Nederlandse techsector op een kruispunt: groei stagneert en expatregeling blijft uitdaging

By Aafke Eppinga

Nederland beschikt over een van de sterkste tech ecosystemen ter wereld. Binnen de EU is Amsterdam-Delta voor het tweede jaar op rij het best gerangschikte start-up-ecosysteem; Parijs, Berlijn, Londen en Stockholm volgen.

Ondanks dat de Nederlandse techsector nog altijd een van de best presterende van Europa is, liepen investeringen in het afgelopen jaar terug met 25 procent. Nederland telde in 2022 en 2023 geen nieuwe ‘unicorns’ (private startups met een waarde boven de 1 miljard dollar) en er zijn in het afgelopen jaar geen Nederlandse beursgangen geweest. Waar het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk het tech ecosysteem zien groeien, stagneert deze in Nederland. Ook de versoberde expatregeling baart de sector zorgen. Dat zijn de belangrijkste conclusies uit het The State of Dutch Tech 2023 rapport van Techleap. Tijdens een congres in Den Haag wordt het rapport vandaag officieel gepresenteerd.

Techleap voorman Constantijn van Oranje waarschuwt: “Nederland moet voorkomen slechts consument van technologie te worden in plaats van producent.” Het goede nieuws: de potentie is er. Nederlandse onderzoeksinstituten genereren veelbelovende deeptech start-ups. Echter, deze worden onvoldoende ondersteund met kapitaal en maken geen schaalvergroting door zoals in andere Europese landen.

Het gebrek aan snelheid wordt vooral duidelijk bij financieringsrondes. In Nederland zit er een jaar langer tussen twee opvolgende rondes dan gemiddeld in Europa. Dat resulteert in minder kapitaalkracht om het op te nemen tegen buitenlandse concurrentie en door te groeien. Dit geldt vooral voor grote financieringsrondes. Voor rondes in de vroege fase is er wel volop kapitaal beschikbaar.

Deeptech nation

Een positieve trend is dat bedrijven in de deeptech-sector in de lift zitten. Bijna de helft van de Nederlandse techinvesteringen (48 procent) ging het afgelopen jaar naar de deeptech-sector, die 15 procent meer ophaalde dan in 2022. Deze technologieën vergen een langdurige ontwikkeling en vinden hun oorsprong vaak in wetenschappelijke ontdekkingen. Waar het totale investeringsvolume in 2023 daalde met 25 procent naar ruim €2 miljard, groeiden investeringen in deze technologieën met veertien procent.

De roep om Nederland om te vormen tot een leidende ‘deep-tech nation’ is sterk; de nadruk ligt op het inzetten op groeimarkten en sleuteltechnologieën, en het neerzetten van ondernemerschap als een logisch carrièrepad voor onderzoekers.

De financieringskloof en het talenttekort

De financieringskloof wordt verder vergroot door een tekort aan gekwalificeerd personeel. De techsector in Nederland heeft moeite om internationaal talent aan te trekken, mede door een versobering van de expatregeling. Deze regeling moet “in stand blijven om concurrerend te zijn”, zo luidt de conclusie van het rapport. Eind vorig jaar versoberde de Tweede Kamer het fiscale voordeel als compensatie voor de immigratie: vijf jaar dertig procent vrijstelling over het loon van expats ging naar twintig maanden.

Het tekort aan talent, samen met de dalende investeringen (25 procent) in de sector zorgt ervoor dat geen nieuwe unicorns of substantiële beursgangen zijn gerapporteerd in de periode 2022-2023. Dit is een zorgwekkende ontwikkeling, gezien de cruciale rol die dergelijke succesverhalen spelen in het versterken van het lokale ecosysteem.

Constantijn van Oranje benadrukt dat Nederland beter moet worden in het omzetten van wetenschappelijke kennis en technologie in succesvolle bedrijven. De sector wordt steeds afhankelijker van buitenlandse investeerders, wat het risico op verlies van Nederlandse kennis en ondernemerschap verhoogt, aldus de techgezant. Het is niet alleen een kwestie van geld, maar ook van het behouden van de Nederlandse identiteit binnen het mondiale techlandschap.

Nederlandse ommekeer in belastingregime voor expats kan innovatieve kracht van het land belemmeren

De Tweede Kamer wil af van de ‘dertigprocentsregel‘ die ervoor moet zorgen dat expats in hun eerste jaren met een belastingvoordeel een financieel steuntje in de rug.

Valorisatie

Er is ook goed nieuws. Zo is Nederlands wetenschappelijk onderzoek “de motor achter veelbelovende ondernemingen met potentieel voor maatschappelijke en economische impact”, aldus het rapport. Deze cijfers zijn gebaseerd op data uit 2022.

De nadruk op ‘valorisatie’ heeft ervoor gezorgd dat universiteiten en kennisinstituten hun inspanningen opvoerden om op wetenschap gebaseerde ondernemingen te ondersteunen. Het aantal succesvolle spin-offs is de afgelopen acht jaar aanzienlijk toegenomen. De impact van de COVID-19 pandemie lijkt de oorzaak te zijn van een daling van de aantallen na 2020. Techleap verwacht dat deze groei volgend jaar door zal zetten.

Regionale specialisatie

Techleap benadrukt het belang van regionale specialisatie en pleit voor een gecoördineerde aanpak op nationaal niveau. Dit zou de steun voor techondernemers kunnen versterken en de afzonderlijke ecosystemen binnen Nederland met elkaar verbinden. Er is een duidelijke noodzaak om het lokale talent beter op te leiden en de techsector inclusiever te maken, vooral door de participatie van vrouwelijke ondernemers te verhogen en de diversiteit binnen de oprichters te verbreden.

Een McKinsey-analyse toont aan dat het vergroten van de diversiteit onder start-up-oprichters kan leiden tot een toename van 35 tot 45 procent in het aantal nieuwe start-ups tegen 2030. Dit zou een substantiële versterking van het Nederlandse start-up ecosysteem betekenen en bijdragen aan de creatie van nieuwe, innovatieve ideeën en ondernemingen. Hieruit blijkt dat diversiteit niet alleen een moreel of sociaal streven is, maar ook een economische noodzaak die de groei van de sector kan stimuleren.

Veel Nederlandse innovatie in zorg, voeding en halfgeleiders

In Nederland springen sectoren als zorg (€591 miljoen), voeding (€257 miljoen) en halfgeleiders (€216 miljoen) eruit bij het aantrekken van kapitaal. Met name de halfgeleiders zetten een spraakmakende groei door: van €14 miljoen in 2019 naar €216 miljoen in 2023. Fintechs en softwarebedrijven zagen juist minder nieuw kapitaal tegemoet. In deze sectoren werd 60 procent minder geïnvesteerd dan afgelopen jaar. Op Europees niveau valt op dat de financiering voor energietechnologie enorm toeneemt. In vijf jaar tijd vervijfvoudigden investeringen hierin van €2,81 miljard naar €15,08 miljard. 

Belangrijkste aanbevelingen

• Structurele investeringen in de techsector zijn noodzakelijk: deze bedrijven bieden oplossingen voor problemen in bijvoorbeeld de gezondheidszorg en het klimaat. Bovendien bieden ze in de toekomst veel banen.
• Maak van Nederland een deep-tech nation. Zet in op groeimarkten en sleuteltechnologieën en maak het ondernemerschap een logische carrière voor wetenschappers.
• Leid meer lokaal talent op, maak de techsector inclusiever en schaf de expatregeling niet af. Alleen zo kan het gebrek aan talent (deels) worden opgelost.
• Bevorder regionale specialisatie, maar coördineer dit op landelijk niveau.