Griekenland gokt op groen om uit crisis te komen

Sinds de crisis van de jaren 2010-2015 horen wij eigenlijk niet zoveel meer van Griekenland. In die jaren was het land getroffen door een valutacrisis, die bijna het gevolg had dat Athene uit de eurozone stapte. Grieken noemen die periode de ‘Grote Crisis’, en de nasleep voelen ze nog steeds.

Afgelopen maand (april 2022) werd bekend dat Griekenland haar schuld van 32 miljard euro vervroegd aan het Internationaal Monetair Fonds heeft afbetaald. Kennelijk gaat het de goede kant op. Toch staan er nog steeds EU-leningen open van bijna 53 miljard euro. Ook de staatschuld van zo’n 200 procent liegt er niet om. Tijdens het bezoek van Innovation Origins aan Athene viel ons de armoede op: veel daklozen, slechte infrastructuur, verwaarloosde huizen. 

Leningcomponent

Belangrijker dan deze subjectieve blik van nu vormen de plannen voor de toekomst. Het Griekse coronaherstelplan (Recovery and Resilience Plan; RRP) heeft de goedkeuring gekregen van de Europese Commissie. In juli 2021 gaf de raad groen licht aan het plan, goed voor ruim 30 miljard euro. Een maand later kreeg Athene 4 miljard euro als voorfinanciering. 

Opvallend is dat Griekenland 17,8 miljard subsidie uit het coronafonds krijgt, maar ook 12,7 miljard euro aan leningen. Nogal wat landen zien af van het leningcomponent uit het RRP. Griekenland echter niet, omdat het het beschouwt als een voordelige financiering van de particuliere sector. Relatief (gemeten naar het Bruto Binnenlands Product) is Griekenland de grootste ontvanger van ‘coronagelden’ binnen de Europese Unie.

Klimaatveranderingsagenda

Het fonds komt op het juiste moment. “Het politieke debat werd tot voor kort gedomineerd door economische en sociale kwesties als gevolg van de ‘Grote Crisis’ van Griekenland”, zegt Victoria Tsitsoni, analist Economisch beleid bij het Wereld Natuurfonds (WWF). De Griekse afdeling van het WWF volgt de Griekse inspanningen kritisch op de voet. Kort voor de uitbraak van de pandemie, in december 2019, kwam de regering met haar eerste nationale energie- en klimaatplan. Daarin werd een klimaatveranderingsagenda aangenomen die als katalysator moet dienen voor nieuwe investeringen en het scheppen van werkgelegenheid. 

De eerste resultaten zijn zichtbaar. Zo wekt het zonrijke land in versneld tempo zonne-energie op. De toename van de geïnstalleerde capaciteit ging in minder dan twee jaar tijd van 2,3 GW naar 3,6 GW (december 2021). Wel is de hoge overbelasting van het elektriciteitsnet een probleem. Toekomstige netwerkinfrastructuur moetleiden tot een hogere ontwikkeling van duurzame energiebronnen.

Griekenland borduurde bij de aanvraag van de Europese coronagelden voort op de ingeslagen weg. Ruim een derde van het fonds (38 procent) is terug te voeren op maatregelen die de klimaatdoelstellingen ondersteunen. Het gaat onder meer om investeringen in de modernisering van het elektriciteitsnet en de versterking van de steunregeling voor producenten van duurzame energiebronnen. Voorts steunt het plan gemeenten die de klimaatbestendigheid van stedelijke gebieden willen versterken. 

Andere maatregelen omvatten steun voor een nationaal herbebossingsprogramma en een omvattende strategie om onder andere overstromingen te beperken. 

Griekse huizenbestand

Zoals zoveel mediterrane landen, neem Italië en Cyprus, zet Griekenland vooral zijn coronagelden in om woningen energiezuiniger te maken en de infrastructuur voor mobiel transport uit te bouwen. Met de RRP zullen renovaties van meer dan 100.000 gebouwen worden gefinancierd, waardoor hun energieverbruik tegen 2025 met ten minste 30 procent zal zijn gedaald. Dat komt overeen met zo’n 20 procent van het Griekse huizenbestand. Dat zou misschien wel omvattender mogen zijn.

Daarnaast heeft de Griekse regering een alomvattend regelgevingskader vastgesteld om de installatie en exploitatie van oplaadpunten voor elektrische voertuigen in heel Griekenland te bevorderen, waardoor het land op weg is om zijn doelstelling te halen om tegen 2030 een aandeel van 30 procent elektrische voertuigen op de binnenlandse markt te hebben. Nu is Griekenland nog veelal unplugged.

Do No Significant Harm

De Griekse WWF is op een punt heel kritisch als het gaat of de RRP-investeringen eigenlijk wel zo ‘groen’ zijn. De organisatie ziet een probleem dat geldt voor de gehele Europese Unie. “Wij vrezen dat investeringen en projecten die uit de RRP worden gefinancierd, ten onrechte als groen worden bestempeld of de milieudoelstellingen van de EU kunnen schaden”, zegt Tsitsoni. “Dat is het gevolg van gebrek aan duidelijke en strikte regels van goed bestuur en controleerbare systemen voor de toetsing aan duurzaamheidsdoelstellingen.”

De Griekse WWF hamert, samen met andere milieu-organisaties, daarom al sinds 2021 in Brussel erop dat de regels worden gehandhaafd. Volgens de Grieken is het beginsel van ‘Brengt geen noemenswaardige schade aan’ (‘Do No Significant Harm’ ofwel DNSH) de boosdoener. Met dat principe wordt bedoeld dat investeringen binnen de RRF (en andere fondsen) het milieu geen noemenswaardige schade aanbrengt.

“De toepassing van dit beginsel schiet voorbij het doel van het recoveryfonds.” Een voorbeeld zijn de investeringen in de infrastructuur in gas, die ook Griekenland van plan is te doen. “Dit zijn investeringen die niet in overeenstemming zijn met de Klimaatovereenkomst van Parijs (2015, red.). Toch komen zulke investeringen wel in aanmerking voor een lening binnen het RRF. Dit is een slechte aanpak, aangezien een nieuwe gasinfrastructuur het Griekse energiesysteem voor vele decennia op een pad met een hoge koolstofintensiteit kan zetten”, zegt Tsitsoni.

Foto’s: Kinderen tijdens de jaarlijkse parade op de Griekse nationale feestdag (openingsbeeld), straatbeeld in Athene, Victoria Tsitsoni van het WWF, trolleybus in Athene, poster met EU-logo op de Acropolis.