In het geval dat China Taiwan binnenvalt, kan ASML zijn geavanceerde chipmachines in China op afstand uitschakelen. Dat meldden bronnen eind vorige maand aan persbureau Bloomberg. Het nieuws heeft de Amerikanen gerustgesteld, aldus de ingewijden. Betrokken partijen hebben zelf niet officieel gereageerd op het nieuws. Ook de Taiwanese chipfabrikant TSMC – verantwoordelijk voor circa 90% van de wereldwijde meer geavanceerde chipproductie – zou machines op afstand kunnen uitschakelen. Het nieuws onderstreept nog maar eens welk belang technologie in geopolitieke conflicten heeft. Wat betekent deze troefkaart in de context van wereldwijde machtsverhoudingen?
Waarom dit belangrijk is:
China ontwikkelt in razend tempo een geavanceerd militair apparaat. Zonder de chipmachines van ASML is het daarbij nergens. Hoe ver gaat de morele verantwoordelijkheid van bedrijven? In dit artikel gaan we dieper in op de complexe wisselwerking tussen geopolitieke spanningen en bedrijfsvoering in de technologiesector.
Het is goed om te weten dat we nu zelf ook een dergelijk drukmiddel hebben. Maar, als ASML machines moet uitschakelen als China Taiwan binnenvalt of een blokkade opwerpt, is het al te laat, want dan zitten die chips al in de vliegtuigen en schepen die richting Taiwan vliegen en varen. We hebben een langetermijnvisie nodig om te voorkomen dat er überhaupt een conflict plaatsvindt. Dat kan alleen als ASML nu eigen verantwoordelijkheid pakt en stopt met het leveren van machines aan China. Hun machines worden gebruikt om een sterk Chinees militair apparaat op te tuigen”, aldus Gerrit van der Wees.
Van der Wees is voormalig Nederlands diplomaat en doceert geschiedenis van Taiwan aan de George Mason University en Amerikaanse betrekkingen met Oost-Azië aan de George Washington University.
Chipmachines en -fabrieken zijn nergens zonder toeleveringsketen
Frans-Paul van der Putten, China- en geopolitiekanalist, benadrukt dat zowel voor ASML als TSMC geldt dat ze onderdeel zijn van een keten. “Voor de machines van ASML geldt dat ze niet functioneren zonder dat ASML het onderhoud pleegt, en de fabrieken van TSMC verliezen hun waarde als het netwerk van toeleveranciers stil komt te liggen. Die factoren zouden wegvallen als China Taiwan binnenvalt.” Van der Putten is als senior research associate verbonden aan Instituut Clingendael.
Het indrukken van een stopknop is dus eigenlijk niet eens nodig – het is genoeg om niets meer te doen. Het nieuws verwijst naar een dialoog tussen Nederland en de Verenigde Staten, waarin laatstgenoemde het prettig vindt dat de mogelijkheid bestaat om de halfgeleidermachines uit te schakelen. Van der Putten: “Er spelen verschillende belangen. De Amerikaanse regering wil zoveel mogelijk garanties. Ze vinden het heel belangrijk dat geavanceerde apparatuur niet in Chinese handen komt. Voor Nederland en Taiwan is het belangrijk om het signaal af te geven dat de chipproductie keten vanuit een geopolitiek oogpunt een veilige keten is.”
China draait de duimschroeven aan
De kans op een invasie van China in Taiwan wordt wel steeds groter, aldus Van der Wees. China draait de duimschroeven richting buurlanden steeds verder aan. Vorige week omsingelde het Taiwan om te testen of het in staat is ‘de macht te grijpen’ op het eiland en provoceert het de Filipijnen op de Zuid-Chinese Zee.
“Tot voor kort had China niet de militaire macht en middelen om een invasie voor elkaar te krijgen. Maar ze hebben de afgelopen jaren in razend tempo een enorm militair apparaat opgetuigd dat bestaat uit geavanceerde gevechtsvliegtuigen, – schepen en drones. Sterker nog, China bouwt nu meer vliegtuigen en schepen dan de Verenigde Staten tijdens het hoogtepunt van de Tweede Wereldoorlog”, schreef Van Wees eerder in een opinieartikel voor NRC.
“We millimeteren in Nederland veel te veel over de nanometers van de machines. China gaat het om de aantallen.”
Gerrit van der Wees
‘Millimeteren over nanometers’
En daar komt ASML om de hoek kijken. Want voor die schepen en vliegtuigen zijn massa’s chips nodig. Het gewicht dat een bedrijf – in positieve of negatieve zin – in de schaal legt, moet volgens Van Wees strenger bekeken worden. “Zolang ASML machines levert aan China, heeft het in mijn ogen een negatieve invloed op de wereldvrede. De machines van ASML stellen China in staat om snellere en geavanceerde vliegtuigen en schepen te bouwen. Ja, ze houden zich aan exportrestricties.” Volgens het kwartaalverslag van ASML steeg het aandeel van aan China verkochte machines tot een recordhoogte van 49 procent. “We millimeteren in Nederland veel te veel over de nanometers van de machines. China gaat het om de aantallen.”
Van der Wees vindt het ook voor ASML onverstandig om afhankelijk te zijn van Chinese orders. “Het zal niet lang duren voordat er Chinese machines op de markt komen die heel veel op de machines van ASML lijken. We hebben dat met een flink aantal andere technologieën – elektrische auto’s, zonnepanelen, windmolens – al zien gebeuren.”
Onlangs kondigde China aan €47,8 miljard in de eigen halfgeleiderindustrie te investeren. Het is de derde investeringsronde van de regering. Het streven van president Xi Jinping om China zelfvoorzienend te maken op het gebied van halfgeleiders is nog urgenter geworden nadat de VS de afgelopen jaren een reeks exportcontrolemaatregelen heeft ingesteld.
ASML zegt zelf altijd dat het best zonder China kan. Zo zei oud-topman Peter Wennink tijdens een investeerdersdag dat “er genoeg vraag is op andere plekken.”
Kleiner, sneller, geavanceerder: ASML doet het weer
De ontwikkelingen illustreren goed hoe geavanceerde technologieën als machtsmiddel kunnen dienen in internationale relaties. Ondertussen werkt ASML door aan machines die nog kleiner, sneller en geavanceerdere chips kunnen maken. Deze week openden imec en ASML het nieuwe High NA EUV Lithography Lab in Veldhoven. Klanten kunnen hier nu testen met de nieuwste machine: High NA EUV. Met behulp van het 0,55 NA EUV prototype is het voor het eerst gelukt om 10 nanometer (nm) dichte lijnen te printen op metaaloxideharsen (MOR’s). Huidige EUV-machines printen structuren van 20 à 24 nm. ASML kan zo steeds kleinere transistors – de belangrijkste bouwstenen van een chip – maken. Hoe kleiner de transistors, des te meer er op een chip passen.
‘Uitsluiten gaat te ver’
Dat het bedrijf China uit eigen beweging zou uitsluiten, ziet Van der Putten als onrealistisch. “ASML levert hoofdzakelijk naar Taiwan, Zuid-Korea of China. Wanneer je een van die afzetmarkten uitsluit, leidt dat niet alleen tot schade voor het bedrijf, maar ook voor de positie van Nederland en Europa als technologische speler.”
Bovendien, stelt de analist en onderzoeker, worden de chipmachines die op dit moment door ASML aan China worden verkocht, gebruikt voor de massale productie van reguliere chips. Daarvan is de toepassing slechts deels militair. “Het gaat veel te ver om dan maar helemaal niet meer aan China te leveren. Het zou de druk die we uitoefenen op China flink escaleren. Machines voor reguliere chips niet meer leveren aan China zou voor de VS al een grote stap zijn, laat staan voor een privaat Nederlands bedrijf.”
Moraliteit van grote bedrijven
De moraliteit van grote bedrijven die zich (hoofdzakelijk) laten sturen door geld, is een complex vraagstuk. Want, waar ligt de grens voor het moeten afremmen van China’s moderne militarisering?
Van der Putten: “We zijn niet in oorlog met China, ook al leveren we er om redenen van mensenrechten geen wapens aan. En vergeet niet: Amerika geeft nog altijd meer geld uit aan defensie dan de rest van de top tien landen (inclusief China) bij elkaar. Het heeft qua omvang, ervaring en technologie een gigantische voorsprong. En bovendien: het heeft volledige toegang tot de chipmachines van ASML.”
“Amerika geeft nog altijd meer geld uit aan defensie dan de rest van de top tien landen (inclusief China) bij elkaar. Het heeft qua omvang, ervaring en technologie een gigantische voorsprong.”
Frans-Paul van der Putten
Maar, hij vindt ook: de VS zijn onze bondgenoot, en elk wapen dat China heeft, is een wapen dat op een dag mogelijk tegen de VS wordt gebruikt. “Dus als Nederland heb je impliciet een verplichting om daar niet in te faciliteren. Daar moeten we absoluut over nadenken.” Van der Putten is het met Van der Wees eens: de druk die China zet op buurlanden door middel van militair machtsvertoon, is een probleem. Maar, vindt hij, “dat gebeurt niet in een vacuüm. Het gebeurt in een context waarin de VS zelf ook aanwezig zijn in Azië en de druk op China opvoeren.”
Als je dit artikel leuk vindt, lees dan ook:
