De afgelopen dagen en weken worden we overspoeld met berichten over robots, zelfrijdende voertuigen en mensen die in protest komen omdat ze hun banen zien verdwijnen als gevolg van de automatisering in de samenleving. Zoals altijd zitten er meerdere kanten aan ieder verhaal, dus laten we nu eens kijken hoe dergelijke constateringen en meldingen zich verhouden, en dan specifiek tot Brainport Eindhoven.
Op de A58 wordt een proeftraject ingeruimd om te experimenteren met geschakelde of in treinopstelling zelfrijdende auto’s. We willen alles in en om de stad en in de regio zo slim mogelijk laten bewegen, met name omdat tijd geld kost en vertraging je altijd een achterstand geeft op de concurrentie. Als ASML in Veldhoven goed draait (wat het doet), dan moeten de toeleveranties optimaal zijn – vanuit de regio en vanuit de rest van het (buiten-)land. De meest beperkende factor in deze keten is de mens. Een mens twijfelt, reageert op allerlei impulsen op een manier die niet optimaal logisch is en kan derhalve fouten maken. Aan de andere kant is een mens ook juist degene die kan schakelen op ‘toevalsbasis’, iets waar computers juist moeite mee hebben. Ongeveer op dat kruispunt van denkwegen zijn we momenteel aangeland: optimalisatie versus betrouwbaarheid en improvisatie.
“Hoe ga je selectie en keuze regelen als opportunisme en hedonisme op persoonlijk vlak de maatstaf vormen?”Christian Curré,
Prachtig beeld ook wel: slim geschakelde units die via knooppunten en in een hoogverfijnde dynamiek mensen en spullen vervoeren van A naar B. In New York, zo berekende men, zou men bij het best haalbare resultaat met duizend taxi’s met ieder tien zitplaatsen toekunnen voor alle vraag in personenvervoer. In en om Eindhoven moet het dan toch ook wel te berekenen zijn, als je met enkele mensen op cruciale plaatsen opgesteld in principe bijna letterlijk de hele verkeersdynamiek kunt waarnemen: langs de Ring en de Rand, bij de Campussen en in het Centrum en langs de belangrijkste uitvalswegen en bij het station.
Maar nu de grote vraag: wat vinden de bestuurders en gebruikers daar eigenlijk van? Zelfs de meest vooruitstrevende onderzoekers erkennen dat er in ‘autorijden’ een bepaalde ‘funfactor’ zit. Daarbij is de mens vanuit zijn oerangsten per definitie tamelijk conservatief in zijn handelen. Sinds 2005 is er weinig veranderd in de beleving van en beeldvorming over de auto, de fiets en het openbaar vervoer, zo onderzocht Het Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid (KiM), waarbij Nederlanders de auto nog steeds als meest aantrekkelijke vervoerwijze en het openbaar vervoer als minst aantrekkelijke vervoerwijze aanwijzen. Naast beleving willen mensen ook graag zelf de regie hebben omdat precies dàt ze een gevoel van vrijheid geeft. In die zin is het protest van machinisten in verband met het ‘Rondje om de Kerk’ ook wel te begrijpen. Doelmatigheid op procesniveau legt het tot op heden nog steeds af tegen het gevoel van mensen dat het anders saai wordt en dat dát juist fouten zou veroorzaken.
Aan al die technologische zelfredzaamheid, zoals je het zou kunnen uitdrukken, zitten nog wel meer ironische kantjes. Philips HealthTech produceert vanuit Best hoogwaardige zorgapparatuur en wil vooral ook zorgdomotica ontwikkelen, waarbij mensen zichzelf thuis medisch zo lang en zo goed mogelijk kunnen redden. Tegelijkertijd kunnen mensen dat, zeker aan het eind van hun leven, nu eenmaal steeds slechter. Dus zien we ook in onze regio een tekort aan gekwalificeerd zorgpersoneel en een groot gat tussen lang thuis blijven wonen en ruimte in een verpleeghuis voor de periode daarna. Ook ironisch is dat we als Nederland BV na het binnenhalen van gastarbeiders in de welvaartsjaren van de vorige eeuw nu in toenemende mate zijn aangewezen op knappe koppen van buitenaf om ‘ons Brainport’ tot een succes te maken, omdat onze maatschappij – via (hoge-)scholen en universiteiten – niet in staat blijkt om de juiste, hooggekwalificeerde mensen af te leveren. Sterker, ook daar zien we heel veel knappe koppen van buiten Nederland.
Deze spagaat zou ons nog wel eens duur kunnen komen te staan als we ons niet heel snel serieus gaan afvragen hoe we de balans willen afstemmen op ambitie, met inbegrip van waardering van/voor de randvoorwaarden (bijvoorbeeld privacy versus Big Data) en omgevingsfactoren (duurzaamheid in brede zin). We komen er als samenleving nu al niet goed uit hoe we willen omgaan met ontwikkelingen en trends als thuiswerken, papadagen, glazen plafonds en basisinkomen, om nog maar te zwijgen over de totaal onrealistische spanning die er bestaat tussen sollicitatieplicht versus vacatureaanbod.
Wat gaan we eigenlijk doen met al die mensen die straks inderdaad door de voortschrijdende automatisering ‘buiten de boot vallen’, omdat ze het vereiste werkniveau niet halen op hetzij kwalitatief of kwantitatief vlak? Er zijn nu al zoveel mensen met veel (ongevraagde) vrije tijd of die posities vervullen die wel erg veel weg hebben van verkapte werkloosheid. Mensen hebben een natuurlijke drang om nuttig bezig te zijn, maar door de heersende welvaart is er ook nog eens de niet aflatende drang bijgekomen om ‘zoveel mogelijk uit het leven te halen’, waarbij werk en privé met name gevoelsmatig in balans moeten zijn. Hoe ga je selectie en keuze regelen als opportunisme en hedonisme op persoonlijk vlak de maatstaf vormen, die zich dan ook nog eens moeten verhouden met insluitings- en uitsluitingsmechanismen? Hoe accommodeer je menselijke passie als vierde P naast people, planet en profit in een tijd van robots en zelfrijdende voertuigen..?
Was Chriet Titulaer er nog maar. Die had ons in ieder geval op aansprekende wijze meegenomen in de wondere wereld van wat de slimheid van techniek en automatisering in Brainport nu eigenlijk betekent voor de toekomst.
Foto (c) Robotic Solutions
