Nieuwe Afvalwet moet einde maken aan Spaans ‘more trash, more cash’ afvalsysteem

Spanje worstelt met een almaar groeiende afvalberg, die in gewicht voor 64 procent uit plastic bestaat. Jaarlijks gaan er in het land 5 miljard plastic rietjes, 1,5 miljard wegwerpkoffiebekertjes en 207 miljoen wegwerpverpakkingen doorheen. Met deze aantallen is Spanje goed voor tien procent van al het single-use-plastic afval in de Europese Unie. Het land is (na Turkije) de grootste veroorzaker van plastic vervuiling van de Middellandse Zee en behoort tot de top vier plastic vervuilers in de EU.

Naast het feit dat plastic een grote bedreiging voor het milieu vormt, kost het opruimen ervan ook veel geld. Volgens berekeningen van Eunomia Research and Consulting kost het plasticvrij maken van straten en kustlijnen de Spaanse gemeentes – en daarmee de belastingbetalers – 529 miljoen euro per jaar.

EU-richtlijnen

Nu worden deze kosten nog met publiek geld betaald, maar volgens EU-wetgeving moeten producenten van deze verpakkingen eind 2024 voor deze bedragen opdraaien. De EU-doelstelling om in 2020 vijftig procent van het afval te recyclen, haalde Spanje niet. Het land bleef steken op 34,7 procent. Ter illustratie: in Nederland ligt dit percentage op 56,8.

‘Geen beleid’

Carlos Arribas, hoofd afvalverwerking bij ‘Ecologists in Action’, zei tegen de Spaanse krant EL PAIS: “Het ontbreekt in ons land aan elk beleid als het op afval aankomt. Als dat niet heel snel verandert, gaan we de richtlijnen niet halen. Nu niet en in de toekomst niet.”

De conclusie van de Europese Commissie in een analyse van het Spaanse coronaherstelplan is even meedogenloos: “Waste management blijft een uitdaging… Spanje is een van de landen die de doelstelling voor recyclen van afval niet gehaald heeft. In 2025 is de richtlijn dat 55 procent van het afval gerecycled wordt. Spanje moet significante maatregelen treffen om preventie, minimalisatie, sorteren, hergebruiken en recyclen van afval te realiseren.”

“Het ontbreekt in ons land aan elk beleid als het op afval aankomt. Als dat niet heel snel verandert, gaan we de richtlijnen niet halen. Nu niet en in de toekomst niet.”

Carlos Arribas, hoofd afvalverwerking bij Ecologists in Action

Nieuwe Afvalwet

Om deze richtlijnen in de toekomst wél te kunnen halen is in het Spaanse herstelplan is 850 miljoen euro gereserveerd voor beter waste management en een sterkere circulaire economie. Daarnaast nam de Spaanse regering vorige week na lang beraad een hervorming van de Wet voor afval en verontreinigde bodems aan.

Volgens César Sánchez is invoering van een statiegeldsysteem (deposit-refund system: DRS) de belangrijkste overwinning. Sánchez is directeur communicatie bij Retorna, een non-profit initiatief dat bestaat uit milieu-ngo’s, recycling bedrijven en vakbonden. “85 procent van de Spaanse bevolking is voor, ngo’s vragen er al tientallen jaren om en jaarlijks verdwijnen er 35 miljoen plasticverpakkingen in vuilstortplaatsen of de natuur. Er zijn zoveel redenen waarom DRS een must is, en nu komt het er eindelijk. Voor ons een enorme overwinning.”

Een ander belangrijk punt, in lijn met de EU-wetgeving, is dat de verantwoordelijkheid van plasticproducenten groter wordt: in de toekomst gaan zij de kosten van het afval dragen, in plaats van de Spaanse belastingbetalers.

More trash, more cash

De komst van de wet heeft veel voeten in de aarde gehad. Onderzoek van Changing Markets laat zien dat juíst grote afvalverwerkingsbedrijven, Ecoembes* voorop, pogingen om het Spaanse afvalmanagement te verduurzamen, tegenwerken.

