Why we write about this topic:
Alles is groot in het Poolse Belchatów. Met 5,1 gigawatt (GW) staat hier de grootste kolencentrale van Europa. Het is verreweg de grootste emittent van CO2 met 33,2 miljoen ton in 2021 en nergens anders zijn de mijnbouwputten zo groot en diep als hier.
De elektriciteitscentrale is van onschatbare waarde voor de Poolse economie. Met 28 TWh was Belchatów in 2021 goed voor 17% van de nationale stroomproductie. Maar vroeg of laat komt er een einde aan de centrale die begin jaren tachtig werd geopend.
In 2036 zijn de bruinkolen op. Er is dan nog wel een veld beschikbaar, maar dat is te klein om winstgevend uit te graven. Waarschijnlijk moet de stroomproductie al veel eerder omlaag vanwege de stijgende kosten. De vraag is wat er daarna gebeurt, en zou het niet beter zijn om de centrale al veel eerder te sluiten vanwege de grote schade aan natuur en milieu?
80% in 2030
Onderzoekers van BloombergNEF (BNEF) komen in samenwerking met Forum Energii en Bloomberg Philanthropies tot de conclusie dat dit zeker kan. Volgens hen kan er zelfs meer energie worden geproduceerd dan met bruinkool als er in een cirkel van 20 tot 30 kilometer om de centrale vol wordt ingezet op zonne- en windenergie. 11 GW aan groene energie is mogelijk bij sluiting van de laatste kolengenerator in 2036.
Lees hier de hele studie.
In 2030 kan de groene stroom al 80% van de grijze vervangen. Dat is misschien ook wel nodig, zegt BNEF. Want als de EU zijn zin krijgt en bedrijven moeten een flinke prijs gaan betalen voor CO2-emissies dan komt de centrale van Belchatów al snel in de rode cijfers. BNEF heeft uitgerekend dat dit bij 100 euro per ton het geval zal zijn. Dat niveau wordt naar verwachting in 2028 bereikt.
Forum Energii ziet nog andere voordelen voor een grote investering in groene energie op deze plek. De stroominfrastructuur rondom Belchatów kan na een modernisering blijven worden gebruikt, het voorkomt een economische kaalslag in de regio en zorgt voor goedkope energie voor de stad Lódź, het industriële centrum van Polen.
“Polen moet zo snel mogelijk beginnen met de uitbouw van duurzame energie met een lage CO2-uitstoot in de regio Belchatów”, zegt Joanna Maćkowiak-Pandera de CEO van Forum Energii. “Alleen op die manier kan de energievoorziening op een hoog niveau gehouden worden bij lage elektriciteitsprijzen”,
Zonnepanelen
De bruinkoolmijn heeft twee grote velden, Belchatów en het Szczerców, die zich uitstrekken over 20 kilometer van oost naar west en 5 kilometer van noord naar zuid. BNEF ziet de beste kansen voor zonnepanelen.
De meeste mensen weten dat bruinkoolmijnen aan de oppervlakte liggen en dat ze diep zijn en kaal. Er groeit niks, maar voor zonnepanelen maakt dat niks uit. Volgens BNEF zijn de hellingen op het zuiden, zuidoosten en zuidwesten, optimaal voor zonnepanelen. Alleen daarmee kan al 1 GW worden geïnstalleerd. Dat kan worden verhoogd tot 5 GW in 2036 als het mijnbouwareaal van 3.367 km2 optimaal wordt gebruikt.
Dat komt neer op ongeveer 2,5% van het grondgebied dat wordt vrijgemaakt voor zonnepanelen. In een conservatievere aanname met een gebruik van 1,7% van de grond voor zonnepanelen blijft er nog altijd 3,6 GW over. Ter vergelijk: de eigenaar van de kolencentrale – Polska Grupa Energetyczna (PGE) – heeft plannen voor slechts 600 MW aan geïnstalleerde capaciteit.
Op de lange termijn valt er ook nog te denken aan drijvende zonnepanelen. Het is namelijk zeker dat er kunstmeren zullen ontstaan op de bodem van de mijnen. Hoe snel dat proces gaat, is alleen moeilijk te zeggen. Dat hangt onder andere af van of de mijnen alleen met grondwater worden gevuld, of ook met rivierwater.
Het mooie van zonne-energie is dat het goedkoop is. BNEF zegt dat stroom van zonnepanelen maar de helft kost van bruinkolenstroom.
Windenergie
Volgens BNEF zijn ook voor windenergie de omstandigheden goed. Dat wijzen weeranalyses uit. “In Polen staat alleen aan de Oostzee meer wind”, schrijft BNEF in het rapport. Ook hier hebben de onderzoekers meerdere scenario’s. Optimaal zou 5,7 GW aan windenergie zijn in 2036. Het meer conservatieve scenario levert 2,8 GW op.
Met windenergie is er een groot probleem. De overheid heeft hele strenge regels voor windmolens op land. Het komt erop neer dat binnen 2 kilometer vanaf een woning geen molens mogen worden geplaatst. Die regels worden binnenkort waarschijnlijk versoepeld tot 500 meter, maar het blijft aan gemeentes of ze een vergunning wel of niet geven.
Er is dus wel wat diplomatiek vernuft gevraagd en bedrijfsmodellen waar ook burgers van kunnen meeprofiteren.
Andere energie om het net te stabiliseren
Zon en wind zijn zoals bekend onberekenbaar. De twee energiebronnen zijn complementair aan elkaar omdat er meer wind is in de winter en meer zon in de zomer. Maar dat is niet genoeg voor een stabiele elektriciteitsvoorziening.
Daar zijn andere energiebronnen voor nodig en tijdelijke stroomopslag. BNEF heeft dit in zijn scenario’s verwerkt. Zon- en windenergie zouden kunnen worden gecombineerd met stroomopslag (bijvoorbeeld accu’s) of een gas-, afval- of biomassacentrale. Op termijn valt ook te denken aan waterstof of kleine kerncentrales, zogenoemde SMR’s.
Al die bronnen hebben voor- en nadelen. Een gascentrale ligt gevoelig vanwege de Russische oorlog in Oekraïne. Het is bovendien niet CO2-vrij en er is geen gasinfrastructuur bij Belchatów. Er zou dus geïnvesteerd moeten worden in gasleidingen.
Positief aan gascentrales is dat je ze makkelijk “aan en uit” kunt zetten en er het is een optie om aardgas in de toekomst te vervangen of te mengen met waterstofgas en/of biogas.
Just Transition Fund
Een Biomassacentrale is CO2-neutraal, maar het probleem is dat biomassa beperkt voorradig is. Hetzelfde geldt voor een afvalcentrale, ook daar is het regionale aanbod beperkt. Afvalcentrales komen bovendien niet in aanmerking voor EU-steun. Polen krijgt onder andere 3,85 miljard euro uit het zogenoemde Just Transition Fund. Dat is een fonds voor een groene energietransitie met een sociaal gezicht.
Stroomopslag is in het meest groene scenario waarschijnlijk noodzakelijk. Het meest voor de hand liggend zijn accu’s die ook in elektrische auto’s zitten, maar er zijn meerdere alternatieven. De klassieke lithium-ion accu’s kunnen bijvoorbeeld worden vervangen door andere soorten accu’s, of de groene stroom kan via elektrolyse worden omgezet in waterstof.
Kernenergie
Polen heeft in tegenstelling tot andere Centraal-Europese landen geen kernenergie, maar de regering wil ze wel aanschaffen. Het doel is om in 2033 de eerste kerncentrale aan het net te hebben. Tot 2043 zouden er nog eens 5 bij moeten komen met een capaciteit van 6 tot 9 GW. Er is ook al plek aangewezen in de stad Choczewo, vlakbij Gdansk. Maar er is nog niet bekend wie die gaat bouwen. Voor de bouw zijn bedrijven uit Zuid-Korea, Frankrijk en de VS in de race.
Het vervelende is dat de bouw van een kerncentrale minstens 10 jaar duurt. Voor vervanging van Belchatów is het dus nauwelijks een optie. Ten tweede ligt kernenergie gevoelig. In de jaren tachtig werd er al eens begonnen met de bouw van een kerncentrale, maar die werd gestopt na heftige protesten (en dat onder een communistisch regime).
Er is nog wel het alternatief van kleine (sneller te bouwen) kerncentrales, of SMR’s. Er zij verschillende bedrijven die dit soort small nuclear reactors willen kopen. BNEF houdt hier dus ook rekening mee in zijn scenario’s, maar houdt tegelijkertijd een slag om de arm. SMR’s zijn namelijk nog hoogst experimenteel.
Planning
Dat er veel mogelijk is, staat vast, maar er is wel politieke steun nodig. Zo zal er in het stroomnet moeten worden geïnvesteerd, de planning moet uitstekend zijn en er moet overleg zijn met de verschillende stakeholders.
Voor de EU zou het een doorbraak zijn. Belchatów is in zijn eentje verantwoordelijk voor 2% van alle CO2-uitstoot door elektriciteitscentrales.