Hitte is een van Europa’s grootste vijanden. In de nieuwe serie ‘Europe battling heat’ zoekt IO uit hoe steden zich ertegen (kunnen) wapenen. Vandaag: de harde realiteit van stedelijke hitte-eilanden in Europa.
Naar de bergen of naar zee, dat is het dilemma van velen bij het kiezen van een vakantiebestemming om te ontsnappen aan de zomerse hitte in de steden. Steden worden steeds heter, door de ondraaglijke temperaturen, omdat warmte wordt vastgehouden binnen de blokken van een metropolitaan gebied.
IO’s serie van afgelopen zomer over hoe Nederlandse steden omgaan met hittestress benadrukte hoe groen en waterbassins de sleutels zijn om steden een paar graden af te koelen. Bomen, vijvers, rivieren en meren helpen om oases te creëren in stedelijke jungles van beton en asfalt.
- Terwijl het zuiden van Europa in de greep is van een recordhittegolf, zijn de temperaturen in de steden hoger dan op het platteland.
- Athene, dat ook te kampen heeft met de dreiging van bosbranden, heeft een chief heat officer aangesteld en neemt verschillende maatregelen om extreme hitte te bestrijden.
- Zuid-Europese steden zullen het meeste lijden onder terugkerende hittegolven, maar heel Europa zal vaker extreme gebeurtenissen meemaken.
De warmste gebieden in een stad zijn de gebieden die het meest bebouwd zijn. Wegen, woningen en andere infrastructuur houden zonnewarmte vast en stralen die weer uit. Deze zones van een stad worden hitte-eilanden genoemd. Door de dichtheid van gebouwen houden deze gebieden warmte vast en zijn ze een paar graden warmer dan andere delen van dezelfde stad. Het is niet alleen een kwestie van een hoge concentratie gebouwen en een lage aanwezigheid van vegetatie. Hoge gebouwen bijvoorbeeld, laten de lucht niet vrij circuleren. En dan hebben we het nog niet eens over de uitlaatgassen van voertuigen en fabrieken die ook bijdragen aan de stijgende temperaturen in de stad.
Zuid-Europa in de greep van een hittegolf
De krachtige impact van hitte-eilanden werd duidelijk toen vorig jaar de hittekaarten van enkele Europese steden, gemaakt door NASA’s ECOSTRESS, gepubliceerd werden. De snapshots – genomen op 18 juni 2022 – toonden verschillende temperatuurverschillen tussen andere delen van een stad. In Parijs werden de begraafplaats Pantin en de Paris Expo aangeduid als de gebieden met de heetste oppervlaktetemperaturen – tot 48°C (118,4°F). De warmste gebieden in Milaan waren de overdekte voedselmarkt en de stationsspoorlijnen, terwijl de wereldberoemde verticale tuin en het centrale Sempione park op de kaart opduiken als gebieden met een lagere Land Surface Temperature (LST).
De metingen van dit jaar zijn niet beter, want hittegolf Charon zorgt voor recordhoge temperaturen in Zuid-Europa. 18 juli 2023 zal worden herinnerd als de dag waarop de hoogste temperatuur ooit werd bereikt in Rome met 42,9°C (109,2 °F), terwijl sommige locaties in Sardinië, Puglia en Sicilië opliepen tot 46°C (114,8 °F). Madrid en Athene waren niet koeler, met LST-waarden boven de 40°C in het hele stedelijke gebied, zoals te zien is op de Copernicus snapshots van dezelfde dag. Op die dag registreerden verschillende Oost-Europese hoofdsteden ook temperaturen boven de 35°C.
De hittestrategie van Athene
In een recent onderzoek in Nature wordt geschat dat in heel Europa meer dan 61.000 mensen zijn overleden als gevolg van de hittegolven van afgelopen zomer. De studie toonde aan dat Italië, Spanje en Griekenland het hoogste aantal hittegerelateerde sterfgevallen hadden. Daarom riepen de onderzoekers op tot “een herevaluatie en versterking van bestaande hittebewakingsplatforms, preventieplannen en aanpassingsstrategieën voor de lange termijn”.
Athene was de eerste Europese stad die een Chief Heat Officer (CHO) benoemde. “De CHO moet ervoor zorgen dat het enorme hitteprobleem niet onder de radar blijft, zoals nu het geval is. Discussies en maatregelen over het klimaat gaan over problemen zoals overstromingen en bosbranden, maar zelden over hitte. Alsof hitte niet ook een deel van het probleem is,” zei Eleni Myrivili, voormalig CHO in Athene, in een eerder interview met Innovation Origins.
Een CHO werkt ook als directeur stedelijk warmtebeheer, werkt aan een klimaatactieplan voor de stad en creëert groene en blauwe infrastructuur stadsprojecten. De Griekse hoofdstad is een van de dichtstbebouwde steden van het continent en heeft daarom het meest te lijden onder het probleem van hitte-eilanden. Sindsdien zijn er verschillende acties ondernomen.
Europe battling heat
Europa verbreekt deze zomer hitterecord na hitterecord. Er worden temperaturen van 49 graden voorspeld, de grondtemperatuur in Spanje steeg boven 60 graden Celsius en er vielen in 2022 meer dan 60.000 doden als gevolg van hitte.
Er gaat dus iets mis. Dat de aarde steeds verder opwarmt, om mee te beginnen. Maar ook dat hitteplannen van EU-lidstaten niet goed op orde zijn, terwijl de noodzaak daartoe juist steeds groter wordt.
In de serie ‘Europe battling heat’ gaat Innovation Origins op onderzoek uit. Daarbij staat een vraag centraal: hoe wapent Europa zich tegen hitte? De aankomende weken kunt u elke woensdag een artikel verwachten waarin we een stukje van die vraag oplossen. Vandaag: de harde realiteit van stedelijke hitte-eilanden in Europa.
‘Pocket gardens’ en de koelste wandelroutes
Hoewel Griekenland en de stad Athene gebouwen wit hebben geverfd om ze koeler te houden, is er meer nodig met temperaturen die constant boven de 40°C uitkomen. “Als je ziet hoe dramatisch de projecties voor de komende decennia zijn, zullen we in de zomer constant in de hitte zitten. We moeten onze manier van leven aanpassen aan deze hitte,” vertelde Elissavet Bargiani, de CHO van Athene, aan Euronews.
Daarom werd er een plan opgesteld om de stad opnieuw in te richten en het probleem onder de aandacht van de burgers te brengen. Een van de initiatieven was de aanleg van tien “pocketparken” in voormalige braakliggende gebieden in de stad. Daar zorgt groen voor verkoeling in de bebouwde gebieden. Een andere actie is het maken van een app – EXTREMA Global genaamd – waar mensen de koelste wandelroutes kunnen vinden. Het algoritme van de app maakt gebruik van satellietgegevens en berekent de boomdichtheid langs de route, waardoor de meest frisse route wordt voorgesteld.
Daarnaast heeft de stad in elk van de zeven wijken een koel centrum. Dit zijn gratis toegankelijke open ruimtes waar mensen kunnen afkoelen.
Hittegolven zullen gevolgen hebben voor heel Europa
Vooruitkijkend weten we dat hittegolven vaker zullen voorkomen, maar welke Europese steden zijn er gevoelig voor? Een studie uit 2019 van de Universidade NOVA de Lisboa en de Europese Commissie rangschikte de Europese hoofdsteden (plus Moskou, Oslo en Zürich) naar blootstelling aan hitte- en koudegolven. Bovendien klassificeerden ze de verschijnselen naar ernst, waarbij ze het optreden van gebeurtenissen van verschillende omvang berekenden in het licht van de verwachte stijging van de wereldgemiddelde temperatuur.
De eerste conclusie is dat in de nabije en verre toekomst steden in het Middellandse Zeegebied en op het Iberisch schiereiland niet de enigen zullen zijn die worden blootgesteld aan extreme hittegebeurtenissen. Ernstige, extreme en zeer extreme hittegolven hebben in de meeste Europese steden een toenemende waarschijnlijkheid van 2021 (ernstig) tot 2050 (extreem) tot 2071-2100 (zeer extreem). Toch zullen steden als Lefkosia, Madrid of Valletta het meest vatbaar blijven. Naarmate de temperaturen wereldwijd stijgen, zal de kans op broeierige temperaturen groter zijn in steden als Wenen en Zürich.
Daarom moeten alle Europese steden plannen maken om zich aan te passen aan de opkomst van meer hittegolven. Daarbij moet de bestrijding van hitte-eilanden de hoogste prioriteit krijgen. Er bestaan daarvoor verschillende innovatieve praktijken. We vertellen je meer in een volgende aflevering van deze serie.
Als je dit artikel leuk vindt, lees dan ook:
