Een bypass aanleggen op het hart zonder de borstkas open te maken en zonder een hart-longmachine te gebruiken: tot voor kort was het een ver toekomstbeeld. Met de ontwikkeling van ELANA, een techniek die in de neurochirurgie ontstaan is, komt deze operatie echter steeds dichterbij. “Alle pre-klinische testen zijn afgerond. Aan het einde van het jaar gaan we de ELANA-techniek toepassen op hartpatiënten”, aldus Glenn Bronkers, CTO van AMT Medical, mede-ontwikkelaar van de techniek.
Ieder jaar krijgen zo’n één miljoen mensen een coronaire bypass. De bypass is noodzakelijk wanneer er een vernauwing zit in een belangrijk vat rondom het hart, een kransslagader. Deze vernauwing kan leiden tot een infarct. Door een bypass aan te leggen, een soort route-omleiding, wordt de hartspier weer voorzien van bloed en zuurstof en kan het hart zijn functie behouden.
De operatie brengt echter risico’s met zich mee. De hartchirurg moet de borstkas namelijk openmaken, het hart pauzeren en de patiënt tijdens de operatie aansluiten op een hart-longmachine die de taken van het hart tijdelijk overneemt. Bovendien kost het veel tijd om te herstellen van een dergelijke operatie. Met de techniek die AMT Medical ontwikkelt is dat straks verleden tijd.
Hersenoperaties
Professor Tulleken, de vader van AMT Medical CEO Rutger Tulleken, bedacht de techniek in de jaren ’90 voor hersenoperaties. Als neurochirurg in het UMC Utrecht liep hij namelijk tegen een probleem aan. Als je een bypass in de hersenen moet aanleggen, kun je niet ‘even’ een vat afsluiten, maar je kunt het ook niet openlaten. Dan krijgt een hersengebied óf geen zuurstof, óf je krijgt een hersenbloeding.
“Professor Tulleken vroeg zich dus af: ‘Hoe kan ik een bypass maken zonder eerst het ontvangende bloedvat af te sluiten?” aldus Bronkers. “Toen bedacht hij: als je nu eerst de vaten aan elkaar verbindt alvorens een opening in het vat te maken, lukt het misschien wel.”
Dat werkt als volgt. Je hebt een stuk vat in de hersenen waar bijvoorbeeld een aneurysma zit, een plaatselijke verwijding van het vat. Voor en na het aneurysma maak je een omleiding. Voordat je het vat met het aneurysma echter afsluit, test je eerst de aansluitingen van de bypass. Zit alles goed vast? Lekt het niet? Dan kun je met een laser via het nieuwe vat een doorgang maken naar het vat voor het aneurysma en naar het vat na het aneurysma. Op die manier blijft het bloed continu stromen en heb je minder risico’s.
Inmiddels is de bovenstaande techniek, de ELANA-techniek, de standaard binnen de neurochirurgie. Toch heeft het even geduurd voordat ELANA de stap maakte naar andere operaties.
Cardiochirurgie
“Voor de toepasbaarheid binnen de cardiochirurgie moesten we de techniek verder ontwikkelen”, aldus Bronkers. “Zo wilden cardiochirurgen liever geen hechtingen gebruiken en maken zij een ander soort bypass dan in de hersenen, namelijk een side-to-side bypass.”
De afgelopen jaren is de techniek geperfectioneerd. Inmiddels is het mogelijk om een bypass aan te leggen op het hart zonder hechtingen te gebruiken en zonder het hart stil te leggen. “De patiënt hoeft dus niet meer aan de hart-longmachine en er is minder tijdsdruk voor de chirurg”, vertelt Bronkers. “De chirurg kan nu eerst rustig de bypass aanleggen en testen voordat hij functioneel wordt. Bovendien is deze techniek meer gestandaardiseerd dan de huidige operatietechniek, waardoor het resultaat minder afhankelijk is van de ervaring van de arts. Nu moeten hartchirurgen in opleiding wel meer dan tweehonderd keer oefenen voor ze een bypass mogen maken op het hart van een patiënt.”
Commercieel en zorg
AMT Medical is een bedrijf waar de commerciële wereld samenkomt met de zorg en de wetenschap. In de beginjaren van ELANA werd dit geïllustreerd door de samenwerking tussen professor Tulleken, een neurochirurg met vakkennis, en Rutger Tulleken die een commerciële achtergrond heeft. Inmiddels laat ook de rest van het bedrijf deze ontmoeting goed zien. Zo is er een promovendus aangesloten vanuit het Sint Antonius Ziekenhuis in Nieuwegein en wordt er onderzoek gedaan bij het bedrijf, maar tegelijkertijd kan AMT Medical door de commerciële insteek snelle stappen maken in de ontwikkeling van de techniek.
Dat laatste kan namelijk nog wel eens lastig zijn bij het ontwikkelen van producten die zijn ontworpen in de wetenschap en binnen de wetenschap blijven. “Een groot aantal ideeën dat ontstaat in de academische wereld ontwikkelt zich niet verder als de ideeën daarbinnen blijven”, vertelt Bronkers. “Wij kunnen nu snel handelen.”
Deutsches Herzzentrum Berlin
De wereld van de hartchirurgie kijkt met veel enthousiasme naar de ontwikkelingen in deze nieuwe operatietechniek. De betrokkenheid van professor Volkmar Falk, een gerenommeerd hartchirurg van het Deutsches Herzzentrum Berlin, draagt hier zeker aan bij. Binnenkort start er een klinische studie, zodat de techniek uiteindelijk een CE-certificering kan krijgen. Tijdens de studie worden onder leiding van het hartcentrum in Berlijn veertig patiënten geopereerd met deze techniek: tien in Berlijn en de overige dertig verspreid over diverse ziekenhuizen in Europa. Ook in Nederland zullen patiënten met deze techniek worden geopereerd, maar het is nog niet duidelijk welke ziekenhuizen hieraan mee gaan doen.
Na succesvolle toepassingen in de hersenen en in het hart kan ELANA in de toekomst wellicht ook bij andere operaties worden gebruikt. “Het kan bijvoorbeeld straks misschien toegepast worden bij dialysepatiënten of bij transplantaties”, aldus Bronkers. “Iemand zei laatst tegen ons: ‘jullie zijn begonnen in het meest delicate gebied, het hoofd’. Daarmee hebben we een hele mooie basis gelegd om het uiteindelijk ook bij andere operaties toe te passen.”
