Europa zet zich schrap voor de corona-herfst

‘Najaarsgolf’ of ‘tweede golf’, hoe je de verspreiding op dit moment ook noemt: Covid-19 verspreidt zich in een sneltreinvaart over het continent. De week van 12 t/m 19 september stond vooral in het teken van recordtoenames.

Overheden proberen nu met een set nieuwe coronarestricties het aantal nieuwe patiënten terug te dringen. Of dit genoeg is, weten we pas over een week of twee. Zo lang duurt het voor het effect van maatregelen zichtbaar wordt in de verspreidingscijfers

De golf treft Spanje, Frankrijk en Tsjechië op dit moment het hardst, maar ook Verenigd Koninkrijk, Nederland, België en Oostenrijk registreerden een enorme nieuwe aanwas. Zo ziet dit er op de nieuwste weekkaart uit.

Nieuwe lockdownmaatregelen

In heel Europa zijn de aankomende weken erg spannend. Ja, het aantal besmettingen stijgt naar recordhoeveelheden, maar er wordt ook veel meer getest waardoor de stijging van het aantal nieuwe patiënten ook te verwachten was. Als je immers veel test, zullen er ook veel nieuwe patiënten opduiken.

In Groot-Brittannië nemen ze het zekere voor het onzekere. Omdat steden als Birmingham, Manchester en Newcastle boven de alarmwaarde van 50 per 100.000 besmettingen in een week kwamen, zijn daar nieuwe lockdownmaatregelen van kracht geworden. Een avondklok en een ‘bubbel’ van zes personen, moet ervoor zorgen dat de pandemie daar wordt gestopt. Ook Londen lijkt deze richting op te gaan.

In Spanje en Tsjechië is de situatie momenteel al kritiek te noemen. De ziekenhuizen in Madrid stromen vol en in Tsjechië is de minister van volksgezondheid opgestapt nadat het land na een zeer rustig voorjaar nu alsnog een pandemische voltreffer om de oren krijgt. Wat betekent dit allemaal? Een snelcursus dataduiden stond in de episode van vorige week centraal.

Het aantal positieve tests ten opzichte van het totaal speelde toen een prominente rol. Omdat het coronavirus zoveel patiënten met milde klachten heeft, ligt het gevaar dat het virus zich onder de oppervlakte gaat verspreiden op de loer. Hierom hanteert de ECDC een norm van 3 procent. Als het aantal positieve tests boven dit percentage ligt, kan dat duiden op inadequaat testbeleid met als gevolg dat het virus zich op dezelfde manier kan gaan verspreiden als eerder dit jaar.

Op de onderstaande kaart wordt ook direct zichtbaar dat meer en meer landen boven die norm uitkomen. Ook Nederland is de grens inmiddels gepasseerd.

Nieuwe lockdownmaatregelen

Net als aan het begin van dit jaar proberen overheden met allerlei maatregelen de curve naar beneden te krijgen zodat de stormvloed aan nieuwe patiënten (en later ook opnames en overledenen) onder controle blijft. In sommige gebieden zijn op dit moment nauwelijks maatregelen nodig.

Dit is bijvoorbeeld het geval in Finland en Estland, omdat het aantal besmettingen daar veel lager is dan in West-Europa hoeft de bevolking zich daar aan veel minder coronaregels te houden dan elders. Om dit zo te houden worden de buitengrenzen echter wel streng bewaakt. Niet-essentiële reizen vanuit nagenoeg heel West-, Zuid- en Centraal-Europa zijn op dit moment verboden.

Maar hoe meet je precies de ‘strengheid’ van coronaregels. Deze zijn per land verschillend, maar hier heeft Our World in Data iets op bedacht. Zij kwamen met de zogenaamde Stringency Index die een inzicht biedt over de striktheid van de coronaregels. Binnen Europa ziet dit er in de derde week van september als volgt uit.

Is Zweden wel zo soepel?

Een veelvoorkomende misvatting over coronaregels is dat Zweden de soepelste van Europa zou hebben. Het klopt dat dit inderdaad in april het geval was, maar inmiddels zit het Scandinavische land allang niet meer bij de ‘vrijste’ landen. De Stringency Index bestaat uit een aantal deelscores zoals de maximale groepsgrootte, reisbeperkingen, beperkingen in de opening van scholen, winkels en horeca of het al dan niet van kracht zijn van een avondklok.

