TotalEnergies, BASF, Linde, AkzoNobel, Bayer, Degussa, Lanxess en Heraeus.
Volgende week meer over de transformatie van deze regio waar stilgelegde bruinkolenmijnen een nieuw leven krijgen en “solar valley” een doorstart probeert te maken.
De Russen
Opvallend vanaf het dak zijn ook de grote hoeveelheid kazerneachtige gebouwen. “Deels stammen die nog uit de tijd van de Nazi’s”, legt Arnicke uit. “Ze werden gebruikt als opleidingscentrum voor het leger.” De gebouwen hebben veel weg van de beroemde Berlijnse luchthaven Tempelhof en dat is geen wonder want ze delen dezelfde architect: Ernst Sagebiel. Na de Tweede Wereldoorlog maakte het Duitse leger plaats voor het Russische, dat In Halle een grote basis had met ongeveer 9.000 soldaten.
Maar in 1991 was het ook daarmee “Schluss” en bleven veel gebouwen in slechte staat achter. Voor het technologiepark was dat echter het begin van iets moois. “De Martin-Luther-Universität Halle-Wittenberg (MLU) zat al vlakbij en heeft in de loop der jaren steeds meer gebouwen in gebruik genomen”, vertelt Arnicke.
Verder had Halle al in de DDR een grote naam op het gebied van plantveredeling en microtechnologie. Twee instituten uit die tijd werden omgedoopt tot het Leibniz Institut für Pflanzenbiochemie (IPB) en het Max-Planck Institut für Mikrostrukturphysik (MPI).
Fraunhofer, Leibniz, Helmholtz en Max-Planck
En bij die twee kennisinstituten bleef het niet. Later volgden het:
- Fraunhofer-Institut für Mikrostruktur, von Werkstoffen und Systemen (IMWS)
- Fraunhofer-Center für Silizium-Photovoltaic (CSP)
- Fraunhofer-Institut für Zelltherapie und Immunologie (IZI)
- Leibniz-Institut für Agrarentwicklung in Transformationsökonomien (IAMO)
- Helmholtz Zentrum für Umweltforschung (UFZ)
Iedereen die Duitsland een beetje kent, weet dat de aanwezigheid van één Fraunhofer, Max-Planck, Helmholtz of Leibniz instituut de regionale economie al een enorme boost kan geven. Laat staan als je er zoveel hebt als Halle.
mRNA-vaccins
We vervolgen onze weg op de fiets door het park. Bij een grote bouwput vertelt Arnicke dat hier de meest recente doorbraak voor het sciencepark komt. Wacker Biotech – een dochter van het Beierse Wacker Chemie – bouwt hier een gloednieuwe fabriek en een R&D-centrum voor vaccins op basis van het zogenoemde boodschapper-RNA (mRNA).
Dat is een techniek die de laatste twee jaar grote bekendheid kreeg vanwege Covid-19, maar er wordt bijvoorbeeld ook gewerkt aan mRNA-vaccins tegen kanker. Bij elke volgende pandemie kan Wacker volgens Arnicke aan de bak. Afname van vaccins is min of meer gegarandeerd door de Duitse regering.
“Voor ons is het een teken dat we met het technologiepark een volgende fase ingaan waarbij start-ups uitgroeien tot wereldspelers.” De techniek waar Wacker mee gaat werken, is namelijk ontwikkeld door een lokaal “Hallisches” bedrijf dat voortkwam uit de universiteit: Scil Proteins, dat in 2014 werd overgenomen door Wacker.
Start-ups
Het is niet het enige voorbeeld van een succesvolle start-up, maar wel het grootste. Een ander veelbelovend bedrijf is Icon Genetics dat enzymen (proteïnen) in planten kweekt voor medicinaal gebruik, onder andere tegen Ebola. “Momenteel vindt er een grote proef plaats met tabaksplanten.” Arnicke wijst daarbij omhoog. Vanaf de weg zijn de lampen inderdaad goed te zien. Icon Genetics is sinds een paar jaar onderdeel van de Japanse Denko Groep.
Een andere ontwikkeling waar Arnicke trots op is, is dat er een steeds grotere wisselwerking bestaat tussen kennisinstituten, bedrijven en het universitair medisch centrum van Halle. Zo wordt er onder andere gewerkt aan nieuwe behandelingen tegen dementie en kanker.
7.000 werknemers en 8.000 studenten
Inmiddels werken er op het 134 hectare grote technologiepark ongeveer 7000 mensen bij de onderzoekscentra en de circa 100 bedrijven. Daarnaast werken er bij het Universitätsklinikum bijna 4000 mensen en heeft de universiteit ruim 8.000 studenten.
Een van de nieuwste gebouwen op de campus is speciaal ingericht als broedplaats voor startups. Althans het gebouw ziet er nieuw uit, het is gerenoveerd en fungeert als kantoor en plek voor lezingen en presentaties voor investeerders. Verder worden jonge ondernemers hier met raad en daad bijgestaan.
Arnicke: “Sinds het allereerste begin hebben ongeveer 300 bedrijven op het park het licht gezien”. Ze zijn niet allemaal even groot. Zo fietsen we langs een van de oudste bedrijven op de campus, ECH Elektrochemie, gespecialiseerd in meetapparatuur voor laboratoria. “Een nichespeler maar wel al jaren wereldwijd succesvol.”
De onderzoekers
Qua startups en onderzoek zijn er volgens Arnicke veel spannende verhalen te vertellen. Zo doet hoogleraar Robert Paxton onderzoek naar de rol van parasieten bij bijensterfte; Karsten Mäder houdt zich bezig met het transport van medicijnen door het lichaam; en de Amerikaan Stuart Parkin werkt aan nieuwe experimentele vormen van dataopslag.
Wat kan er nog beter? Volgens een van de professoren op de website zijn er nog te weinig ontmoetingsplaatsen op de campus waar ongedwongen met collega’s gesproken kan worden over waar ze mee bezig zijn. Dat is jammer, want dat soort ontmoetingen kunnen verrassende nieuwe inzichten bieden.
Händel, Genscher en de reformatie
Gelukkig biedt het oude centrum van Halle wel veel ruimte voor ontmoetingen en ontspanning. De campus is gelegen aan de rand van de stad, naast “Halle Neustadt”, een typische jaren ‘60 nieuwbouwwijk, voor die tijd heel modern, daarna vervallen, en nu zo langzamerhand weer trendy omdat veel gebouwen gerenoveerd zijn of worden. Maar het oude centrum, aan de rivier de Saale, blijft de favoriete woonomgeving.
Het heeft ook veel te bieden voor toeristen met bijvoorbeeld het geboortehuis van de componist Georg Friedrich Händel, het marktplein met de prachtige Mariakerk en het Kunstmuseum Moritzburg, waar begin zestiende eeuw kardinaal Albrecht von Brandenburg resideerde.
Albrecht was destijds binnen het Heilige Romeinse rijk de machtigste kerkelijk leider na de paus en de grote tegenstrever van de iets verderop in Wittenberg wonende Maarten Luther, grondlegger van de reformatie en het protestantisme.
Hans-Dietrich Genscher is ook in Halle geboren, de oud-minister van buitenlandse zaken, die een belangrijke rol speelde bij het neerhalen van de Berlijnse Muur.
De universiteit der universiteiten
Tegenover de Moritzburcht is het waarschijnlijk meest prestigieuze kennisinstituut van Duitsland gevestigd. Het wordt ook wel “de universiteit der universiteiten” genoemd, de Deutsche Akademie der Wissenschaften Leopoldina (vroeger Akademie der Naturforscher).
De academie werd in 1652 opgericht en is daarmee het oudste nog bestaande wetenschappelijk genootschap, waar de knapste koppen van Duitsland en de rest van de wereld elkaar regelmatig ontmoeten (niet allemaal tegelijk) om over de grote globale vraagstukken te debatteren en de overheid van raad te voorzien.
Volgens een woordvoerder heeft het instituut momenteel 1672 leden. Het idee is dat de wetenschappers hun kennis en onderzoeksgegevens inbrengen vanuit verschillende disciplines om zo tot een optimaal advies te komen.
Het instituut speelde bijvoorbeeld een belangrijke rol tijdens de coronacrisis. Andere belangrijke thema’s zijn klimaatverandering, demografie, de wereldwijde voedselvoorziening, genetica, digitalisering, de energietransitie en wereldgezondheid.
Albert Einstein en Marie Curie
De wetenschappers zijn niet zomaar een samengeraapt zooitje. Het zijn de meest gerenommeerde onderzoekers op hun gebied. Zo zijn sinds 1901 184 Nobelprijswinnaars lid geweest van Leopoldina of zijn dat nog steeds: 40 met een Nobelprijs voor Natuurkunde, 67 voor Chemie, 76 voor Medicijnen en twee voor de Vrede.
Een bekend lid van nu uit Nederland is Ben Feringa (Nobelprijs Chemie). Hij is een van de twaalf Nederlandse leden. Enkele prominenten uit het verleden zijn: Albert Einstein, Marie Curie, Niels Bohr, Ivan Pavlov en Max Planck.
Als je dit artikel leuk vindt, lees dan ook:
