Fontys is niet alleen een onderwijsinstelling maar ook een organisatie die nadrukkelijk wil bijdragen aan de kwaliteit en concurrentiekracht van de Brainport regio. Veel van de projecten die hieruit voortvloeien blijven echter verborgen voor een breed publiek. Om die reden verzorgt het lectoraat Brainport van Fontys Hogescholen elke 14 dagen een column op e52 die juist ingaat op de projecten waar ook Eindhoven voordeel bij heeft. Vandaag Bart de Zwart, docent/onderzoeker bij het lectoraat Brainport van Fontys Hogeschool Management Economie en Recht.
Ter gelegenheid van de jaarlijkse studiedag van de Nederlandse Vastgoed en Makelaardijopleidingen, gaf ik op 11 november een lezing over de geschiedenis van Eindhoven. Dat uitgangspunt leidde bij de start van mijn verhaal direct tot hilariteit, aangezien de combinatie van ‘Eindhoven’ en ‘verleden’ voor de meesten – Eindhovenaren inbegrepen – klinkt als een contradictio in terminis.
Eindhoven is dan misschien geen historische stad, het is wel een stad waar de geschiedenis een belangrijke rol speelt. Die geschiedenis is vanzelfsprekend nauw verbonden met de industrie, die Eindhoven vanaf de late 19e eeuw deed uitgroeien van een handvol Brabantse dorpen tot de stad die het vandaag de dag is. Van textiel, via lucifers en sigaren, tot vrachtwagens en elektronica: Eindhoven was en is een stad van innovatieve makers.
Die afhankelijkheid van de productie-economie, maakte Eindhoven ook kwetsbaar toen aan het eind van de 20e eeuw de globalisering intrad. Terugkijkend kunnen met name de jaren ’90 getypeerd worden als rampjaren. Werkgelegenheid trok weg, banen verdwenen als gevolg van operatie Centurion en het faillissement van DAF Trucks, met als symbolisch en emotioneel dieptepunt de verhuizing van het hoofdkantoor van Philips naar Amsterdam eind 1997. Het mag een wonder heten dat de stad destijds niet aan zijn misère ten onder is gegaan, maar erin slaagde zichzelf – zoals Baron Von Münchhausen dat deed – aan de eigen haren het moeras uit te tillen.
Die wederopstanding is beter te begrijpen, wanneer we ons realiseren dat Philips bij zijn vertrek twee dingen achterliet waar de stad tot vandaag de dag garen bij spint: kennis en ruimte. De kennis die Philips naliet nam de vorm aan van een tweede generatie hoogtechnologische bedrijven – zoals ASML, FEI, NXP en Philips Medical Systems – en een laboratoriumlocatie aan de A2, die begin deze eeuw zou uitgroeien tot de slimste vierkante kilometer ter wereld.
De ruimtelijke erfenis van Philips vinden we terug in onder andere Strijp S, T en R. Nieuwe stukken stad, bezaaid met ketelhuizen, machinekamers en machtige betonnen kolossen. Goedkope vierkante meters, doordrenkt met industrieel verleden. De ideale habitat, zo bleek, voor een nieuwe productieve groep stadsbewoners: de creatieve klasse.
Wie het Eindhoven van vandaag aan een nader onderzoek onderwerpt, ziet binnen die ontwikkeling een aantal interessante patronen. In stedenbouwkundig opzicht heeft de stad altijd geworsteld met schaalverschillen tussen zijn economische en de sociaal-culturele infrastructuur. Die spanning heeft geleid tot een onregelmatig stedelijk weefsel, met grote contrasten tussen volumes en dichtheden. Die ruimtelijke onbepaaldheid – het feit dat de stad ‘nergens op lijkt’ – blijkt een belangrijke conditie voor Eindhoven om zich steeds opnieuw uit te vinden.
Gesloten laboratoria hebben plaatsgemaakt voor open innovatie, gastarbeiders uit Drenthe zijn vervangen door Indiase expats, en in de hallen die eens dienst deden als machinefabrieken printen nu 3D-printers onderdelen voor nieuwe 3D-printers. De belangrijkste doorgaande lijn is evenwel dat Eindhoven altijd is blijven produceren. Waarbij de kennis die vroeger diende om slimmer grotere aantallen te maken, nu wordt aangewend om kleinere aantallen slimme producten te realiseren. Die combinatie van denken en maken is uniek voor Eindhoven. Een onderscheidende en historisch verankerde kwaliteit die het waard is om gekoesterd te worden.
ir. Bart de Zwart is docent/onderzoeker bij het lectoraat Brainport van Fontys Hogeschool Management Economie en Recht
Als je dit artikel leuk vindt, lees dan ook:
