Dit zijn de vijf grote transformaties in de gezondheidszorg

Waarom we over dit onderwerp schrijven:

De gezondheidszorg biedt niet alleen de oplossing voor veel van onze problemen, maar is in zichzelf ook een probleem. Deze transformaties kunnen dat wellicht veranderen.

Wist u dat op dit moment al één op elke zes mensen met een baan in de gezondheidszorg werkt? Wij waren ons daar ook niet van bewust, totdat Carmen van Vilsteren het in haar presentatie tijdens High Tech Next voor ons uittekende. Van Vilsteren is voorzitter van de Topsector Life Sciences & Health en directeur van het Eindhovense e/MTIC. Zij was op 8 december een van de sprekers op het eindejaarscongres van de High Tech Campus, waar onder meer ook Eric Rondolat (Signify) en Klaas Dijkhoff (aanjager Brainport) op het podium klommen.

Van Vilsterens boodschap: de gezondheidszorg staat nu al zwaar onder druk, maar in een ouder wordende samenleving zal de vraag naar nog meer zorgpersoneel alleen nog maar verder toenemen. En dus zijn er transformaties nodig. Ze ziet er, met een beetje goede wil, vijf op ons afkomen. En in alle vijf speelt Brainport Eindhoven een prominente rol, zo liet ze zien aan de hand van een reeks voorbeelden van startups, trends en wetenschappelijke prestaties.

Transformatie 1: van handmatig naar geautomatiseerd

De digitalisering van de samenleving voltrekt zich in alle sectoren; de gezondheidszorg is daar – gelukkig – niet van uitgezonderd. Robotisering is daaraan gekoppeld, een trend die voorzichtig zichtbaar wordt in initiatieven rond operatierobots voor de oogheelkunde, schedelbehandelingen en algemene chirurgie. “Maar heel eerlijk gezegd zijn dat nog geen echte robots natuurlijk; het zijn vooral apparaten die de grote menselijke bewegingen van de arts kan vertalen in extreem kleine.”

Naast robots ziet Van Vilsteren de digitalisering ook terug in de besluitvormingsprocessen die meer en meer ondersteund zijn door kunstmatige intelligentie. “Op die manier krijg je modellen die kunnen voorspellen wat de gevolgen van bepaalde keuzes zijn.” In de geestelijke gezondheidszorg heeft virutal reality zijn intrede gedaan, nog zo’n gevolg van dezelfde trend. VR-brillen met diverse simulaties helpen patiënten hun beperkingen te overwinnen.

Eén allesoverheersend principe geldt voor al deze ontwikkelingen: hoe meer ze gevoed worden met data, des te beter ze gaan werken. “Data is key.”

Transformatie 2: Van professional naar consument

Het ultieme doel van deze trend is de creatie van bedloze ziekenhuizen. Van Vilsteren: “Een ziekenhuis wordt de plek waar je komt voor behandelingen die ingewikkelde apparatuur vereisen, maar niet nodig is voor je herstel.”

Er zijn weinig mensen die nog geen onderdeel vormen van deze trend, getuige de inmiddels ruim 350.000 gezondheidsapps die beschikbaar zijn in de appstore. Hoe beter deze apps gaan communiceren met onze behandelaars, des te verstrekkender hun impact zal zijn. “Dankzij dit soort tools kunnen patiënten vrijwel direct na hun behandeling thuis verder herstellen. Alle vorderingen – of het gebrek daaraan – worden nauwkeurig gemonitord en alleen als het echt nodig is, is er weer contact. Je hoeft echt niet voor elke controle een afspraak in het ziekenhuis te maken.”

Een startup als Nemo Healthcare heeft dit principe al goed begrepen, zo laat Van Vilsteren zien. “Of kijk eens naar Luscii, een zorgplatform dat patiënten op afstand kan volgen. Het geeft patiënten controle over hun eigen zorg, voorkomt onnodige controles en ziekenhuisopnames. Zo kan een arts meer tijd en aandacht besteden aan de patiënten die dat het meest nodig hebben.”

Zoals veel ontwikkelingen tegenwoordig een boost krijgen dankzij fanatieke studententeams, zo is dat ook in deze sector, laat Van Vilsteren zien. Meest in het oog springend is SensUs, een internationale competitie om oplossingen te bedenken rond veel voorkomende ziektebeelden.

Aandachtspunt voor deze transformatie is de betaalbaarheid. “We hebben grote behoefte aan werkende businessmodellen en een goed functionerend ecosysteem.”

Transformatie 3: van chronische ziekten en zorg naar genezing

We hebben ze allemaal voorbij zien komen op Innovation Origins: een succesvolle behandeling voor deels verlamde mensen, kunstmatige hartkleppen die als vanzelf onderdeel worden van het lichaam, een voorhoofdspacemaker die migraine oplost en slimme biomaterialen voor de toepassing van ‘regeneratieve geneeskunde’.

Het tempo waarin de voorbeelden zich opstapelen is hoopgevend, zegt Van Vilsteren. “Onward, Xeltis, Salvia, RegMedXB zijn bij de meeste belangstellenden wel bekend inmiddels. Maar er is al zoveel meer aan de hand dat we echt al kunnen spreken van een trend die de stap van zorg naar genezing laat zien. Veel van die applicaties zijn gebaseerd op cel- en dna-therapie, maar kijk ook eens naar de ontwikkelingen rond organ-on-a-chip, waarbij lichaamsdelen buiten het eigen lichaam van de patiënt behandeling krijgen. Een bijzonder voorbeeld daarvan is de kunstmatige baarmoeder; ideaal voor te vroeg geboren kinderen die nog niet zelfstandig kunnen ademen.”

Er komen, zoals vaker, ook ethische vragen om de hoek kijken. Van Vilsteren: “Zou je het verouderingsproces een chronische ziekte willen noemen, of schrikken we daar nog van terug? Hoe dan ook, er wordt hard gewerkt aan methoden om dat proces te vertragen of zelfs helemaal tot staan te brengen.”

De kosten voor dit soort ontwikkelingen en behandelingen gieren de pan uit, maar dat is ongetwijfeld slechts een kwestie van tijd. Van Vilsteren denkt dat het tijd wordt voor een medische variant op de wet van Moore, die zegt dat het aantal transistors in een chip door de technologische vooruitgang elke twee jaar kan verdubbelen, met directe gevolgen voor de prijs per chip. “Ik denk dat er alle reden is voor een Wet van Cel- en DNA-therapie die laat zien dat de prijs om de zoveel jaar verder zal zakken.”

Transformatie 4: Van zorg en genezing naar preventie

Nog zo’n transformatie die hapert door een schijnbaar gebrek aan verdienmodellen. Maar dat zou wel eens snel kunnen veranderen, zegt Van Vilsteren. “Sterker nog, je creëert een serieus risico als je niet investeert in preventie. Het zorginfarct is al aanwezig, zonder preventie gaat dat alleen nog maar erger worden.”

We denken misschien dat de meeste problemen door technologie worden opgelost, maar het tegendeel is waar, zegt ze. “Verlenging van ons leven wordt maar voor 10% beïnvloed door technologie. De rest zit in ons gedrag en de omgevingsfactoren.” Niet roken, geen alcohol, gezond eten, meer bewegen, beter luchtkwaliteit, het zijn factoren die vele malen belangrijker zijn dan de laatste medische vindingen. Dat het geld kost om die factoren te beïnvloeden is duidelijk, maar wie er niet in investeert schiet zichzelf in de voet.

Van Vilsteren put hoop uit het IJslands model, waar men er volgens haar in is geslaagd om een betalingsmodel te creëren dat wel sluitend is.

Transformatie 5: van mondiaal naar planetair

Klimaatverandering heeft een directe impact op onze gezondheid en dus is het slim om ook planetaire ontwikkelingen mee te nemen in de aanpak van onze gezondheidszorg. “De zorg draagt trouwens ook bij aan die klimaatverandering”, laat Van Vilsteren zien. “In Nederland bijvoorbeeld is 7% van onze CO2-voetafdruk veroorzaakt door activiteiten in de gezondheidszorg. En daarnaast is de zorg nog steeds een enorme veroorzaker van afval, alleen al door het eenmalige gebruik van tientallen tot honderden materialen rond een behandeling.” Niet voor niets is er recentelijk een overeenkomst getekend om de zorg duurzamer en circulairder te maken.