Ecoembes heeft in Spanje een monopolie op het verzamelen van plastic verpakkingen door overeenkomsten met lokale en regionale overheden die het ophalen van afval financieren. “De invloed van Ecoembes op het afvalverwerkingssysteem in Spanje is enorm”, aldus Ximenas Banegas, campagnevoerder bij Changing Markets.

Het is belangrijk om het verdienmodel te begrijpen. Als een ‘Producer Responsibility Organisation’ (PRO) is het bedrijf afhankelijk van licentievergoedingen op basis van het gewicht van plastic verpakkingen. Dat betekent dat Ecoembes ervan profiteert wanneer er meer plastic verpakkingen op de markt komen, omdat ze dan meer inkomsten genereren. Met andere woorden: in Spanje is het afvalverwerkingssysteem nu nog zo geregeld dat meer verpakkingen op de markt meer geld in het laatje van Ecoembes betekent.  

De belangrijkste aandeelhouders van Ecoembes (o.a. Coca-Cola, PepsiCo, Danone, Colgate en Nestlé) zijn tevens grote producenten van plastic verpakkingen. Deze bedrijven zijn niet alleen verantwoordelijk voor de productie van het afval dat Ecoembes moet beheren, maar bekleden ook de belangrijkste verantwoordelijke posities binnen de organisatie. “Ecoembes speelt dus een dubbele rol: enerzijds treedt het op als ngo en vaandeldrager van milieubescherming; anderzijds voert het een krachtige lobby tegen beleid dat niet is opgezet voor het gemak van de industrie – met name wanneer het gaat om de invoering van een DRS”, luidt de conclusie van het Changing Markets rapport.

Lange weg te gaan

Mede door een rapport van onderzoeksbureau Tragsatec, dat werd opgemaakt in opdracht van de regering, is de nieuwe Afvalwet nu toch een feit. De conclusies van het rapport waren overduidelijk: invoering van een statiegeldsysteem geeft Spanje een fikse duw in de goede richting voor het halen van de EU-doelstellingen. Zo leidt invoering van een statiegeldsysteem er volgens de studie toe dat er jaarlijks 2193 ton (of: 122 vrachtwagens met een laadvermogen van 18 ton) minder zwerfafval in de natuur belandt.

Of Spanje de EU-doelstellingen ook daadwerkelijk gaat halen, is moeilijk te zeggen, vindt Sánchez. “We hebben een lange weg te gaan. Cijfers wijzen uit dat minder dan vijfentwintig procent van het afval wordt gescheiden. Om EU richtlijnen te halen, hebben we een ambitieuzere wet nodig wat betreft verplichte inzameling van bioafval of doelstellingen omtrent preventie en hergebruik. Maar, het is wel een stap in de goede richting.”

De Balearen: beste van de klas

Waar er landelijk een paar weken geleden een nieuwe Afvalwet werd aangenomen, namen de Balearische Eilanden (een eilandengroep waarvan Ibiza en Mallorca twee hoofdeilanden zijn) in 2019 het heft in eigen handen. Omdat de regio een populaire bestemming is voor toeristen, heeft het de hoogste afvalconsumptie in Spanje (763 kilo tegenover een landelijk gemiddelde van 475 kilo per persoon per jaar). Om hier iets aan te doen werd er twee jaar geleden een ambitieuze afvalwet ingevoerd, kwam er een statiegeldsysteem en gingen single-use plasticverpakkingen in de ban.

‘Plastic Free Balearics’ ontwikkelde een tool die horecabedrijven helpt om goede alternatieven te vinden voor die single-use verpakkingen. “Steeds meer bedrijven houden zich aan de Afvalwet en Europese richtlijnen. Dat is natuurlijk goed, maar alternatieven zijn niet persé goed”, waarschuwt projectmanager Myrto Pispini. Met de anti-greenwashing tool wil het initiatief waarschuwen voor ‘valse’ oplossingen zoals bio plastic en stelt het ‘eerlijke’ alternatieven voor die een lagere impact hebben op het milieu. Hopelijk trekken de andere zestien autonome regio’s hun les uit de ervaring van deze pionierende regio, want de tijd dringt in de worsteling met de almaar groeiende berg plastic.

*Ecoembres heeft niet gereageerd op interviewverzoeken van IO