De Duitse deelstaatverkiezingen zijn in volle gang. De extreemrechtse partij Alternative für Deutschland (Alternatief voor Duitsland, AfD) boekte aanzienlijke winst in Saksen en Thüringen. Op 22 september volgen de verkiezingen in Brandenburg. De verschuiving naar extreemrechts heeft invloed op de lokale politiek in deze deelstaten, maar wellicht ook daarbuiten.
De verkiezingen in Oost-Duitsland
In september worden er verkiezingen gehouden in de Duitse deelstaten Saksen, Thüringen en Brandenburg. In tegenstelling tot de Nederlandse provincies hebben de Duitse deelstaten elk hun eigen regering en parlement, en bepalen zij op veel gebieden hun eigen beleid. Daarnaast spelen de deelstaten een rol in het nationale regeringsbeleid via de Bondsraad, wat vergelijkbaar is met de Nederlandse Eerste Kamer.
“De uitslag komt in ieder geval niet als een verrassing”, zegt Marja Verburg, historicus en redacteur van Duitslandweb. De AfD is in 2013 opgericht, als een soort anti-euro partij. De eerste jaren deed de partij er eigenlijk niet toe. In Duitsland moeten partijen een kiesdrempel van 5% halen om in het parlement te komen. In de zomer van 2015 stonden ze op 3% in de peilingen. Iedereen had de partij al zo’n beetje afgeschreven. Maar toen kwam de vluchtelingencrisis. “De AfD is sindsdien niet meer weg te denken uit het Duitse politieke landschap. Eerst met name in Oost-Duitsland, maar inmiddels krijgt ze ook in het westen voet aan de grond”, aldus Verburg.
Impact op lokaal klimaat- en innovatiebeleid
De AfD staat niet alleen bekend om haar anti-immigratiebeleid. Ook op het klimaatdebat drukt de partij een stempel. Zo zei klimaatwoordvoerder Karsten Hilse eerder dat zijn partij “de invloed die de mens op het klimaat heeft ontkent”.
Wat betreft innovatie heeft de partij een protectionistisch standpunt ingenomen, bijvoorbeeld als het gaat om arbeidskrachten uit het buitenland. Terwijl de industrie momenteel juist nieuwe werknemers nodig heeft. “In Oost-Duitsland zitten veel internationale bedrijven”, weet Verburg. “Denk aan Tesla in Brandenburg of chipproducent TSMC uit Taiwan, dat een fabriek in Dresden gaat bouwen. Deze bedrijven hebben er geïnvesteerd in grote fabrieken, deels omdat daar goedkope grond is. Je kan ervan uitgaan dat de regeringen die nu komen in Saksen en Thüringen er alles aan zullen doen om die bedrijven te houden. Maar ze zijn wel bang dat investeerders afhaken nu extreemrechts aan de macht komt, zeker de startups.” De industrie in deze deelstaten zit dus met de handen in het haar. In Thüringen heeft de AfD genoeg stemmen gekregen (met 32,8% is het de grootste partij) om daadwerkelijk dwars te gaan liggen als het gaat om innovatieplannen.
Een groep Duitse familiebedrijven startte een aantal jaar geleden de campagne ‘Made in Germany – made by Vielfalt’ voor meer diversiteit, pluralisme en een open samenleving. Het bedrijfsleven profiteert daar immers ook van. Björn Höcke, de rechtsextremistische AfD-leider in Thüringen, reageerde vlak voor de verkiezingen op de campagne. Hij wenste deze bedrijven economische problemen toe.Maar sinds Höckes uitspraken hebben juist veel meer bedrijven zich bij de campagne aangesloten.
Het bedrijfsleven in Duitsland reageert sowieso gealarmeerd op de toegenomen invloed van de AfD in Thüringen en Saksen. De ceo van een onderneming in Thüringen, Maximator Hydrogen, die waterstoftankstations ontwikkelt zegt bijvoorbeeld dat de kritische houding van de AfD met betrekking tot waterstof er “in het ergste geval” ertoe kan leiden dat hij met zijn bedrijf de deelstaat verlaat. “Bedrijven in Thüringen en Saksen merken nu al dat ze moeilijker aan internationale vakkrachten komen. Die willen daar vanwege de toenemende invloed van de AfD niet naar toe komen”, zegt Verburg.
Op lokaal niveau drukt extreemrechts nu al haar stempel. “Maar het moet raar lopen wil de AfD op landelijk niveau zoveel invloed krijgen dat ze in het internationale beleid een deuk in een pakje boter kan slaan”, aldus Verburg.
Ruk naar rechts in Europa
Ook Kornelis Blok, emeritus hoogleraar energiesysteemanalyse aan de Technische Universiteit Delft, is niet direct bang voor wat de uitslag van de deelstaatverkiezingen betekent voor de klimaatdoelen van Nederland en Europa. “De belangrijkste afspraken omtrent klimaat zijn voor de komende jaren Europees vastgelegd en wat er nu in Duitsland gebeurt heeft daar geen directe invloed op.”
Blok uit wel zijn zorgen over de langere termijn. “Als een extreemrechtse partij in Duitsland populairder wordt, bestaat het risico dat andere partijen daar ook geleidelijk naartoe bewegen. Het is een glijdende schaal,” zegt hij. Dit kan in Duitsland niet alleen invloed hebben op migratiebeleid, maar ook op andere belangrijke kwesties zoals klimaat. Op de lange termijn zou dit zelfs kunnen doorwerken in het nationale beleid van Duitsland. Vervolgens zou deze politieke verschuiving ook indirect invloed kunnen hebben op Nederland. “Buurlanden kijken immers naar elkaar.”
Blok blikt vast vooruit op 2030. Tegen die tijd moet de netto-uitstoot in Europa met 55% zijn teruggedrongen. Ook zijn vanaf 2035 alle nieuwe auto’s die in de Europese Unie verkocht worden verplicht CO2-uitstootvrij. “Maar tegelijkertijd zien we in heel Europa een verschuiving naar extreemrechts plaatsvinden. Als deze trend doorzet dan kunnen landen in de toekomst weleens hun hakken in het zand gaan zetten als het gaat om dit soort groene regelgevingen”, voorspelt hij. Maar het blijft koffiedik kijken. “Voorlopig rijdt de klimaattrein verder.”
Als je dit artikel leuk vindt, lees dan ook:
