LocHal Tilburg: ‘Tijdloos en maatpak tegelijkertijd’

De combinatie van monumentale ruimte, plek in de stad en wat er in het gebouw gebeurt is een unieke mix, zegt Bas van der Pol, die als kwartiermaker de realisatie van de LocHal vier jaar lang mede begeleidde.

Innovatie in Tilburg heeft een nieuwe centrale locatie: de LocHal in SPZ013, de Tilburgse spoorzone. In een serie van vier artikelen laat het Bibliotheekblad zien hoezeer het concept van de LocHal – met een centrale rol voor de bibliotheek – een voorbeeld kan zijn voor elke innovatieve stad. Vandaag op Innovation Origins deel 2 van het Dossier LocHal.

Door Martin de Jong

De imposante LocHal is ruim achttien meter hoog en heeft een oppervlakte van 11.200 vierkante meter, verdeeld over een begane grond en drie etages. Er is een stadsbalkon van 60 x 6 meter, een glazen zaal afkomstig uit de Beurs van Berlage en er zijn textiele wanden, de grootste daarvan is 50 x 15 meter. De realisatie was een gigantisch project.

Bas van der Pol, Tilburger van geboorte, raakte er in 2014 bij betrokken. ‘Dat is een wonderlijk verhaal’, zegt hij. ‘Het Brabants Dagblad organiseerde een debat over een aantal grote vraagstukken. Een daarvan was de Spoorzone, en er was een koppeling gemaakt met de bibliotheek. De openingsvraag was aan mij: moet de bibliotheek op het Koningsplein blijven of naar de Spoorzone verhuizen? Toen heb ik beargumenteerd waarom de bieb naar de Spoorzone moest: het imposante erfgoed van de Spoorzone past bij de bibliotheek van de toekomst, daar wordt de wereld van mensen groter en worden de verhalen over het verleden en de toekomst van de stad verbonden. Een halfjaar later vroeg de bibliotheek of ik wilde helpen bij die transformatie, de gemeente stelde dezelfde vraag. Ik heb samen met bouwadviesbureau Stevens van Dijck als eerste het programma van eisen geschreven. Begin december 2014 is het vastgesteld en meegegeven aan de gemeenteraad en aan de architectenselectie.’

“Toen heb ik beargumenteerd waarom de bieb naar de Spoorzone moest: het imposante erfgoed van de Spoorzone past bij de bibliotheek van de toekomst, daar wordt de wereld van mensen groter en worden de verhalen over het verleden en de toekomst van de stad verbonden.”

De bibliotheek, bkkc, Kunstbalie (inmiddels gefuseerd tot Kunstloc Brabant) en Erfgoed Brabant zouden oorspronkelijk samen naar de LocHal gaan, daar kwam kort daarna Seats2Meet bij. Erfgoed Brabant kon uiteindelijk de stap niet maken en viel af.

Bas: ‘Ik heb met alle beoogde gebruikers gesprekken gevoerd, maar ook met de gemeente Tilburg en met andere experts. Het kan natuurlijk niet zo zijn dat je met elkaar alleen een maatpak voor het specifieke gebruik van nu bedenkt. Je moet een gebouw maken dat de tand des tijds kan doorstaan en tegelijkertijd voldoet aan de eisen van de gebruikers: tijdloos en maatpak tegelijkertijd.

We hebben vrijwel direct een gebruikersoverleg ingericht om het gezamenlijke programma uit te vinden. In het programma van eisen zijn snel drie bouwstenen boven komen drijven. Er was behoefte aan een werkplaats, aan een podium en aan een collectie. We hebben goed gekeken naar de verschillende functionaliteiten die we wilden samenbrengen: wat is daar de cultuur achter, hoe wil je kijken naar zo’n bibliotheek in de toekomst, naar de rol die een publiek gebouw kan hebben in de samenleving? Dat hebben we beschreven.

Mede op basis van het programma van eisen heeft de Tilburgse gemeenteraad geld vrijgemaakt voor het ontwerpproces. We hebben in het voorjaar van 2015 een architect geselecteerd. Uit de procedure kwam het jonge Cloud Collective (nu CIVIC) als beste naar voren, in combinatie met twee ervaren bureaus. Een mooie mix van architecten, elk met specifieke kwaliteiten. CIVIC wist het programma en de plek samen te brengen in een heel open concept dat de ruimtelijkheid van de honderd jaar oude locomotievenhal intact laat en inzet voor de toekomst. Zij hebben heel goed gekeken: wat is dit voor type gebouw voor Tilburg? Braaksma & Roos is echt een expert in herbestemming en renovatie. Daarmee zat er ook stevigheid in het team op het gebied van herbestemming en renovatie. En de derde was Inside Outside, Petra Blaisse en haar team, dat de verbinding weet te maken met de wat meer zachte kwaliteiten: in het textiele maar ook in het denken over licht, over het gastvrije, over binnen-buitenrelaties. Dat was een heel interessante combinatie. We hebben vrij snel al een ingenieursbureau gekozen, dat deed ik ook weer samen met de projectleider van de gemeente. Arup was het meest geschikt in onze ogen, omdat zij zeiden: je hebt een grote open hal, dat is ook onze ambitie, maar dan moet je tevens zorgen dat het klimaat van dat gebouw daarin ondersteunt. Dat was de combinatie waarmee we op reis zijn gegaan. We zijn vrij snel tot een schetsontwerp gekomen en vervolgens een voorlopig ontwerp. Het budget voor de realisatie daarvan is in februari 2016 in de gemeenteraad vastgesteld. Vervolgens zijn daar een VO-plus (voorlopig ontwerp) en een vraagspecificatie voor gemaakt op basis waarvan een aannemer is geselecteerd, BINX Smartility uit Groenlo. Zij wisten in hun aanbieding heel dicht bij het oorspronkelijke ontwerpconcept te blijven en geloofden er ook in dat dit op tijd en binnen budget gerealiseerd kon worden.

Na de vaststelling van het definitief ontwerp voor de LocHal is mijn rol in het concrete bouwproces bescheiden geweest. De projectleiders van de gebruikers hebben enorm veel werk verzet om het ontwerp te spiegelen aan de concrete behoefte van hun organisaties. Ik organiseerde daarna de selectie van Mecanoo als inrichtingsontwerper voor de bibliotheek en Kunsloc. Zij hebben heel goed werk verricht, snel en dicht bij de behoefte van de gebruikers en het architectonisch ontwerp van de hal blijvend. Het fijne is dat zij een groot bureau zijn met veel ervaring en een enorme expertise. Ze konden mensen bijschakelen om het tempo hoog te houden en tegelijk nauw samenwerken met de gebruikers.’

Unieke mix

‘Het textiel was ook een geweldig interessant gegeven. Tilburg is een textielstad, het voorstel van Inside Outside was om met een soort beweegbare wanden te werken. Het zijn gordijnen, maar ze zijn zo groot dat je eigenlijk over textiele architectuur moet praten. Dat is wel een heel bijzonder aspect. Ik denk dat de combinatie van monumentale ruimte, plek in de stad en wat er in het gebouw gebeurt een unieke mix is. Bijzonder is ook dat de vakmensen van het TextielLab samen met het team van Petra Blaisse aan het ontwerp en het maakproces hebben gewerkt. Zo is het dus ook echt een Tilburgs project met internationale allure geworden. Iets waar de gemeente in wilde investeren en dat was uiteraard vooraf geen gegeven. Het hele proces is dan ook in het bijzonder de verdienste van het stadsbestuur en bevlogen wethouders met hart voor hun stad.’

“Probeer maar eens binnen de kosten blijven, als ineens de prijs van arbeid zowat keer twee over de kop gaat.”

Als je op zoek gaat naar een architect en een ingenieur, dan speelt behalve de kwaliteit ook het budget een rol
‘De ontwerpers zijn by far de minst grote post op de begroting, dus je kunt maar beter de beste kiezen, en dan maakt het op zich niet zoveel uit of het tienduizend euro meer of minder is, althans dat zeg ik voor mijn eigen rekening. Helaas is het lastig om in selecties als deze écht op kwaliteit te selecteren. Ik denk dat we dat hier wel hebben kunnen doen, met dank aan een goede juryvoorzitter en een scherp debat tussen de juryleden. Je moet niet willen dat voor een dergelijk kostbaar publiek gebouw uiteindelijk de ontwerper, zo belangrijk voor het resultaat, op een miniem verschil in honorarium gekozen wordt. Dat vraagt echte keuzes.’

De klus is vrijwel binnen de tijd en binnen de middelen geklaard

‘We hebben er vier jaar over gedaan, dat is helemaal niet zo lang voor zo’n gebouw, maar in die tijd is er echt wel wat veranderd. In 2014 zaten we nog in de staart van de crisis, vier jaar verder komen aannemers handen en voeten tekort, overal zijn schreeuwende personeelstekorten. Probeer maar eens binnen de kosten blijven, als ineens de prijs van arbeid zowat keer twee over de kop gaat. We hebben een goed voortraject gehad, de gebruikers hadden hun processen goed geregeld. Er waren heel goede, deskundige procesmanagers en er was een zeer goed, ervaren gemeentelijk projectleider, die scherp op de begroting was. Die mensen blijven vaak buiten beeld, maar zijn essentieel. Anders gaat geen enkele stad zo’n avontuur aan. En een beetje geluk heb je altijd nodig.’

Je kijkt tevreden terug?

‘Ik vond het super leuk om te doen, samen met de bibliotheek, de gemeente, de wethouders en alle andere betrokkenen. Het wordt zo van jezelf, dat je het eigenlijk niet meer los wilt laten. Maar dat geldt denk ik voor iedereen die eraan werkte, ook voor de glaszetter. Op een gegeven moment is het af, maar dan is het ook van al die mensen.’