Europa’s eerste Chief Heat Officer: ‘Hitte moet boven de radar komen’

De gemiddelde temperatuur in Europa zal deze eeuw blijvend stijgen. Tegen 2050 zal de temperatuur misschien wel 2,5 graden hoger zijn dan nu. De grootste temperatuurstijging tijdens de 21e eeuw komt in de zomer op het conto van Zuid-Europa. Het is tijd dat Europa, en de hele wereld wel, serieuze maatregelen neemt tegen hitte in met name metropolen. Dat vindt Eleni Myrivili, die in de zomer van 2021 werd benoemd als Chief Heat Officer van Athene. Ze is de eerste en enige in Europa die zo’n positie vervuld. 

De benoeming kwam niet uit de lucht vallen. Myrivili was tussen 2014 en 1019 loco-burgemeester van Athene en wethouder voor stedelijke natuur en klimaatbestendigheid. In 2015 was ze ook de Chief Resilience Officer van de stad. In de schaduw van de Acropolis spraken wij met Myrivili.

Hoe is Athene op het idee van een CHO gekomen?

“Het was een onmiddellijke reactie van de burgemeester van Athene op het feit dat in juli vorig jaar de Miami-Dade County deze baan creëerde. Miami had daarvoor een subsidie gekregen van de Amerikaanse Adrienne Arsht-Rockefeller Foundation Resilience. Dat is een stichting die als doel heeft binnen tegen 2030 een miljard mensen te bereiken met oplossingen om de klimaatcrisis het hoofd te bieden. Ik ben zodoende de tweede CHO ter wereld.”

U kwam wel op het goede moment!

“Ik was maar een paar dagen in functie toen Athene getroffen werd door een hittegolf van ongekende porporties. Het is dus een goed idee geweest om mij te benoemen. Er was een onmiddellijke behoefte aan communicatie over de hittegolf en de effecten van hitte. Ik denk niet dat veel andere mensen in de gemeente met de materie uit de voeten konden.”

De hamvraag: wat doet een CHO?

“De CHO moet zorgen dat het grote probleem van hitte niet onder de radar blijft, zoals nu het geval is. Bij discussies en maatregelen betreffende het klimaat gaat het over problemen als overstromingen en bosbranden, maar bijna nooit over hitte. Alsof hitte niet ook het probleem is.”

Heeft u besluitvormende macht?

“Sinds ik niet meer gemeenteraadslid ben, heb ik geen besluitgevende of uitvoerende macht. Ik ben een adviseur. Mijn streven is wel dat deze functie binnen het gemeentebestuur wordt gebracht. Dat zou ook mijn pleidooi zijn aan andere gemeenten die erover denken een CHO te benoemen: zorg ervoor dat de functie in het gemeentebestuur is verankerd. Dat maakt de functie veel effectiever.”

Hoe moet het hitteprobleem worden aangepakt?

“Als eerste moeten we bewust worden van het probleem. Deze zomer starten we een pilot waarbij we data analyseren om hittegolven te categoriseren. We nemen de meteorologische gegevens, zoals temperatuur, luchtvochtigheid en wind, van de afgelopen 30 jaar en koppelen die aan sterftecijfers. Zo willen we zien wat het effect van extreme hitte is op het sterftecijfer. We nemen niet de geregistreerde doodsoorzaak an sich, omdat zelden een dokter op het overlijdenscertificaat ‘hitte’ als boosdoener aanwijst. Het overlijden zal eerder worden toegeschreven aan een beroerte of hartaanval. Er is daardoor een stelselmatige onderrapportage. We leggen daarom de correlatie tussen oversterfte en hitte vast.” 

“Deze pilotanalyse doen we niet alleen in Athene. Een aantal steden dat is aangesloten bij het netwerk van 100 resilient cities participeert. Dit is een netwerk van zo’n 100 metropolen en grote steden over de hele wereld met als doel het klimaatprobleem op stedelijke niveau aan te pakken.”

Wat kun je met die data doen?

“De gegevens moeten leiden tot de creatie van drie risicocategorieën, type hoge, middelhoge en lager risico voor de gezondheid. Zo kun tijdens een hittegolf, maar ook kort er voorafgaand, beter reageren op de effecten ervan. Binnen het netwerk van de resilient cities maken we al gebruik van de app Extrema Global, waarop de gebruiker in een van ‘onze’ steden het hitte-risico kan checken en kan uitmaken waar de koele plekken in de stad zijn.” 

Beseffen de inwoners wel wat het gevaar van hitte is?

“Als CHO is het ook mijn taak om de bevolking paraat te hebben. Met het instellen van risicocategorieën is hulp bij een hittegolf beter te organiseren. Toch gaat het langzaam. Zo houdt de gemeente Athene als het heel heet is gemeentelijke ruimtes die gekoeld zijn langer open, zodat bijvoorbeeld oudere mensen een toevluchtsoord hebben. Toch komen daar maar weinig mensen op af.”  

“We werken aan andere maatregelen, zoals hulp aan huis bij hulpbehoevenden in geval van extreme hitte. Er zijn tal van maatregelen te bedenken. Wat Sydney doet is heel mooi. Als een bepaald hitteniveau wordt bereikt zijn alle energieleveranciers bij wet verplicht hun energie te kanaliseren naar de steden om te vermijden dat daar een black-out ontstaat als gevolg van het massaal gebruik van airconditioners.”

Maar zijn de airconditioners gezien het klimaatprobleem wel de oplossing?

“Nee, zeker niet. Het is beter ze niet te gebruiken, en zeker niet op van die lage temperaturen. Daarom is het belangrijk niet alleen hitte op die manier tegen te gaan, maar om de temperatuur buiten naar beneden te brengen. Dat kan door aanpassingen in het stadsontwerp. De basis is om groen in de stad te brengen en water naar de oppervlakte brengen. Het is echt geen hogere wiskunde. Het koelvermogen van bomen is bijvoorbeeld groot. Door evapotranspiratie, verdamping uit de bladeren, kunnen bomen de temperatuur naar beneden brengen en ook schaduw creëren.”  

Hoe doet Athene het?

“Met mijn benoeming geeft Athene een duidelijk signaal af: we moeten pro-actief ons inzetten voor het hitte-probleem. Athene is een van de dichtstbevolkte steden van Europa en bovendien geen rijke stad. Toch willen we er alles aan doen om het probleem aan te pakken.”

“Er is een vergaand project om het water van een antiek, onderaards Romeins aquaduct aan te wenden om zodoende de stad te vergroenen. Het bouwwerk is gewoon nog in bedrijf en voert jaarlijks over een afstand van 20 kilometer zo’n 800.000 kubieke meter ondergronds water af naar zee. Er wordt niets mee gedaan. Het plan voorziet daarom om in de gebieden waar het water stroomt groenstroken aan te leggen. Ik probeer als CHO de factor ‘hitte’ binnen dit project hoog op de agenda te houden.”