Met een score van 63 hanteert Ierland op dit moment de strengste regels. Spanje en het Verenigd Koninkrijk zitten hier vlak achter. Zweden heeft op dit moment 37 punten op deze schaal. Dat is meer dan Estland, Litouwen, Noorwegen, Finland, Slowakije en Oostenrijk. Iets wat Zweden bijvoorbeeld strenger maakt dan de rest, is hun verbod op bijeenkomsten met meer dan 50 aanwezigen die al sinds maart van kracht is.

In Nederland geldt op dit moment een maximum van honderd aanwezigen in een groep. Alleen voor de zes zwaarstgetroffen veiligheidsregio’s werd dit sinds zondag verlaagd naar 50, dezelfde hoeveelheid als Zweden. Waar deze misvatting vandaan komt? Dat komt door de eerste golf. Het land kende in maart inderdaad nooit een hele zware lockdown, maar heeft daarna ook relatief weinig versoepeld.

Zo zag deze strengheidsscore eruit in het voorjaar.

Keiharde lockdown of ‘intelligente lockdown’

Het woord ‘lockdown’ klinkt vrij concreet, maar is het eigenlijk totaal niet. Aangezien er geen eenduidige definitie voor bestaat, blijft het een vage term. Maar de striktheidsscores van april bieden meer inzicht in hoeveel beperkingen de overheid heeft opgelegd aan de bevolking.

Servië ging hierin het verst, met een score van 100. Het land liet zich adviseren door China met zijn ‘Wuhan-lockdown’, goed voor de hoogst mogelijke score waarin nagenoeg elke beweging buiten de deur verboden is. Een straatverbod voor iedereen na de klok van vijf, militairen in de straten en de verplichte sluiting van alle openbare gebouwen inclusief winkels. Ook in Spanje, Italië en Frankrijk waren uiterst drastische maatregelen van kracht waarbij zelfs boetes konden volgen indien je je op straat begaf zonder geldige reden.

Nederland zat met 78 punten een beetje in de middenmoot. Hoewel er veel dicht was, bleven winkels en bedrijven geopend en kon je geen boetes krijgen bij het maken van een ‘verboden wandeling’. Vanuit het gehele continent werd destijds met een scheef gezicht gekeken naar Zweden. Dat scoorde ook tijdens de voorjaarsgolf ‘slechts’ 44 punten op de restrictie-index.

Niet te streng, niet te mild, niet te lang

Werken die keiharde lockdowns beter dan de mildere varianten? Dat valt vanwege de verschillen tussen de landen vrij moeilijk te bepalen. Toch is het niet zo dat in de landen met de strengste lockdowns ook de minste slachtoffers vielen: integendeel zelfs. Spanje, België en Italië hadden zelfs de hoogste sterfte, ondanks hun zware restricties. Maar dit is een beetje een kip of het ei verhaal. Een ding staat wel vast: het economische leed was daar eveneens het grootst.

Het beeld van een ‘vrij’ Zweden was eigenlijk alleen maar van toepassing tussen medio maart en medio april. Als je de player aanzet, zie je dat Noorwegen en Finland al vrij snel een einde maakten aan hun restricties toen het aantal besmettingen teruggedrongen werd. Slechts 267 Noren en 337 Finnen kwamen om het leven tijdens de pandemie, samen ongeveer tien keer zo weinig als Zweden waar bijna 6.000 doden te betreuren waren.

In de komende weken worden vermoedelijk nieuwe maatregelen doorgevoerd. Wat is streng genoeg? Dat verschilt per land, samenleving en situatie. Maar het lijkt erop dat een te strikte lockdown tot grote economische misère lijdt, maar dat een te ‘softe’ lockdown tot veel sterfte leidt. Maar dit verpest de economie het minst toch? Ook niet. De Zweedse economie kromp in het tweede kwartaal met 8,4 procent. Hoewel dit beter was dan de Europese moyennes, hielden de Finnen en de Baltische Staten de schade veel beperkter terwijl daar tegelijkertijd ook geen duizenden mensen zijn gestorven.

Korte lockdowns leiden overigens wel tot minder economische schade dan langere varianten, wat vrij logisch te noemen is. Bovendien houdt de bevolking zo’n kortere rem een stuk beter uit. Van acht weken huisarrest wordt immers bijna niemand vrolijk. Maar als je te snel versoepelt, wordt het ook weer een chaos.