Episode 4 – Lijdt Leiden, Almere of Nijmegen aan hittestress?

Welke Nederlandse binnensteden hebben het meeste last van hitte-eilanden op warme zomerdagen? Op deze vraag probeert deze rubriek een antwoord te vinden met behulp van de ECOSTRESS-gegevens van de NASA, waar grondtemperatuurgegevens in vlakken van 70 bij 70 meter kunnen worden opgevraagd. Sinds enkele maanden zijn deze superlokale metingen ook voor Nederland beschikbaar. Elke dinsdag en vrijdag verschijnt een nieuwe episode met drie nieuwe stadskaarten.

Belangrijk om aan te stippen is dat grondtemperatuur zich per definitie extremer gedraagt dan de luchttemperatuur die we kennen van de weerkaarten. Dit komt omdat meteorologen deze waarden meten op anderhalve meter hoogte boven een grasveld. Op een zonnige zomerdag zoals op vrijdag 12 augustus is het aan de oppervlakte bijna altijd heter dan op de KNMI-weerkaarten. Dit verschil wordt benadrukt in het kader rechtsonder. Vergeten hoe warm het bij jou was op die dag? Hieronder valt een weerkaartje te zien als geheugensteuntje met de officiële maximum (lucht)temperatuur.

Vandaag drie steden die aan het water liggen. Zo is Nijmegen onlosmakelijk verbonden met de Waal, kent Leiden vele pittoreske historische grachtjes en woonden er een eeuw geleden alleen maar vissen op het stuk zeebodem waar nu Almere staat. Houdt dit drietal het hoofd koel tijdens hittegolven? We beginnen met de grootste stad in Gelderland.

Nijmegen

Goed nieuws voor iedereen die een rivaliteit koestert met Arnhem, die in episode twee al aan bod kwam. Nijmegen lijkt aanzienlijk beter opgewassen tegen de hitte dan hun noorderburen aan de Rijn. Toch zijn er in de binnenstad wel enkele plekken waar de straatstenen volgens de NASA-sattelietop 12 augustus boven de 45°C uitkwamen. Dit gebeurt hier middenin het winkelgebied waar Plein 1944 kruist met de Broerstraat. Ook in de omliggende straten is het in vergelijking met de rest van het stadshart flink heet.

Voor de rest lijken de Nijmegenaren hun zaakjes redelijk op orde te hebben. Zo is het in het gras van het Kronenburgpark al tot 7 graden koeler dan in de winkelstraten. Voor wie 39 ook nog te heet vindt, lijken de Waalstrandjes richting het noorden een veilige haven. Hier verschillen de bodem- en luchttemperaturen nauwelijks van elkaar. En hoewel Nijmegen met hun oostelijke ligging vaak bij de heetste plekken van Nederland behoort in de zomer, warmde het in steden als Groningen en Den Haag veel sterker op dan hier.

Nijmegen

De woonwijken om het centrum heen laten een behoorlijk stabiel beeld zien met waardes van tussen de 41 en 43 graden. Dat is niet indrukwekkend koel, maar in vergelijking met andere steden valt het aantal en de omvang van de hitte-eilanden in Havanna aan de Waal enigszins mee, volgens het algoritme van de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie. De nationale top tien van deze rubriek gaat deze stad niet halen.

Almere

De jongste stad van ons land dan: Almere. Hier geen historisch stadshart maar wel uitgestrekte groene gebieden tussen alle woonwijken in. Wie wel in een stad wil wonen, maar niet met z’n allen op een kluitje wil wonen, belandt hier als een vis in het water. Hebben de ligging aan het IJsselmeer en het moderne ontwerpplan uit de tweede helft van de vorige eeuw een verkoelend effect op hete augustusdagen? Best wel. Net als in Nijmegen zitten er alleen een aantal plekken in het stadscentrum waar meer dan 45°C werd gemeten. Maar het bleef hier ook ongeveer anderhalve graad koeler volgens het KNMI.

Toch is het wel enigszins opmerkelijk dat de Hospitaaldreef, gelegen aan het plaatselijke ziekenhuis de hoogste waarden in het centrum laat zien. Ook de Metropolestraat en Koopmansstraat lijken enkele graden meer op te warmen dan de omliggende gebieden. Uitgestrekte probleemgebieden zoals in Groningen, Den Haag of Enschede komen hier eigenlijk niet voor.

Het verschil tussen Almere centrum en de omliggende woonwijken is wel fors te noemen. Het leeuwendeel van de bloemkool- en Vinex-wijken lijkt te zijn ontworpen voor een hetere toekomst. Op de kaart is dit ook duidelijk te zien aan de woningen aan het water en de vele groene vlakken, waarmee grasvelden, stadsparken en tuinen worden aangeduid.

Met een temperatuur die tussen de 36 en 39 ligt op de meeste plekken, valt het zeker hier met hittestress wel mee. In het Hannie Schaftpark gaat hier nog eens tot een graad of vier af, waardoor je voorzichtig kan concluderen dat Almere tot de ‘betere jongetjes van de klas’ lijkt te behoren. Maar dat is natuurlijk ook niet gek omdat deze stad slechts enkele decennia oud is.

Leiden

Hebben steden met snoezige oude straatjes een nadeel vergeleken met Almere? De Sleutelstad bewijst dat je de zinderende hitte ook buiten de deur kan houden in een eeuwenoud centrum. Vergeleken met het even verderop gelegen Den Haag is het een wereld van verschil. Het lijkt erop dat de steden in deze vierde aflevering geen van allen tot de ‘probleemgevallen’ voor stedenbouwkundigen en hitte hatende inwoners behoort.

Globaal beschouwt is het beeld enigszins vergelijkbaar met Utrecht, met een uitschieter aan de ‘achterzijde’ van het station in de vorm van het Leids Universitair Medisch Centrum waar het op het dak volgens de NASA-data tot 46,8 °C opwarmde. Toch lijkt hier geen sprake te zijn van een broeierige olievlek, zo aan de omliggende parkeerplaatsen en het plein te zien. Binnen de singels zijn enkele bescheiden hitte-eilandjes zichtbaar aan de grachten ten oosten van de Roze Vosbrug, rondom de Noord Rundersteeg en bij de winkels in een deel van de Haarlemmerstraat. Toch blijft het op de meeste plekken redelijk onder controle.

Waar de binnengrachten hier niet echt voor verkoeling zorgen, doen de bredere singels die over veel parken en groen beschikken het een stuk beter. Aan de randen van het stadshart was het gemiddeld 3 a 4 graden koeler aan de grond. Het enige plekje in de Haagse binnenstad waar dit eveneens het geval was, vonden we in aflevering 2 terug in de vorm van de tuin bij Paleis Noordeinde. Deze koninklijke verkoeling is tien kilometer richting het noorden eigenlijk overal aan de singels haalbaar.

Nog een opmerkelijke overeenkomst met Utrecht als uitsmijter? Ook in Leiden blijkt het terrein van een oude sterrenwacht aan het water de koelste plekje van de binnenstad.

Beste jongetjes van de klas?

Heeft de ligging aan een rivier, meer of gracht een positieve invloed? Hoewel Nijmegen, Almere en Leiden geen van drie volledig hitte-eilandvrij zijn, doen ze het in vergelijking met de steden uit de eerste drie episodes toch best verdienstelijk. De dieprode zones blijven beperkt en nergens dook een hitte-record op die goed genoeg was voor de top tien van deze rubriek. Deze blijft ditmaal ongewijzigd.

Krijgt de internationale havenstad die in aflevering vijf de hoofdrol vertolkt dit wel voor elkaar? Vrijdag lees je het antwoord op IO.

Artikel gemist? De debuut-episode met Enschede is hier terug te lezen, dit is een link naar nummer twee met Arnhem, Eindhoven en Den Haag en deze tekst verwijst je door naar aflevering 3 waarin Tilburg, Utrecht en Groningen de hoofdrol speelden.

Hier volgt tot slot nog een overzicht van alle steden die tot nu toe aan bod kwamen, gesorteerd op de hoogste hittepiek die in de binnenstad werd gemeten. Wie houdt het hoofd van de tien het koelst?