In Singapore kun je sinds vorig jaar gekweekte kipnuggets kopen. Omdat het kweken van vlees nog erg duur is en de snack toch een beetje betaalbaar moet blijven, wordt het gekweekte vlees gemengd met plantaardige vleesvervangers. Vlees kun je kweken door dierlijke stamcellen (in dit geval van een kip) samen met een groeivloeistof op kweek te zetten in een bioreactor. Door de juiste omstandigheden in de reactor delen de cellen. Als deze zich voldoende hebben gedeeld, worden ze gestimuleerd om een spier- of vetcel te worden, deze twee samen vormen weefsels. Meerdere weefsels samen worden een stuk vlees. Afhankelijk van het gebruikte proces duurt het kweken van vlees enkele weken tot maanden.
Om de cellen te laten delen voor de kipnuggets, gebruikt het Amerikaanse Eat Just nu nog het het bloed van ongeboren kalfjes als groeivloeistof. Het bevat een mengsel van vetten, suikers, eiwitten, vitaminen en hormonen dat ideaal werkt voor celdeling. Volgens het bedrijf is al een plantaardig alternatief ontwikkeld dat het foetaal kalfsserum op termijn moet vervangen.
Vanuit de kweekvleesindustrie ligt het gebruik van foetaal kalfsserum al langer onder vuur. Dat komt omdat het op zijn zachts gezegd niet diervriendelijk wordt verkregen. Voor dit serum moet je een zwangere koe slachten, de baarmoeder verwijderen en een lange naald in het nog kloppende hart van het kalfje steken om het bloed af te tappen. Om deze reden weigeren Nederlandse bedrijven als Meatable en Mosameat foetaal kalfsserum te gebruiken.
Geen kalfsserum nodig
Zo maakt Meatable gebruik van pluripotente cellen, dit zijn cellen die zich nog kunnen ontwikkelen tot alle typen cellen waaruit een dier bij de geboorte bestaat. Om deze cellen gecontroleerd te laten groeien maken ze gebruik van een techniek die is ontwikkeld op de Universiteit van Cambridge. Volgens een schriftelijke reactie van Meatable kunnen ze hiermee kalfsserum achterwege laten en krijgen de cellen voedingsstoffen die hetzelfde zijn als de supplementen die ook worden toegevoegd aan dierlijk voedsel.
Ook Mosameat gebruikt geen kalfsserum om hun vlees te kweken. In 2019 kwam het bedrijf met een diervrij ‘kweekmedium’ op basis van dure eiwitten uit de de farmaceutische industrie. Afgelopen week maakte het bedrijf bekend dat het vanuit Europa 2 miljoen euro ontvangt om samen met dierenvoedingproducent Nutreco uit te zoeken of ze een groeivloeistof van reststromen van Nutreco kunnen maken. Met deze subsidie verwacht Mosameat de kosten van kweekvlees flink naar beneden te kunnen brengen.
Lees hier meer over Mosameat
Gebruik kalfsserum ethisch niet te verantwoorden
Volgens Linsay Ketelings, verbonden aan het Food Claims Centre in Venlo van de Universiteit van Maastricht, staat het als een paal boven water dat niemand in de industrie nog met het dieronvriendelijke kalfsserum wil werken. “Het gebruik van dit serum is niet te verkopen als je beweert dat kweekvlees diervriendelijk is. Naast dat het ontzettend duur is, kun je het ethisch gewoon niet verantwoorden.”
Dat het tot voor kort nog lastig te vervangen was, heeft volgens haar alles te maken met de complexe samenstelling van het kalfsserum. “Er zitten allerlei eiwitten in die de cellen het signaal geven om te groeien. Dit serum doet dat heel efficiënt en het is nog maar de vraag of alternatieven net zo goed zijn. Ook gebruikt ieder bedrijf weer net andere cellen of verschillen de kweekprocessen van elkaar. Dus het ‘recept’ voor optimale celdeling kan mogelijk verschillen. Maar dat is wel iets waar veel onderzoek naar wordt gedaan.”
Een andere hobbel voor kweekvlees zit volgens Ketelings in de consumentenacceptatie. Zij sprak met verschillende kweekvleesexperts en deed onderzoek naar de voedselveiligheid van kweekvlees. “Het is een nieuw product waar een grote groep mensen enigszins huiverig tegenover staat. Dat heeft onder andere te maken met de beeldvorming. Als je een plaatje ziet van kweekvlees, is het altijd vlees op een petrischaaltje. Het ziet eruit alsof het uit een lab komt. Mensen vinden dit een eng idee. Ook het eten van vlees dat in een bioreactor groeit, vindt men over het algemeen vreemd. Terwijl yoghurt ook in bioreactoren wordt gemaakt. Dat vinden we toch ook niet gek? Daar ligt denk ik een belangrijke rol voor de kweekvleesindustrie. Deze bedrijven moeten bij de introductie van hun product de boel goed op orde hebben. Transparant zijn. Zo kunnen ze eventuele bedenkingen wegnemen”, legt Ketelings uit.
Vlees eten en toch duurzaam willen leven
En het duurzaamheidsargument? Kan dat mensen nog over de streep trekken? Ja, denkt Ketelings. Uit haar onderzoek blijkt ook dat er genoeg mensen zijn die kweekvlees wel een goed alternatief vinden. “Voor mensen die graag vlees eten, maar toch bewust willen leven is het een goede oplossing. Ook hierbij geldt dat kweekvleesbedrijven hun informatie goed op orde moeten hebben. Wat zit erin? Hoe wordt het vlees gekweekt? Vooral bij de introductie is dit belangrijk, hierbij mag niets misgaan.”
Hoe groot is het voordeel van kweekvlees dan ten opzichte van ‘echt’ vlees? Hiervoor verwijst Ketelings naar een onderzoek van het onafhankelijke onderzoeksbureau CE Delft dat in opdracht van The Good Food Institute en de Belgische dierenrechtenorganisatie GAIA een uitgebreide analyse maakte. “Omdat kweekvlees nog niet op grote schaal wordt geproduceerd hebben de wetenschappers een hypothetisch scenario genomen, dat is natuurlijk nooit helemaal compleet. Maar de studie is vrij uitgebreid en geeft wel een accuraat beeld.”
Klimaatimpact van kweekvlees
De studie kijkt naar de impact per kilogram product op onder meer klimaat, land- en watergebruik en fijnstofproductie. De cijfers werden samengebracht in een milieuscore. Voor de impact van gewoon vlees baseerden de onderzoekers zich op data uit eerdere studies. De wetenschappers rekenden verschillende scenario’s na. Zo berekenden ze de impact van kweekvlees op basis van de energiemix in 2030 en een scenario waarin de productie volledig op groene energie draait.Voor de gewone veeteelt rekenden ze naast de huidige impact ook een ambitieus scenario door waarin de industrie zoveel mogelijk doet om uitstoot te verminderen. Wat blijkt?
In ieder scenario komt de impact van kweekvlees lager uit dan ‘echt’ rundvlees. In het ambitieuze scenario, waarin de veehouderij de klimaatimpact zo veel mogelijk beperkt, doet kweekvlees het met de verwachte gemiddelde energiemix van 2030 wel slechter dan varkens- en kippenvlees. Maar wanneer kweekvlees met groene stroom wordt gemaakt, is de milieu-impact kleiner dan bij alle andere vleessoorten.
Volgens Ketelings zal het nog wel eventjes duren voor kweekvlees echt op de markt is. Hoe lang precies, durft ze geen getal op te plakken. “Ieder bedrijf dat kweekvlees op de markt wil brengen, moet een dossier aanleggen om aan te tonen dat het veilig kan worden geproduceerd en dat er tijdens dit proces niets mis kan gaan. Ook moeten ze hierin het kweekserum beschrijven. Dit dossier wordt beoordeeld door de Europese Voedselveiligheid Autoriteit (EFSA) en de beoordeling kan wel een paar jaar duren. Voor zo ver ik weet heeft nog geen enkel bedrijf dit ingediend in Europa.”
