Sinds 2008 weten we wel dat het niet zo’n slim idee was om de hele maatschappij aan de markt over te laten. Maar de vertrouwenscrisis als gevolg van de financiële catastrofe duurt nog altijd voort, zo constateert Jeroen Smit vandaag bij de opening van het studiejaar bij Fontys Hogescholen. “Wie ontfermt zich over het klimaat? Wie zorgt ervoor dat er een einde komt aan de ongelijkheid in de wereld?”
De klassieke partijen die je hier zou verwachten laten het afweten, zegt Smit: de kerken, de politiek. “Maar hoe moeten we het dan oplossen? Als we de zorg over het gemeenschappelijke aan de markt overlaten, zal de wereld niet duurzamer worden. Dan blijven we in een wereld met winnaars en verliezers, maar wel eentje met steeds minder winnaars en meer verliezers. Vandaag op de Bahamas zien we de gevolgen.”
Smit maakt het persoonlijk door het verschil aan te geven tussen de mens als burger en als consument. “De burger maakt zich zorgen en weet wat goed is voor de wereld, maar de consument is anders. Die vindt een goedkope kipfilet toch aantrekkelijk en maakt de pensioenuitkering tot iets onwrikbaars. Het is de ‘Tragedy of the horizon‘: we leggen onaantrekkelijke waarheden graag even achter onze horizon. En juist daarom hebben we leiders nodig die ons verleiden om toch die stappen te zetten.”
Al jaren doet Jeroen Smit als journalist en schrijver onderzoek naar de rol van leiderschap. Zijn exercities over Ahold en ABNAmro hebben grote bekendheid gekregen en juist gisteren heeft hij, na twee en een half jaar werk, zijn nieuwe manuscript naar de uitgever gebracht. Het beschrijft een beeld van Unilever en zal de titel Het Grote Gevecht krijgen. Voor het eerst portretteert hij een leider – Paul Polman – die niet in zijn eigen gelijk is gaan geloven en die zich wel degelijk heeft afgevraagd hoe hij de wereld een stukje beter kan maken. Met vallen en opstaan, dat wel, maar Smit is er duidelijk hoopvoller van geworden.
Dat laatste is hij ook in zijn slotwoorden die hij richt aan de 200.000 studenten die de toekomst echt anders kunnen gaan maken. “Jullie hebben een concrete opdracht: het leren toepassen van de 17 sustainable development goals in de beroepspraktijk. Een ‘betekenisvolle plek’ creëren!” Echte vrijheid gaat alleen samen met een gevoel voor verantwoordelijkheid, zo benadrukt hij. “Dat is ook een beetje wat in Amerika ontbreekt: naast een Statue of Liberty aan de oostkust zou er een Statue of Responsibility aan de westkust moeten komen. En verantwoordelijkheid bereik je door open te staan voor de ander – door je te blijven omringen met mensen die anders denken dan jij. Zo voorkom je de groupthink die zo typisch is voor veel Raden van Bestuur. Maar het werkt ook al tijdens je studie: als je gaat samenwerken, zoek dan een keer iemand op die echt afwijkt, je wordt daar beter van.”
En daarmee beantwoordt Smit ook de door hem opgeworpen vraag wie de zorg voor het gemeenschappelijke op zich moet nemen: die taak ligt bij ons allemaal. “Vraag je dus constant af wat je persoonlijke missie op dit vlak is. Onze huidige levenswijze is niet houdbaar, maar met respect voor die sustainable development goals is er wel een oplossing binnen bereik. Met vertrouwen, integriteit en intrinsieke motivatie moet het jullie gaan lukken. En ga vooral nooit in je eigen gelijk geloven!”
