Hoe ziet de social worker van de toekomst er uit? En minstens zo belangrijk: hoe kan een opleiding ervoor zorgen dat de afgestudeerde social workers toekomstbestendig zijn? Belangrijke vragen, zeker als je de uitgesproken ambitie hebt om bij de tijd te blijven. Voor Fontys Hogeschool Sociale Studies was het aanleiding voor de het symposium “Social Work Future Proof 2019”. Een middag die evenzeer gericht is op de social workers uit de praktijk als op de staf van de eigen opleiding. Het sociaal domein is immers volop in beweging en ook hier ontwikkelt technologie zich razendsnel.
Na een algemene inleiding van Henk Oosterling kunnen de tweehonderd deelnemers kiezen uit vijftien verschillende workshops, die allemaal ingaan op een bepaald aspect van de toekomstige social worker. De centrale vraag voor de symposiumbezoekers – hoe maken we social work future proof? – blijkt daarbij meer bedoeld als starter voor de discussie dan als opmaat voor het eenduidige definitieve antwoord. Sociale studies zijn nu eenmaal geen wiskunde.
Trial and error
Je voorbereiden op de toekomst, dat is makkelijker gezegd dan gedaan, zegt Marieke Wenneker, postdoc onderzoeker bij onderzoeksthema Smart Society en bij lectoraat Thought Leadership in a Society of Change, in een van de workshops. “Dat we moeten veranderen, dat weten we inmiddels wel. De complexiteit is dat we niet weten waar we naar toe moeten. We hebben op zijn best een vaag ideaalbeeld, meer niet. We weten dat wat we nu doen niet meer kan. Dat er disrupties aankomen. Maar waar dat precies toe zal leiden? Nee, dat weten we niet. Zelfs de weg ernaartoe is onduidelijk. We ontdekken het gaandeweg met trial and error.”
In haar workshop laat ze de deelnemers nadenken over vernieuwingsopgaven in het social work-domein. “Op steeds meer sociale terreinen wordt er verwacht dat burgers zelf de regie nemen. Zelfredzaamheid is belangrijk, maar hoe doe je dat zonder een tweedeling te bewerkstelligen? Juist de meest kwetsbare mensen hebben mensen om zich heen nodig. Dat werpt een heel ander licht op zelfredzaamheid.”
Smart Society
Postdoc onderzoeker Bart Wernaart is ook verbonden aan onderzoeksthema Smart Society. Bij dit TEC for Society onderzoeksthema wordt onder andere nagedacht over én onderzoek gedaan naar het inrichten van toekomstbestendig onderwijs dat aansluit bij de ontwikkelingen en vernieuwingen in zorg en welzijn. De huidige ontwikkelingen eisen namelijk fundamentele vernieuwingen en bestrijding van verkokering (ontschotting) in onderwijs en werkveld. Smart Society brengt werkveld en onderwijs samen.
Wernaart komt met een pakket ethische vragen. Met trots zegt hij “het dikste proefschrift ooit” te hebben geschreven – “en misschien is dat de reden dat het slechts door drie mensen is gelezen.” Inmiddels heeft hij ook een reeks beter gewaardeerde boeken op zijn naam staan, allemaal op het snijvlak van recht, economie en ethiek. Zijn moreel lab is de onderzoeksplek voor ethische beslissingsmodellen. In zijn workshop geeft hij daar een voorproefje van, “onder de voorwaarde dat jullie beloven geen foto’s hiervan op facebook te zetten, want het model moet nog extern beoordeeld worden.”
Wat volgt is een uitgebreide theoretische onderbouwing van wat wel en geen ethische dilemma’s zijn. “Het gaat om kwesties die niet met feiten kunnen worden opgelost en waarbij meerdere waarden naast elkaar bestaan, die geen van allen in zichzelf goed of fout zijn”, legt Wernaart uit. Zijn oproep om ethische praktijkvoorbeelden uit het sociaal domein levert te weinig op voor een nieuwe discussie, waarna Wernaart zelf nog maar een nieuw groot thema in de strijd gooit: hoe ‘vrij’ zijn wij als mensen eigenlijk? En in het verlengde daarvan licht hij toe dat moreel juist gedrag gelijk op kan gaan met egoisme. “Tenminste, bij persoonlijke ethische afwegingen. Als ethiek op het niveau komt van een bedrijf of van een robot, wordt het heel anders. Ethische beslissingen van mensen kunnen zomaar conflicteren met die van het systeem.”
Wernaart sluit af met een waarschuwing. “Zelfdenkende robots? Besef wel dat je geen menselijk bewustzijn in zo’n machine kunt programmeren. Menselijke ethische beslissingen kunnen niet door robots worden overgenomen. Er is wel robot-ethiek, maar die vervangt de menselijke ethiek niet.”
Toekomst
Aan het einde van de dag ontstaat er uit de optelsom van workshops toch nog enige duidelijkheid over de uitdagingen voor de social worker van de toekomst. Deze kan, zo concludeert dagvoorzitter Elisabeth van den Hoogen op aangeven van de aanwezigen, verbinden en meebewegen met de cliënt, moet kennis hebben van systemen en financiën, en begrip van de multiculturele omgeving en de ontwikkeling van de community. “Maar bovenal moet deze kunnen samenwerken met de naasten om zich heen.”
