Vissen kunnen leren sturen. Dat bericht en de begeleidende video haalde begin deze maand de wereldpers. Het betrof een experiment waarbij onderzoekers een stel goudvissen volgden met een camera. De camera volgde hun beweging in een aquarium op wielen, dat werd aangestuurd door de beweging van de vissen.
Het experiment werd uitgevoerd door een onderzoeksgroep aan de Ben-Gurion University of the Negev (Israël). De studie wijst erop dat navigatievermogen universeel is en dat goudvissen over het cognitieve vermogen beschikken om een complexe taak te leren in een omgeving die totaal verschilt van hun eigen omgeving.
Het experiment is weinig origineel. Studio Diip, een Nederlandse bureau gespecialiseerd in toepassingen van beeldherkenningssoftware, had al in 2014 een vergelijkbaar experiment uitgevoerd
Dat experiment haalde toen ook de wereldpers. Het leidde tot een enthousiaste en humoristische reactie van Tesla’s Elon Musk, die de toekomst wel ziet zitten met goudvissen achter het stuur. We vroegen ons af hoe collega’s in het veld tegen dit experiment aankijken. Michael Richardson, hoogleraar Evolutionaire ontwikkelingszoölogie aan de Universiteit van Leiden, heeft er wel een idee over.
Wat dacht u toen u van het experiment vernam?
“Dat het verbazingwekkend is. Ik kon het nauwelijks geloven. Het principe is eenvoudig. Er worden geen hersensignalen geregistreerd, maar alleen maar de zwembeweging in het aquarium. Het lijkt erop dat de vis ontdekt dat hij door zijn eigen beweging dat ding op wielen daadwerkelijk laat bewegen. De vissen schijnen te leren van hun eigen zwemmen. Mogelijk gestimuleerd door een kleine beloning die ze krijgen aan het eind van het traject.”
Het heeft wel iets weg van een Pavlov-reactie.
“In zekere zin, althans wat betreft het aspect van de beloning en de geconditioneerde reflex.”
Wat is het doel van het experiment?
“We willen menselijk gedrag begrijpen en erachter komen of gedrag overerfbaar is. Bepaalde vissoorten lenen zich daar goed voor. Onze onderzoeksgroep in Leiden is daar ook mee bezig. In het kort komt het erop neer dat je uit een ‘leg’ eitjes, vissen kweekt en de verschillende karaktereigenschappen van de vissen die eruit komen bestudeerd. Er zijn vissen die angstig zijn en andere die zelfverzekerd door het water gaan. Is persoonlijkheid overerfbaar of wordt het aangeleerd, dat is de vraag.”
Het aloude debat over ‘nature’ versus ‘nurture’!
“Inderdaad. Sommige kenmerken worden gevormd door opvoeding, andere zijn genetisch bepaald. We nemen nu min of meer aan dat de invloed van erfelijkheid en omgeving fifty-fifty is. We hopen door onderzoek naar vissen daar meer inzicht in te krijgen.”
Waarom zijn goudvissen voor dit experiment gebruikt?
“Wij gebruiken voor ons onderzoek de zebravis, die net zoals de goudvis behoort tot de categorie van beenvissen. Ook wij maken gebruik van camera’s om te zien hoe de vis zwemt, van richting verandert, gestresst of ontspannen is, of hij brutaal of schuw is, etcetera. Vissen hebben individuele persoonlijkheden. Uit de eitjes van een vis komen vissen voor die elk een eigen persoonlijkheid hebben. Je hebt de meer assertieve types, en vissen die meer gestresst zijn, en zich bijvoorbeeld verstoppen in het donker. Vissen vormen dus een goed model om stress en persoonlijkheid te testen. Zo zou je ook erachter kunnen komen hoe stress is te beïnvloeden.”
Vissen kennen ook stress?
“Welzeker. Zebravissen hebben hetzelfde stresshormoon cortisol als mensen. Mensen en zebravissen beschikken over hetzelfde stressmechanisme. Ja, ja, er bestaan veel overeenkomsten tussen het gedrag van mensen en vissen.”
Je kunt toch ook andere diersoorten gebruiken?
“Beenvissen, zoals de zebravis en goudvis, zijn een goed diermodel. Vissen groeien heel snel en komen binnen enkele maanden tot volwassenheid. Er is dus een snelle generatietijd. Generationeel gedragsonderzoek bij mensen kan al gauw 40 jaar duren. Bovendien is het genoom van de zebravis bekend en verschilt het weinig van andere proefdieren, zoals muizen en ratten. Daarmee biedt deze vis goed vergelijkingsmateriaal met de mens.
Het is bovendien goedkoop om visproeven uit te voeren. Een ander voordeel is dat voor deze proefdieren een kleine ruimte volstaat. Vissen zwemmen rond in het water en je kunt ze eenvoudig analyseren. Zou je reptielen nemen, dan heb je een enorme uitrusting nodig. Voor zoogdieren zijn tal van vergunningen nodig, onder andere omdat die proeven gevoelig liggen in de samenleving.”
Is de veronderstelling van de ‘goudvis’-onderzoekers niet gewaagd dat navigeren diersoortonafhankelijk is?
“Op het eerste gezicht misschien wel omdat het maar over een soort gaat. Maar ik denk dat ze willen zeggen dat het alle beenvissen betreft, hetgeen impliceert dat bijvoorbeeld stress ver teruggaat in de evolutie.”
(Foto: zebravis)
Lees ook over ander onderzoek aan de Ben Gurion-universiteit: het afluisteren op basis van louter geluidsgolven
