Waarom we over dit onderwerp schrijven:
Waar liggen de hitte-eilanden in Nederlandse binnensteden? Met deze vraag en een hele hoop cartografisch vuurwerk ging de redacteur van dienst deze rubriek eind augustus aan de bak. Twee maanden later zijn 26 Nederlandse binnensteden onder de loep genomen en zit deze reeks er voor dit kalenderjaar op. Een zomerse rubriek als deze matcht natuurlijk vrij matig met de kille weersomstandigheden die ons in november voor de boeg staan. Maar hoe dan ook, dat Maastricht de minste hittestress in de binnenstad had van heel Nederland is duidelijk.
In deze slotepisode blikken we terug aan de hand van een aantal ranglijsten en klassementen. We beginnen met de twee stadscentra die volgens de data van de ECOSTRESS-satelliet het beste van allemaal tegen de hitte bestand waren. Dan volgt de koelste woonwijk en de allerheetste omgeving die voorbijkwamen. En tenslotte de hekkensluiters van de Nederlandse hittestresstest. Bij alle analyses is het zeer zonnige en hete weekend van 12 en 13 augustus als ijkpunt gebruikt. Zo zagen de weerkaarten van het KNMI er destijds uit.
Waarom specifiek dit weekend? Omdat de voelsprieten van de NASA op deze zonovergoten middag net de juiste kant op stonden en het in heel Nederland tropisch warm was, zelfs tot aan de kust. Ideale omstandigheden voor zo’n meting, ook voor onderlinge vergelijkingen en ranglijsten. Aan het einde zien we alle 26 steden terug in de eindstand. Maar nu eerst de uitschieters, te beginnen met de twee binnensteden die het beste bestand waren tegen de zinderende zomerhitte.
Hoofdstedelijk hitteproof
Ondanks de drukte in de straten, is onze hoofdstad uitstekend gewapend tegen de brandende zon. Dankzij de monumentale grachtengordel wordt het nagenoeg nergens meer dan 45 graden aan de grond. Slechts een binnenstad wist onder de mediane temperatuur van 40,8℃ aan de oppervlakte van deze historische toeristentrekpleister te blijven.
Extreme hitte komt hier alleen maar voor op platte daken van grote complexen zoals de Ziggo Dome. In episode 9 & 10 is de hele stad aan de hand van zes van zulke hogeresolutie-visualisaties in kaart gebracht. Hoe 020 relatief fris blijft in tropische periodes? Water. Heel veel water. Niet alleen dankzij de grachten, maar door ook het aangrenzende IJ. Dit is overigens niet alleen in het centrum het geval.
Dankzij de ligging in het westen van het land, wordt het hier veel minder heet dan verder landinwaarts. Als dit een game was, speelt Amsterdam deze hittestresstest op easy-niveau. Toch toont de nummer 1 aan dat dit absoluut geen probleem hoeft te zijn.
De allercoolste van het land
Wie graag hitte-eilanden wil bezoeken, kan het centrum van Maastricht het beste links laten liggen. De Limburgse hoofdstad houdt het hoofd koel. Nergens in het centrum werd het volgens de NASA heter dan de 43,6℃ op de klinkers van de Markt. Dit is meer dan de meest frisse locaties van de hekkensluiters op de ranglijst die aan het einde van dit verhaal aan bod komen.
Maastricht profiteert net als Amsterdam van een flinke hoeveelheid water. Hier zijn het alleen geen grachten. Hier fungeert de meanderende Maas als een natuurlijke airconditioning voor de omliggende gebieden. Toen de redacteur van dienst de data van deze stad onder ogen kreeg, dacht hij eerst dat hij een rekenfout had gemaakt, of dat het algoritme een offday had. Dit bleek na een drievoudige check niet het geval te zijn.
Terwijl het KNMI-station verderop 31,9 graden op anderhalve meter boven een grasveld doorgaf, was de modale grondtemperatuur in het stadshart zo’n 8,8℃ hoger. Dit klinkt fors, maar is eigenlijk behoorlijk bescheiden. Elders loopt dit cijfer gerust op tot richting de 12-13. Op de kaart zijn relatief veel groene vlakken te spotten. Dankzij het talrijke openbare groen hoeft helemaal niemand zich kapot te zweten tijdens een openluchtconcert van André Rieu op het Vrijthof.
Bastion Bergkwartier
Bij hittestress warmt het binnen de bebouwde kom doorgaans een graad of vijf tot tien meer op dan daarbuiten. Toch bestaan er ook een aantal woonwijken waar de bodem slechts enkele graadjes meer opwarmt dan de lucht. Op de bovenstaande kaart is het Amersfoortse Bergkwartier te zien, een zeer groene vooroorlogse wijk, gelegen op een steenworp afstand van het station en de binnenstad, waar het gemak van de stad een het comfort van het platteland samen optrekken.
Tussen de vele bomen op de ‘Berg’ wordt het nauwelijks heter dan 38 graden. Dat is slechts zeven graden meer dan de meteorologen in De Bilt op anderhalve meter boven een grasveld doorgaven. Het mysterie van die opmerkelijke blauwe vlek op de kaart van Amersfoort, wordt na even spieken op Google Street View tamelijk snel ontrafeld. Zo nu en dan een kast van een vrijstaande woning met een dikke lap grond, maar vooral bomen. Heel veel bomen.
Een aantal andere voorbeelden van woonwijken waar de oppervlakte heerlijk koel blijft onder de felle zon zijn Berg & Bos (Apeldoorn), IJburg (Amsterdam), Noordereiland (Rotterdam) en Zuiderburen (Leeuwarden).
Een compleet andere situatie vinden we terug aan de achterzijde van station Utrecht Centraal…
Heet, heter, heetst
Duidelijker in beeld ga je hitte-eilanden niet krijgen in Nederland. De Jaarbeurs en de aangrenzende parkeerplaatsen vormen een knalrode olievlek op de kaart van Utrecht. Metingen van 50 graden of hoger komen doorgaans alleen maar voor op meubelboulevards en industriegebieden.
Toch is het allerheetste plek van allemaal al sinds de derde episode stevig in handen van het treurige Jaarbeursplein, waar – op een plat donker dak – tot wel 55,5 graden werd op 13 augustus. Ook in de omliggende woonwijken liggen de temperaturen iets hoger door de invloed van deze hittemagneet van formaat, waar dan weer wel voldoende parkeergelegenheid is te vinden. Zo ziet de landelijke top tien eruit.
Vier bedrijventerreinen met loodsen en bedrijfspanden in blokkendozen, drie indoor-evenementhallen, twee fabriekscomplexen en een meubelboulevard. Opvallend is hoe sterk Breda vertegenwoordigd is in deze lijst, terwijl de West-Brabantse stad op andere vlakken vrij onopvallend scoort.
Bloedhete binnenstad
Apeldoorn, misschien wel de meest dorpse grote stad van Nederland. Je zou het niet zeggen, maar er wonen bijna 180.000 mensen in deze slaapstad die dan weer wel prachtig aan de Hoge Veluwe ligt. Julianatoren (36℃), Paleis 't Loo (37℃), de Apenheul (33℃). Hier blijven de omstandigheden aangenaam, zelfs op de heetste dagen van het jaar. Maar dit is niet overal het geval.
Zoals in de vorige alinea wel duidelijk werd, worden de allerhoogste waarden gemeten op kale bedrijventerreinen aan de randen van de stad. Dit is in Apeldoorn niet het geval. De grote rode vlek in het midden is namelijk de binnenstad en in het bijzonder de winkelstraten. Denkt de gemeente soms dat nergens bomen of stadsparken nodig zijn met het grootste park van Nederland zo dichtbij?
Met een mediaan van 44,8 en 48,5 in de smalle winkelstraatjes, is het hier gemiddeld 4 graden warmer dan in Maastricht. Het verschil met de wandelpaden van de Apenheul in het uiterste westen van de kaart loopt op tot maar liefst 15 graden. Toch is het niet genoeg voor de twijfelachtige titel.
Hotspot Hengelo
Enschede heeft sinds het begin van deze rubriek fier aan kop gestaan in het hotspot-klassement. Toch bleek dit na de Twente-episode - waarbij een ander meetmoment van betere kwaliteit werd gebruikt - toch iets mee te vallen. De meest broeierige binnenstad van Nederland ligt zo'n 10 kilometer verderop in Hengelo, waar een hete zomer bijna vrij spel lijkt te hebben. Vijftig graden alleen mogelijk op weggemoffelde bedrijventerreinen? Nee hoor. Winkelcentrum Thiemsburg bewijst het tegendeel.
Met 45,3 graden als mediane grondtemperatuur en 48-49 in een aantal winkelstraten, heeft het bescheiden Hengelo het voor elkaar gekregen om een ernstiger hitte-eiland in het centrum te creëren dan alle grote steden die eerder voorbijkwamen. Dat hier serieus werk van gemaakt moet worden, is overigens al een poosje bekend.
De gemeente wil met grootschalige renovaties, een vernieuwd stadsplein en meer ruimte voor kunst en groen weer de figuurlijke hotspot van Oost-Nederland worden. Of dit hun de bokaal voor letterlijke hotspot kost, zal de tijd leren. Helaas kunnen ze hier niet profiteren van een brede rivier of een 17e eeuws netwerk van grachten om de hittestress onder controle te houden. Het marktplein moet in ieder geval een stuk groener worden.
De ijzingwekkende eindstand
Is jouw favoriete stad nog niet aan bod gekomen dit artikel? Dan is de kans groot dat dit een middenmoter betreft. Hieronder volgen een aantal ranglijstjes waarin binnenstedelijke hittestress op verschillende manieren is onderzocht: mediaan, de hoogste uitschieter en het verschil met de maximumtemperatuur.
De mediaan toont de temperatuur die precies in het midden zit qua hoogte. Hier is voor gekozen om hoge pieken en dalen in de totalen te voorkomen. Dankzij de wijk- en buurtgegevens van het CBS konden de NASA-cijfers aan een specifiek gebied gekoppeld worden. De meest rechtse kolom toont het heetste hokje van 70 bij 70 meter binnen deze grens.
Mediaan of verschil KNMI?
Hoewel de mediaan al best veel zegt, is de bovenstaande tabel toch nog een beetje appels met peren vergelijken. Want het was niet overal in Nederland exact even warm. Daar is in deze tweede ranglijst wel rekening mee gehouden, waardoor een aantal oostelijke steden waar het op die dagen iets warmer was zich in de bovenste regionen melden.
Als je dit artikel leuk vindt, lees dan ook:
